Vladimir Poetin kucht, zucht en eist de capitulatie van Oekraïne: ‘Odessa is een Russische stad’

Met zijn jaarlijkse televisiemarathon hield de Russische president een groot campagne-event. ‘We steunen u in alles wat u doet. U bent per slot van rekening al mijn hele leven aan de macht.’

Wie op voorhand gehoopt had dat Vladimir Poetin bij zijn jaarlijkse gesprek met het volk een sussende toon zou aanslaan, was er al snel aan voor de moeite. Tijdens een in totaal vier uur en zes minuten durende marathonzitting gaf de Russische president een bloemlezing van de beschuldigingen en verzuchtingen die hij al jaren formuleert tegenover de buitenwereld.

Traditioneel voorziet Poetin twee publieke ankerpunten per jaar. Sinds 2000 is er een grote, jaarlijkse persconferentie, waarin een zaal vol journalisten halsbrekende toeren uithaalt om de aandacht van de president te trekken. Sinds 2001 is er ook Een Directe Lijn met Vladimir Poetin, een televisieshow waarin de president als een soort tsaar de vragen van gewone burgers beantwoordt.

In beide gevallen gaat het over een strak geregisseerd evenement, waarbij Poetins persdienst grondig filtert, zodat er hooguit een handvol semikritische vragen gesteld worden. Dit jaar werd besloten om beide evenementen samen te organiseren onder de titel De resultaten van het jaar. De president heeft het immers druk, en Kerstmis wacht op niemand.

Het evenement wordt omkaderd alsof het om een belangrijke sportwedstrijd gaat. Op Rossija-24, het overheidskanaal dat de klok rond nieuws uitzendt, is er een heuse voorbeschouwing. Zo wordt opgemerkt dat er dit jaar ‘minder extravagante kostuums’ zijn dan de voorbije jaren. Speciale aandacht is er voor de vrouwelijke journalisten, die vooraf tips delen om de aandacht te trekken in de enorme massa met borden en traditionele mutsen zwaaiende journalisten. Felgekleurde kleedjes helpen, aldus een Tataarse journaliste die voor een kanariegeel en nogal kort afgesneden jurkje is gegaan.

Campagnemoment

Dat Poetin zich opnieuw verwaardigt om het gesprek met de natie aan te gaan, is op zich al opmerkelijk. De laatste Directe Lijn dateert al van juni 2021, en de grote persconferentie van december 2022 werd op het laatste moment geannuleerd. Officieel weet het Kremlin dat uitstel aan het drukke werkschema van de president.

Een meer aannemelijke reden voor de annulering toen was de moeilijke situatie van het Russische leger toen, dat zich in november had moeten terugtrekken uit de Oekraïense stad Cherson. Binnen het Kremlin leefde de vrees dat Poetin, die zich in 2022 nauwelijks over de oorlog uitsprak, kwetsbaar zou worden als hij zich te zeer met het Russische militaire falen zou associëren.

Bovendien is Poetin sinds een week officieel in campagnemodus. Vorige week kondigde hij tijdens een gesprek met enkele officieren schijnbaar argeloos aan dat hij op 17 maart 2024 kandidaat is om zichzelf op te volgen. Zijn vier uur en zes minuten durende gesprek met journalisten en burgers is niet alleen één groot campagnemoment. Het is vermoedelijk ook een van zijn enige.

Het dient gezegd dat hij zich niet met al te groot enthousiasme van zijn taak kwijt. Gezeten aan een enorme tafel in een al even grote studio beantwoordt Poetin het gros van de vragen met een zucht. Zijn met ambtelijke termen en cijfers gestoffeerde antwoorden onderbreekt hij geregeld om hardop te kuchen. Het is niet meteen het schouwspel waarmee Poetin zijn enthousiasme voor de Russische beschaving in de verf zet.

Oekraïense capitulatie

Wie verwachtte dat Poetin de olijftak zou meebrengen naar zijn marathonzitting, was eraan voor de moeite. ‘Er komt pas vrede wanneer onze doelen bereikt zijn,’ zo benadrukte Poetin.

