Sinds het Grondwettelijk Hof in Warschau de Poolse grondwet voorrang gaf op het Europese recht en het EU-verdrag, klinkt de roep steeds luider dat Europa Polen financieel moet straffen. Toch zijn er ook valabele redenen om die financiële sancties vooral niét te nemen. Onze correspondent in Polen zet er vijf op een rij.
Er zijn valabele argumenten om Polen financiële sancties op te leggen, al was het maar om de indruk te keren dat de EU al zes jaar als een papieren tijger toeziet hoe de nationalistische regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ het gerecht hervormt, of eerder: politiseert. Maar misschien zijn er ook valabele redenen om die financiële sancties vooral niét te nemen?
1. De ‘Westerse vrienden’ staan bij Polen in het krijt
In Polen is de geschiedenis nooit echt voorbij. Stap je een willekeurige krantenwinkel binnen, dan is het ronduit onthutsend om te zien hoeveel magazines de roemrijke geschiedenis van Polen herdenken, herhalen, herschrijven.
Polen leren – terecht – dat hun strijd voor vrijheid en onafhankelijkheid een strijd was die heel Europa ten goede kwam. In 1920 versloeg het kleine Poolse leger van Jozef Pilsudski het machtige Rode Leger in het ‘Mirakel aan de Wisla-rivier’. De Poolse zege behoedde Duitsland, Frankrijk en België voor een communistische invasie.
Ook in de Tweede Wereldoorlog deden de Polen meer dan hun deel. De Poolse piloten in Britse Spitfires haalden meer Duitse vliegtuigen omlaag dan de Britten zelf. En in België bevrijdde de tankbrigade van generaal Maczek grote delen van West-Vlaanderen en Gent. Polen leed het grootste verlies door WOII: niet minder dan zes miljoen Polen, waarvan de helft Poolse Joden, werden vermoord.
In de jaren 1980 waren het de Polen van de vrije vakbond ‘Solidariteit’ die als eersten in opstand kwamen tegen de communistische dictatuur en zodoende mee het einde van de Koude Oorlog tussen oost en west inluidden. De lijst met Poolse inspanningen voor een vrij en welvarend Europa is lang.
Maar omgekeerd is de (West-)Europese inzet voor een vrij en welvarend Polen helemaal niet zo indrukwekkend. Toen Hitler en Stalin Polen binnenvielen, keken de ‘bondgenoten’ Verenigd Koninkrijk en Frankrijk de andere kant op. En aan het einde van de oorlog dreven ze Polen in de klauwen van Stalin. Tijdens de aartsmoeilijke jaren van strijd van Lech Walesa en ‘Solidariteit’ voor een vrij Polen hielden veel linkse Westerse politici zich op de vlakte.
Die geschiedenis krijgen Poolse schoolkinderen er al op jonge leeftijd ingelepeld en enkel wie er woont of het land goed kent, ziet het litteken dat de Westerse onwetendheid en onverschilligheid in de Poolse ziel hebben gekerfd. Door te dreigen met financiële sancties doet de EU Polen nóg een keer pijn.
2. Financiële sancties treffen alle Polen terwijl slechts de helft voorstander is van de regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’
Bij de parlementsverkiezingen van 2015 rolde ‘Recht en rechtvaardigheid’ als een politieke tsunami over Polen. De uitgeleefde regering van Donald Tusk en zijn liberale Burgerplatform werd door de Poolse kiezer zonder pardon naar huis gestuurd. ‘Recht en Rechtvaardigheid’ nam het land over. Hoe conservatief en nationalistisch deze partij ook is inzake ethiek, abortus, religie en cultuur, zo bijna Scandinavisch gul is ze wat betreft sociale zekerheid.
Het vlaggenschip is 500+, het kindergeld van 500 zloty (ongeveer 120 euro) per maand per kind. Die combinatie van conservatisme en sociaal beleid maakt ‘Recht en Rechtvaardigheid’ geliefd bij de ouderen, de patriotten en de christenen, de kleinsteedse Pool, de kroostrijke vaders en moeders in het armere, conservatiever oosten van het land.
Een heel ander beeld tonen de grotere steden, en al zeker het kwartet Warschau, Krakau, Wroclaw, Gdansk. Steden zijn en blijven bastions van liberalisme. Daar wonen ook de rijke Polen, degenen die het in de vrije markt hebben gemaakt. Het zijn kosmopolieten voor wie de EU een evidentie is en die citytrips ondernemen naar Barcelona, Parijs en Milaan.
Zodoende toont Polen zich als een gepolariseerd land. De twee politieke kampen kunnen elkaars bloed wel drinken. De meningsverschillen zijn zo alomtegenwoordig dat familie- of vriendschapsbanden er stuk op lopen. Bij feestjes met aanwezigen uit beide politieke kampen wordt met aandrang gevraagd niet over politiek te praten.
In 2019 won ‘Recht en Rechtvaardigheid’ opnieuw de verkiezingen. Maar het goede resultaat ligt deels aan de manier waarop Polen verkiezingen organiseert en parlementszetels verdeelt. Bekijk je de uitslagen puur volgens het percentage dat deze of gene partij behaalt, dan blijkt dat het nationalistische kamp en de oppositie ongeveer even groot zijn. Financiële sancties zouden, met andere woorden, ook de quasi-helft treffen die niets van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ wil weten, met name de vele duizenden Polen die zondagavond in alle steden de straat op kwamen in protestmarsen tegen het Grondwettelijk Hof en zijn anti-Europese uitspraak.
