‘Vladimir Poetin moet begrijpen dat een nieuwe oorlog met Oekraïne ook een oorlog met Europa betekent’

‘We moeten het menen en laten zien dat we het menen’, zegt professor internationale politiek en defensiespecialist Sven Biscop over de Europese houding ten opzichte van Rusland.

Voor de Amerikaanse president Donald Trump is de oorlog in Oekraïne een prioriteit. Tijdens zijn presidentscampagne beweerde hij de oorlog in 24 uur te zullen beëindigen, maar dat zal toch een beetje meer tijd in beslag nemen.

De voorbije dagen telefoneerde Trump met de Russische president Vladimir Poetin en zijn Oekraïense ambtsgenoot Volodymyr Zelensky – in die volgorde. Ook Pete Hegseth, Trumps minister van Defensie, liet deze week de kwestie niet ongemoeid op de NAVO-vergadering van de defensieministers in Brussel.

Diens uitspraken veroorzaakten opschudding in Europa en Oekraïne, zegt ook professor internationale politiek Sven Biscop (Universiteit Gent en Egmont Instituut).

Wat waren de belangrijkste punten van Hegseth?

Sven Biscop: Ten eerste benadrukte Hegseth dat Oekraïne grondgebied zal moeten afstaan, wat president Volodymyr Zelensky ook al te kennen gaf. Europa moet daarover trouwens niet klagen, want het heeft de voorbije jaren te weinig gedaan opdat Oekraïne terreinwinst kon boeken.

Ook gaf de Amerikaanse defensieminister te kennen dat Oekraïne niet moet rekenen op NAVO-lidmaatschap en dat een bestand geen NAVO-veiligheidsgaranties zal omvatten.

Tot slot zei Hegseth opnieuw dat China voor de VS de absolute prioriteit is en Europa zelf voor zijn conventionele veiligheid moet instaan. Al bij al zaten er geen grote verrassingen in zijn toespraak, al laat de manier waarop weinig aan de verbeelding over. Misschien heeft Europa de boodschap nu wel begrepen.

De onderhandelingen zijn nog niet begonnen en de Verenigde Staten doen al toegevingen aan Rusland. Is dat wel verstandig?

Biscop: Het is inderdaad vreemd dat de Verenigde Staten die troefkaarten al op voorhand verspelen.

Wat denkt Poetin als hij zulke toespraken hoort?

Biscop: Het is maar de vraag of hij op een bestand zit te wachten. De Russische economie krijgt klappen en de afhankelijkheid van China neemt toe, maar anderzijds lijkt het voor Rusland geen probleem om het enorme verlies van soldaten op te vangen terwijl het gestaag terreinwinst boekt. Als Trump met een goed aanbod komt, zal Poetin er wellicht op ingaan – maar dan zal het wel een goed aanbod moeten zijn.

Oorlogen worden zelden beëindigd door de aangevallen partij het volledige grondgebied terug te geven. Dat is helaas weinig rechtvaardig, maar stabiliteit krijgt vaak voorrang. Oekraïne zal er zich bij moeten neerleggen dat de gebieden die Rusland nu bezet voor lange tijd niet meer onder zijn controle zullen staan.

‘Er zal niets worden beslist boven de hoofden van Europa en Oekraïne’, klinkt het in Kiev, Londen en Brussel.

Biscop: Ze hebben een punt en moeten dat ook zeggen, maar ik vraag me af wat Europa eraan kan doen als Trump en Poetin binnenkort in pakweg Saui-Arabië onder elkaar tot een akkoord komen. Oekraïne en Europa hebben nauwelijks hefbomen, want zonder Amerikaanse wapens raakt Oekraïne binnenkort flink in de problemen.

Er moeten Europese veiligheidsgaranties komen, zei Hegseth. Maar kan Europa die wel bieden?

Biscop: Dat zal sowieso moeten. Tenzij we willen meemaken hoe Rusland eerst Oekraïne, Moldavië en Georgië onder de voet loopt en vervolgens nog meer dan vandaag de EU zelf bedreigt. Dit is onze laatste kans om de Russische militaire expansiedrang af te blokken. Europa – de Britten meegerekend – moet Oekraïne spijkerharde veiligheidsgaranties geven. Zo spijkerhard dat ook Poetin begrijpt dat een nieuwe oorlog met Oekraïne ook een oorlog met Europa betekent.

Hoe kan dat er dan uitzien?