Die doelen zijn nog steeds dezelfde als in het begin van de militaire invasie: Oekraïne moet ‘gedenazificeerd’ en ‘gedemilitariseerd’ worden en een ‘neutrale status’ aanvaarden. Het Westen moet aanvaarden dat Russen en Oekraïners één volk zijn, vindt Poetin, die eens te meer herhaalde dat Odessa ‘een Russische stad’ is. Het is een nauwelijks verholen manier om te zeggen dat enkel de capitulatie van Oekraïne voor Poetin volstaat.

Als vanouds stelt Poetin zichzelf voor als de enige man die Rusland kan behoeden voor een wereld vol gevaren. De democratische revoluties die Oekraïne in 2004 en 2014 doormaakte, waren volgens Poetin niets anders dan door het Westen aangestuurde manipulaties.

Westerse landen worden voortdurend ‘onze voormalige partners’ genoemd, maar krijgen van Poetin nog een kans. Als ze zich loskoppelen van Amerika, zal het volgens de Russische president niet lang duren voor Europeanen en Russen elkaar weer als vrienden in de armen vallen. Wanneer een Franse journalist vraagt naar zijn relatie met de Franse president Emmanuel Macron, haalt Poetin de schouders op. ‘Hij is gestopt met mij te bellen. (…) Als er interesse is, zijn we klaar om te praten.’

Hoewel het Russische leger vooralsnog geen echte terreinwinst heeft geboekt, ziet Poetin dat zijn soldaten ‘hun positie gaandeweg verbeteren’. Hij zingt de lof van de zogenaamde ‘gedeeltelijke mobilisatie’ van september 2022, waarbij volgens Poetin 300.000 soldaten aan het leger werden toegevoegd.

‘Er werd met ironie gesproken over de gemobiliseerden, maar die jongens hebben het fantastisch gedaan’, sprak Poetin, alsof hij over een jeugdvoetbalelftal sprak. Hij benadrukt dat veertien gemobiliseerden ondertussen een Held van Rusland zijn geworden, de hoogste onderscheiding die een Russisch burger te beurt kan vallen. Dat die onderscheiding doorgaans postuum wordt toegekend, laat Poetin bij dezen onvermeld.

In de marathonzitting is er opvallend veel aandacht voor de bezette regio’s van Oekraïne, die Rusland in september 2022 annexeerde. De vragen komen vrijwel uitsluitend van jonge, trendy geklede reporters, die vrolijk – en zonder de minste zweem van een Oekraïens accent – in de camera kijken.

Een journalist uit de bezette regio Loehansk vertelt Poetin dat hij eigenlijk geen vragen heeft voor hem. ‘We wilden u enkel hartelijk danken. Wanneer komt u eens op bezoek?’

De manier waarop de Oekraïense regio’s worden voorgesteld, is veelzeggend: voor Rusland liggen Loehansk, Donetsk, Zaporizja en Cherson nu op de enorme stapel arme provincies die enorme investeringen toegezegd krijgen, maar waarnaar Moskou nauwelijks omkijkt.

Eindeloos gezeur

Tegelijk is het opvallend hoezeer deze editie lijkt op ongeveer elke andere jaarlijkse marathonzitting. Naast de grote geopolitieke vragen krijgt Poetin ook voortdurend nietserige vragen van Russen te lande.

Een vrouw uit Dagestan klaagt dat een doos eieren tegenwoordig 550 roebel kost (5,6 euro). Een jongetje in een versleten turnzaal op de Krim vraagt Poetin of hij er niet voor kan zorgen dat zijn school gerenoveerd wordt. Een journaliste van de krant Amoerskaja Pravda stelt een vraag naar de gebrekkige treinverbinding tussen de regio Amoer en de regio Bajkal.

Wanneer er gevraagd wordt naar de stijgende inflatie en de economische uitdagingen waarvoor Rusland staat, dreunt Poetin een lijst cijfers op die moeten aantonen dat Rusland eens te meer draait als een tierelier.

Het is opmerkelijk hoe toondoof Poetin reageert op de vele problemen die zijn onderdanen hem voorleggen.

Wanneer een soldaat klaagt dat hij geen toegang krijgt tot de sociale rechten waarop hij recht heeft, zegt Poetin dat iedereen die vecht voor het vaderland dezelfde rechten heeft, en dat hij het dus gewoon nog eens moet proberen. Wanneer gepensioneerden – nochtans een van de voornaamste steungroepen voor Poetin – klagen over de uitbetaling van hun pensioen, doet de president die af als ‘technische uitdagingen’.