3. Je riskeert een afkalving van het pro-Europese gevoel dat nu zo stevig staat
De nacht van 30 april op 1 mei 2004, met om middernacht de toetreding van Polen tot de Europese Unie, was van een aanstekelijke vrolijkheid. Op een podium in Warschau stond kardinaal Jozef Glemp te glunderen naast de twee ex-communisten die Polen Europa hadden binnengeleid: premier Leszek Miller en president Aleksander Kwasniewski. Nooit eerder kreeg de buitenlandse reporter zoveel champagne aangeboden van feestende jongelui.
Ook vandaag is het Poolse enthousiasme over het Europese lidmaatschap groot. In alle peilingen halen de voorstanders van de EU vlot 70 of 80 procent. Natuurlijk heeft dat voor een deel te maken met de 160 miljard euro die de rijke Europese tante Polen sinds 2004 heeft toegestopt.
Dat geld wordt overigens prima besteed. Nieuwe snelwegen en luchthavens, gemoderniseerde treinstations: het zijn allemaal geslaagde en zichtbare verbeteringen van de infrastructuur. Ook nieuwigheden als fiets- en voetpaden, speeltuintjes en stadspleinen met een fraaie fontein zijn voorbeelden van hoe het Europese manna Polen aangenamer en veiliger maakt.
Maar de Poolse liefde voor Europa is niet enkel een kwestie van geld. Voor de meeste Polen is lidmaatschap van de EU een logische reünie met landen waarmee Polen een Europe geschiedenis deelt. Polen bestaat als natie sinds 966. Amper vijftig jaar was Polen door de communistische dictatuur van die Westerse wereld afgesneden. Nu Polen terug in de schoot van Europa ligt, wil het er niet meer weg. Financiële sancties kunnen die liefde voor Europa aantasten.
4. Werken sancties wel?
De voorbije jaren was er altijd wel wat controversieels te melden over de zogenaamde LGBTQ-vrije zones die honderden Poolse dorpen, steden en vijf (van de zeventien) provincies invoerden. Van de weeromstuit bevroor de Europese Unie 125 miljoen euro subsidies voor de vijf recalcitrante provincies, niet toevallig allemaal in het conservatiever oosten. Het plannetje werkte: schoorvoetend kwamen de vijf provinciebesturen op het omstreden beleid terug.
Sinds de ruzie over het primaat van de Poolse grondwet over het Europese recht wil de EU dat trucje herhalen, maar dan op grotere schaal. Europa bevriest niet minder dan 57 miljard euro uit het coronaherstelfonds. Het bedrag maakt deel uit van een omvangrijk pakket steunmaatregelen die de regering van premier Mateusz Morawiecki in de markt zet als een ‘New Deal’ voor Polen. Dat gaat van een verdere renovatie van de infrastructuur tot het bijspijkeren van het budget voor de nationale gezondheidszorg.
De Poolse economie draait als een lier. Ook dit jaar – net als vele vorige – zal de groei afklokken op meer dan vijf procent. In 2019 bedroeg het gemiddelde Poolse maandelijkse inkomen iets meer dan 1.100 euro en onder het bewind van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ wordt het minimumloon gestaag opgetrokken. Het is een teken aan de wand dat de Poolse loodgieter, schilder, fruitplukker of poetsvrouw in België steeds schaarser worden. De kloof met de lonen in het thuisland wordt kleiner.
Partijleider Jaroslaw Kaczynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ belooft dat Polen ‘binnen het decennium niet langer een netto-ontvanger maar een netto-betaler aan de Europese Unie kan zijn.’ Wil de Europese Unie zulk een economische en sociale tijger echt beknotten?
5.We gaan Polen toch niet naar de uitgang duwen?
Begin juli keerde voormalig Europees boegbeeld Donald Tusk ‘voor 100 procent’ terug naar de Poolse politiek om ‘de puinhoop op te ruimen.’ Tusk, zo luidt de communis opinio, is zowat de enige oppositieleider die zich qua charisma, retoriek, schranderheid en politieke feeling kan meten met Jaroslaw Kaczynski van ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Het tijdperk van middelmatige liberale kopstukken zoals Borys Budka is over and out.
Tusk speelt het sluw. In het verzet van zijn liberale partij tegen het anti-Europese beleid van de regering speelt zonder twijfel een traditionele pro-Europese houding mee, maar evenzeer ziet Tusk een kans om zijn Burgerplatform als politiek alternatief in de etalage te zetten. Vandaar dat Tusk zo vaak als mogelijk de term ‘Polexit’ laat vallen. Niet één gewone Pool is daartoe gewonnen. Ook in de politiek is Polexit enkel voor de minuscule extreemrechtse ‘Konfederacja’ een natte droom.
Maar Tusk speelt met vuur. Door de term ‘Polexit’ te hanteren, wordt die gemeengoed. Zo kan Polen op een gegeven moment en stoemelings een politiek klimaat terecht gekomen van een Polexit die niemand wou. Zoals het regeringsvriendelijke tv-journaal van de openbare omroep TVP gisteravond liet optekenen: ‘Europa duwt Polen uit de Unie door ons geld te ontzeggen waar wij recht op hebben.’ Zo wordt een ‘Polexit’ langzaamaan een mogelijke optie. Dat kan toch niet de bedoeling zijn.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
