Vijf vragen over de ellendige situatie van de gegijzelden in Gaza

Hoeveel zijn het er? Waar komen ze vandaan? Valt er te onderhandelen? De gijzelaars, die Hamas en aanverwante groepen sinds een week in Gaza gevangen houden, maken het conflict tussen Israël en de Palestijnen nog complexer.

1. Met hoeveel zijn ze?

Niemand buiten Gaza kent het precieze aantal gijzelaars, onder meer omdat niet alle lichamen in Israël al geïdentificeerd zijn, en omdat Hamas en andere betrokken groepen ook lijken van Israëlische soldaten hebben meegevoerd naar Gaza.

Hamas houdt het bij ‘tientallen’ gegijzelden, Israël gewaagt van 100 tot 150.

Journalisten van The Washington Post hebben naar eigen zeggen honderden filmpjes en foto’s van kidnappings onderzocht, en kwamen tot de conclusie dat er beeldbewijs is voor 106 gegijzelde personen. Van 64 van hen is aantoonbaar dat ze naar Gaza zijn gebracht. Voor de anderen is wel de gijzeling in Israël aantoonbaar, maar niet de plaats waar ze heen werden gebracht. De krant telde 63 burgers, 14 soldaten, en 29 mensen van wie niet was uit te maken of ze burger dan wel militair waren. Bij de getelde gegijzelden waren 11 kinderen. Onder de 95 volwassenen waren ook bejaarden.

Meerdere landen hebben vermisten gemeld na de verrassingsinval van Hamas, met daarbij mogelijke of geïdentificeerde gegijzelden: VS, VK, Frankrijk, Duitsland, Thailand, China, Nepal, Mexico en Brazilië. De VS stellen bijvoorbeeld dat veertien landgenoten sinds vorige zaterdag in Israël vermist zijn, en dat van die veertien ‘een aantal’ gegijzeld is. Velen van de vermiste buitenlanders hebben een dubbele nationaliteit.

Aangenomen wordt dat de gegijzelden in kleine groepjes, wellicht ondergronds, of in woningen, worden vastgehouden, en dat ze vaak verplaatst worden om lokalisatie door vijandige geheime diensten te bemoeilijken.

Hamas beweert, zonder bewijs, dat er in de Israëlische bombardementen van de voorbije dagen al dertien gijzelaars zijn omgekomen.

De persoonlijke situatie van de gijzelaars is hoe dan ook gruwelijk. ‘Ze worden vastgehouden door een groep die in de voorbije dagen vreselijke gewelddaden heeft gepleegd’, schrijft de Britse gijzelingsexpert Rachel Briggs, ‘in een territorium (Gaza) dat zich constant onder luchtaanvallen bevindt, en dat leeft in het vooruitzicht van een landoffensief. Velen van hen zijn wellicht verwond toen ze gevangen genomen werden.’

De families van de slachtoffers zijn er niet zo heel veel beter aan toe. Een vader prees zich op CNN gelukkig dat zijn dochtertje snel om het leven gekomen was – liever die snelle dood, zei hij, dan de martelgang van een gijzeling onder Hamas. Het was de troost van de ontroostbare, maar de gegijzelden en hun families leven wel degelijk in een spreekwoordelijke hel, zonder nieuws en zonder vooruitzicht.

2. Waarom een gijzeling?

Briggs geeft een serie redenen voor de gijzeling. De gegijzelden geven Hamas een ‘menselijk schild’ tegen aanvallen van Israël. De gijzelaars zijn een element waarmee toegevingen van de tegenpartij kunnen afgedwongen worden. Dat is nu al het geval. Hamas dreigt gijzelaars voor de camera te executeren tenzij Israël de bevolking van Gaza op voorhand op de hoogte stelt waar gebombardeerd zal worden. Hamas wil gijzelaars ruilen voor 5.200 Palestijnen in Israëlische gevangenschap. In 2011 verkreeg Hamas via één gevangen Israëlische soldaat, sergeant Gilad Schalit, de vrijlating van honderden Palestijnse gevangenen. Briggs denkt dat mettertijd verdere eisen zullen volgen.

Hamas probeert te tonen dat het machtig is en Israël machteloos. De gijzelingen verspreiden terreur, schrik, onmacht onder de Israëlische bevolking. En via de buitenlandse gegijzelden betrekt Hamas andere landen bij het conflict met Israël.

Er zijn nog andere redenen opgegeven. Hamas wil de aandacht vestigen op de penibele situatie in Gaza. Gijzelaars houden langer de aandacht van de wereld vast dan stukgebombardeerde gebouwen en dode of gewonde Palestijnen. Of de organisatie wil de toenadering tussen Israël en Arabische landen, met name Saudi-Arabië, torpederen.

(lees verder onder de preview)

3. Waarom is deze gijzeling extra complex?

Maar de zaak is complexer. Israël zit door de gijzelingen in een onmogelijke situatie, zegt Boaz Ganor aan het tijdschrift Foreign Policy. Ganor is een contraterreur-expert, die de Israëlische regering adviseerde bij gijzelingen en onderhandelingen. Hij schetst twee soorten van gijzelingen. In de eerste soort is er een vaste locatie. Toen studenten in Teheran in 1979 personeel gijzelden in de Amerikaanse ambassade, was er een locatie. Toen speciale eenheden, onder leiding van de broer van premier Netanyahu, op de luchthaven van Entebbe gegijzelde Israëli’s bevrijdden, was er een locatie. In de tweede soort worden gegijzelden, doorgaans in kleinere getale, afgevoerd naar een onbekende plek.

