Viraal filmpje over knutselraketten van Hamas, ‘betaald met westerse hulp’, klopt niet

Westerse landen wegen hulp aan Palestina af tegen het risico dat die doorstroomt naar Hamas. Niet alle verontrustende verhalen daarover kloppen.

‘Dankzij buitenlandse hulp kreeg #Gaza een paar jaar geleden nieuwe waterleidingen. #Hamas heeft de pijpleidingen opgegraven en er raketten van gemaakt, die ze later op #Israël afvuurden met als doel onschuldige Joden te vermoorden.’ Dat tweette Vlaams Parlementslid Sam van Rooy (Vlaams Belang) op 12 oktober, enkele dagen nadat Hamas in een verrassingsaanval naar eigen zeggen ‘duizenden raketten’ had afgevuurd op Israël. Bij het bericht hoorde een flitsend propagandafilmpje met het logo van de Al Qassam-brigades, de paramilitaire vleugel van Hamas. Daarin is te zien hoe Hamasstrijders met graafmachines stalen buizen uit de grond halen en die in wapenfabrieken tot raketten verwerken.

Maar klopt het wel dat dit ‘nieuwe waterleidingen’ zijn, betaald met ‘buitenlandse hulp’?

Conservatieve draai

Zowel in ons land als in de Europese Unie heeft de opflakkering van het conflict tussen Israël en Hamas geleid tot twijfel over de wenselijkheid van humanitaire en andere ontwikkelingshulp aan de Gazastrook, het Palestijnse gebied dat onder bestuur van Hamas staat. Is het mogelijk dat die steun naar Hamas stroomt, inclusief voor het maken van wapens?

Kort na de moorddadige Hamasaanvallen van 7 oktober had de bevoegde Europees commissaris Olivér Várhelyi aangekondigd alle steun aan Palestijnse projecten voorlopig op te schorten, maar dat ballonnetje werd kort nadien weer neergelaten. Ook de Belgische minister van Ontwikkelingssamenwerking, Caroline Gennez (Vooruit), kondigde aan dat België humanitaire hulp zou blijven bieden aan de Palestijnse gebieden, onder de bestaande integriteitscodes en audits die moeten vermijden dat Hamas daarvan direct of indirect profiteert.

Niet iedereen is het daarmee eens. In de marge van die discussies dook het bericht op, onder andere dus bij Sam van Rooy, dat Hamas raketten afvuurde die zijn gemaakt van opgegraven waterleidingsbuizen, aangelegd met ‘buitenlandse hulp’. Van Rooys bericht was niet bijzonder origineel. Een bijna identieke tweet, met hetzelfde filmpje, was eerder die ochtend op X, het voormalige Twitter, geplaatst door ‘Visegrád24’, goed voor 700.000 volgers. Volgens de University of Washington is dat een van de profielen waarvan de berichten over de oorlog tussen Israël en Hamas het breedste publiek bereiken op X.

Visegrád24 is geen journalistiek project, noch de officiële spreekbuis van de Visegrád-landen – een naam die gebruikt wordt voor de cultureel-politieke alliantie tussen Hongarije, Polen, Tsjechië en Slowakije. Het is een ‘nieuwsagregator’ die onderwerpen uitkiest – waaronder niet zelden ook nepnieuws – en ze op socialemediakanalen presenteert met een conservatieve draai. In de regel volgt die de lijn van de vorige, rechtse Poolse regering. ‘Visegrád24’ werd in 2020 opgericht door een marketingbureau dat geregeld opdrachten voor de Poolse overheid uitvoerde.

Drinkwater

Zoals gebruikelijk citeerde Visegrád24 op X geen bronnen. Het bericht lijkt gebaseerd op een artikel dat twee dagen voordien was verschenen in de conservatieve Britse krant The Daily Telegraph. ‘De EU financierde waterpijpleidingen, hoewel Hamas er prat op gaat dat het er raketten van kan maken’, kopte die krant op 10 oktober. De Telegraph staat niet bekend om haar voorliefde voor de Europese instellingen. De krant presenteerde een overzicht van tientallen miljoenen aan recente EU-steun voor waterleidingsprojecten in Gaza, inclusief de aanleg van kilometers pijpleidingen voor afvalwaterstations en ontziltingsinstallaties.