Een soldaat aan de frontlijn die Poetin wijst op het gebrek aan drones krijgt te horen dat de frontlijn wel tweeduizend kilometer lang is, en dat hij toch beter niet te veel kritiek levert op het ministerie van Defensie. Zelfs binnen een autoritair systeem als Rusland is dat een weinig fijngevoelige manier om je medeburgers te bejegenen.

Doodnormale vent

Die benadering mag verbazen. Hoewel veel Russen het op zich eens zijn met Poetins idee dat Oekraïne door Rusland hoort gedomineerd te worden, is de oorlog zelf niet bepaald populair. Zelfs in de uiterst gecontroleerde Russische informatieomgeving, waar burgers voortdurend blootgesteld worden aan propaganda, geven opmerkelijk veel Russen in peilingen toe dat ze hopen op vredesgesprekken.

Ook de manier waarop Poetin ernstige problemen zoals de gebrekkige Russische gezondheidszorg of de stijgende inflatie wegwuift, lijken niet zonder risico. Zelfs als Poetin geen echte politieke tegenstand moet overwinnen om nog eens zes jaar aan de macht te blijven, moet hij ervoor waken om niet te veel Russen van zich te vervreemden.

Toch zit er in die kille becijfering, waarbij Poetin aan zijn medeburgers uitlegt dat hun economische grieven onterecht zijn, een electorale logica. Fundamenteel probeert Poetin zijn burgers een zweem van normaliteit te bieden.

Ondanks de grote uitdagingen waarvoor Rusland staat – niet het minst de bloederige oorlog waarin Rusland verwikkeld is – wil Poetin de Russen voorhouden dat alles zijn gewone gangetje gaat. Zelfs als er dapper gestreden wordt voor het vaderland en de hele westerse wereld tegen hen is, slaat Poetin de vertrouwde toon aan: pensioenen worden uitbetaald, de economie kabbelt verder en Rusland is sterker dan ooit.

De impliciete conclusie daarbij is dat er bijgevolg geen nood is aan echte veranderingen. En dus zeker niet aan een nieuwe president.

Die strategie valt des te meer op wanneer er maatschappelijke vraagstukken worden aangesneden. Wanneer een militair in de Donbas voorstelt om het volledige Russische onderwijssysteem op militaire wijze in te richten, wijst Poetin zijn suggestie onmiddellijk af. Ook het voorstel om abortus te verbieden om het bevolkingscijfer op te krikken wijst Poetin nadrukkelijk van de hand. Het is een klassieke truc die Poetin graag in de omgang met zijn publiek aanpast: in dit van fanaten vergeven land ben ik al bij al een doodnormale vent, en bescherm ik jullie van de échte gekken.

Zweem van legitimiteit

Op heel subtiele wijze biedt de marathonzitting dit jaar een vluchtige blik op de tegenstem die in het Russische medialandschap doorgaans helemaal weg blijft.

Op de schermen in de studio waarop de vragen die binnenlopen worden geprojecteerd, klinken enige tegengeluiden. ‘Waarom verschilt uw realiteit zo hard van de onze?’ staat in een van de vragen. ‘Gelieve u niet kandidaat te stellen voor een volgende ambtstermijn’, is een ander verzoek. ‘We gaven gas aan China en aan Europa, wanneer zal Chakassië gas krijgen?’ luidt een klacht uit de arme deelrepubliek Chakassië.

Het zijn vragen die nooit hardop gesteld worden aan de Russische president. Tegelijk geven ze het schouwspel toch een zweem van legitimiteit, zodat het hele opzet niet op een groot theater lijkt.

De meest kritische opmerking kwam geheel ongewild van Aleksandr Orlov, een reporter in zijn twintiger jaren uit de oostelijke regio Magadan. Voordat hij Poetin een (saaie) vraag stelde over de plaatselijke subsidieverdeling, dankte hij hem voor de beslissing om opnieuw president te worden. ‘We steunen u in alles wat u doet. U bent per slot van rekening al mijn hele leven aan de macht.’