Maar in dit geval, zegt hij, gaat het om een groot aantal gegijzelden op verschillende geheime locaties. ‘Islamitische Jihad beweert dertig gijzelaars vast te houden, en Hamas houdt anderen vast, en er zijn nog kleinere jihadistische organisaties die ook nog gijzelaars kunnen vasthouden. Dat betekent dat de kans om een gelijktijdige reddingsoperatie te organiseren in vele delen van de Gaza dicht bij nul procent zit.’

Als Israël ergens een partiële bevrijding zou opzetten, kunnen er represailles komen tegen andere gegijzelden.

In het verleden verkoos Israël zo mogelijk een militaire reddingsoperatie boven onderhandelingen, ook al ging die redding gepaard met verliezen bij gegijzelden en redders. In dit geval verwacht Ganor een ‘militaire operatie in grote delen van Gaza’ – een invasie – ‘die hier en daar verandert in een reddingsoperatie op basis van nieuwe informatie over de verblijfplaats van gijzelaars’.

Er zijn voor Israël ook voordelen aan het grote aantal gegijzelden, stelt Gershon Baskin, die in 2011 namens Israël mee over de vrijlating van Gilad Schalit onderhandelde. ‘Omdat er zoveel gevangenen zijn, bestaat de kans dat sommige locaties uitlekken. Dat kan reddingsoperaties gemakkelijker maken.’

Hamas mag dan wel de gijzelaars in handen hebben, maar haalt de organisatie daar het verhoopte voordeel uit? De eigen bevolking bloedt en sterft onder de massale Israëlische bombardementen. De bewoners mogen dan wel gewaarschuwd worden als er bommen vallen, ze kunnen nergens meer heen. En Israël draaide de elektriciteits- en waterkraan dicht tot de gijzelaars worden vrijgelaten – dat alles maakt de Gazastrook onleefbaar. De ellende levert de Gaza misschien sympathie op, de gijzeling, en het bloedbad in Israël, halen de sympathie weer weg.

Maar de Israëlische regering zit ook gewrongen. De regering en met name premier Netanyahu krijgen nu al de schuld omdat ze de aanval van Hamas niet wisten te voorspellen, te voorkomen, te pareren. En ze zullen ook de schuld krijgen als ze de gijzelaars niet weten te redden.

(lees verder onder de preview)

4. Valt er te onderhandelen/bemiddelen/iets anders te bedenken?

Of er momenteel onderhandeld wordt, is niet bekend. Er zijn in elk geval geen officiële onderhandelingen tussen de betrokken partijen. Israël, dat zich na de verrassingsaanval van Hamas tot politiek doel heeft gesteld Hamas uit te roeien, en Hamas, dat al langer het doel heeft Israël te vernietigen, kunnen zich ideologisch geen rechtstreekse onderhandelingen permitteren.

Gershon Baskin, ondervraagd door persagentschap AP, denkt niet dat Israël na het bloedbad van de voorbije week zal meestappen in een onderhandeld akkoord dat Hamas iets oplevert: ‘In Israël heeft niemand zin om Hamas om het even welke prijs te gunnen’.

Maar er zouden wel bemiddelingspogingen aan de gang zijn. Turkije en Qatar wierpen zich al op als bemiddelaars. Egypte komt ook in aanmerking, misschien de VN.

De eerste minister van Qatar zei vrijdag dat zijn land ‘zijn best doet’ om de gijzelaars vrij te krijgen. Qatar heeft goede banden met Hamas, het biedt onder meer een vrijplaats voor de top van de organisatie. Het land huisvest tegelijk een Amerikaanse basis. Qatar is met velen bevriend en bij velen verdacht.

Egypte zou een grotere rol kunnen spelen, door een ‘humanitaire corridor’ te openen aan de grens met Gaza, maar voorlopig houdt het land de grens met Gaza dicht, en weerstaat het aan druk van de VS om actiever te worden.

VS-president Joe Biden verklaarde vrijdag dat hij alles in het werk zal stellen om de Amerikaanse gijzelaars vrij te krijgen. Wat dat betekent – alles – legde hij niet uit.

Maar de kans dat die bemiddelingspogingen veel opleveren zolang het oorlogsgeweld woedt, is niet groot, denkt James Forest, veiligheidsexpert aan de University of Massachusetts. Hij legt in The Conversation uit wat Israël in afwachting nog aan drukkingsmiddelen heeft. Daarbij horen: repressie, en collectieve bestraffing, wat de huidige bombardementen gedeeltelijk zijn; en acties tegen de top van Hamas, aanslagen of kidnappings. In het verleden hebben die drukkingsmiddelen geen grote resultaten opgeleverd.

5. Hoe behandelt Hamas gijzelaars?

In het verleden behandelde Hamas gijzelaars als waardevolle onderhandelingsmiddelen. Levend waren ze meer waard dan dood. Maar Hamas gaf geen informatie over hun locatie of hun toestand, en gaf het Rode Kruis geen toegang.

James Forest denkt dat dit nog altijd de officiële lijn is. Maar hoe de gijzelaars dan op hun verschillende locaties behandeld worden, en hoe gedisciplineerd hun bewakers blijven tijdens een gruwelijke oorlog, is nog de vraag.

Is de groep in staat het dreigement van de executie uit te voeren?

In een conflict van hard tegen onzacht, en na het bloedbad van vorige zaterdag, durft niemand het uit te sluiten.

Je moet blijven hopen, is het advies van specialisten als Rachel Briggs, ook al lijkt de situatie uitzichtloos.