Opvallend was dat de Telegraph Frank Furedi aan het woord liet, directeur van het Mathias Corvinus Collegium (MCC Brussels), een met Hongaars geld gefinancierde denktank. Zij werkten ook mee aan het onderzoek, schrijft de krant. ‘Degenen die aan het hoofd van de EU-diplomatie staan, zijn naïef’, zo citeren ze Furedi over het ‘geld van belastingbetalers aan Palestijnse organisaties (…) dat Hamas kan gebruiken voor militaire doeleinden’.

Maar in het artikel claimt The Telegraph niet dat er daadwerkelijk met EU-steun betaalde waterleidingen opgegraven zijn, noch dat die zouden zijn verwerkt tot raketten gebruikt bij recente aanvallen. De krant verwijst enkel naar een ‘video uit 2021’ waarin Hamas toont dat het in het verleden al pijpleidingen heeft opgegraven – dezelfde video als in de tweets van Visegrád24 en Van Rooy.

(Lees verder onder de preview)

Israëlische nederzetting

In werkelijkheid zijn de beelden uit dat propagandafilmpje nog iets ouder. Ze komen uit een reportage van de Arabische nieuwszender Al Jazeera uit december 2020 over hoe Hamas zich na de blokkade van Gaza, die deels bedoeld was om de smokkel van wapens tegen te gaan, zich via improvisatie toch weer kon bewapenen. Er valt inderdaad in te zien hoe ondergrondse leidingen worden opgegraven en omgebouwd tot raketten. Maar daarbij wordt vermeld dat het gaat om een netwerk van waterleidingen bij voormalige Israëlische nederzettingen in de Gazastrook. In 2005 werden die nederzettingen ontruimd en afgebroken toen Israël zich integraal uit de Gazastrook terugtrok. Van nieuwe pijpleidingen betaald door westerse ontwikkelingshulp is geen sprake.

De documentaire van Al Jazeera toont verder nog hoe ook allerlei andere grondstoffen in de Hamas-raketten worden verwerkt, gaande van neergestorte, niet-ontplofte Israëlische raketten tot munitie die door duikers wordt opgevist uit scheepswrakken voor de kust.

Stalen buizen met een bepaalde diameter vallen trouwens al meer dan vijftien jaar onder de importrestricties van de blokkade van Gaza. Ze kunnen niet ingevoerd worden zonder Israëlische toestemming, precies vanwege de dreiging dat er raketten mee zouden worden gemaakt. Heel wat waterleidingsprojecten in de Gazastrook gebruiken dan ook buizen uit polyethyleen of pvc – materialen die niet geschikt zijn om wapentuig te maken.

Meststoffen

Valt het in theorie helemaal uit te sluiten dat humanitaire of ontwikkelingshulp Hamas ten goede komt? Nee, en dat ligt vooral aan de vele zogenaamde dual-use goederen, die zowel voor burgerlijke als militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. Behalve stalen buizen valt daaronder bijvoorbeeld ook beton: broodnodig voor huizenbouw, maar ook gebruikt in de vele tunnels die Hamas groef onder de Gazastrook. Andere grondstoffen waarmee Hamas zijn lokale ambachtelijke raketten maakt, omvatten courante producten zoals meststof en suiker, waarmee raketbrandstof gemaakt wordt.

Ook het Israëlische leger heeft de video over de Hamas-raketten vervaardigd uit waterpijpleidingen al herhaaldelijk uitgespeeld op sociale media – in 2021 en ook enkele dagen geleden nog. Maar toch ging het verhaal pas écht viraal nadat ook een Britse eurosceptische krant, een Hongaarse denktank, een Pools X-profiel en een Vlaams Parlementslid ermee aan de haal gingen.