Biscop: Er wordt veel gesproken over een Europese vredesoperatie – ook door kersvers defensieminister Theo Francken (N-VA). Zo’n vredesmissie impliceert echter dat Europese troepen zich als neutrale krachten tussen de Oekraïense en Russische soldaten zouden begeven. Maar wij zijn helemaal geen neutrale speler. Oekraïne is onze bondgenoot, Rusland onze vijand. We kiezen kant van die eerste tegen die laatste. Zo simpel is het.

De Duitse diplomaat Wolfgang Ischinger pleit voor een internationale troepenmacht van niet alleen Europese maar ook Braziliaanse, Pakistaanse en zelfs Chinese soldaten.

Biscop: Ik vind het een raar idee. Die landen hebben daar zelf geen enkel belang bij. En willen wij werkelijk Chinese soldaten op Europees grondgebied nu het land almaar nadrukkelijker Taiwan bedreigt? Europa moet bij een bestand aan China duidelijk maken dat vrede in Europa van fundamenteel belang is. Valt Rusland Oekraïne nogmaals binnen en krijgt het daarbij steun van Peking, dan zal dat voor die laatste ook verregaande economische gevolgen hebben, moet de boodschap zijn. Daar heeft China namelijk geen belang bij, integendeel.

Wat kan er dan wel gebeuren?

Biscop: Oekraïne zal naar verwachting zelf zijn eigen grens blijven bewaken, maar geruggesteund door tienduizenden Europese troepen die vanuit het hinterland snel inzetbaar zijn en tot het uiterste kunnen gaan. Dat vereist natuurlijk een uitgekiende commandostructuur – al dan niet die van de NAVO – die op alle vlakken en op alle scenario’s voorbereid is. Nogmaals: we moeten het menen en laten zien dat we het menen. Hoe zwakker we ons in dat scenario zouden tonen, hoe groter de kans op een nieuwe Russische inval. Ook België kan daaraan deelnemen, zoals minister Francken zegt.

Experts wijzen erop dat ook die Europese troepen dan door de Verenigde Staten geruggesteund moeten worden. Maar willen die dat wel?

Biscop: Dat is hoe langer hoe meer een onzekerheidsfactor, inderdaad.

Zijn de Verenigde Staten onder de regering-Trump nog wel een bondgenoot?

Biscop: We moeten daar niet te alarmistisch over zijn. China is voor de Verenigde Staten de belangrijkste prioriteit, maar het betekent niet noodzakelijk dat Washington ons helemaal in de koude zal laten staan. Washington wil gewoon dat we op conventioneel vlak eindelijk eens voor onszelf leren zorgen. Vergeet ook niet dat de trans-Atlantische handelsrelatie de belangrijkste ter wereld is en ook de wederzijdse investeringen op beide continenten voor enorm veel werkgelegenheid zorgen.

Trump zaait al langer twijfel over militaire steun als een NAVO-bondgenoot wordt aangevallen. Dat stemt toch niet bepaald hoopvol?

Biscop: The proof of the pudding is always in the eating. Het NAVO-bondgenootschap is tot op heden nog nooit op een existentiële wijze getest. Na de aanslagen van 9/11 zijn we wel onder NAVO-vlag naar Afghanistan gegaan, maar voor ons eigen overleven was die oorlog niet bepaald fundamenteel. De afspraak om elkaar wederzijds bij te staan dient natuurlijk in de eerste plaats om Rusland af te schrikken, dus in die zin doen Trumps uitspraken daarover geen deugd.

Ook de Verenigde Staten spreken nu veel meer de taal van de rauwe macht, terwijl Europa angstvallig vasthoudt aan het multilateralisme. Is dat naïef of net een goed idee?

Biscop: Dat laatste. Overal ter wereld – denk aan Latijns-Amerika, Azië en het Midden-Oosten – hebben landen er baat bij om niet verscheurd te raken tussen de rivaliteit die er op het internationale toneel heerst. Europa staat er niet alleen voor, ook China streeft vooralsnog naar een zekere orde.  

NAVO-lidmaatschap is voor Oekraïne van de tafel, EU-lidmaatschap niet. Is dat laatste nog steeds denkbaar?

Biscop: Lange tijd beschouwde Europa Oekraïne als een bufferstaat tussen Rusland en het Westen. Door de grootschalige Russische inval in 2022 is dat beeld in één klap veranderd. Sindsdien liggen er voor het land nog maar twee opties op tafel: een Russisch protectoraat of integratie in het Westen. De NAVO-piste is dan wel van de baan, de Europese Unie moet zichzelf en Oekraïne nu op dat lidmaatschap voorbereiden, al moet Oekraïne daarbij ook zijn verantwoordelijkheid blijven nemen.