Wie in de staat Pennsylvania wint, heeft een grote kans om de nieuwe president van de VS te worden. Het is een dubbeltje op zijn kant.
Die zaterdag in Butler, Pennsylvania. Bewoners verhuren hun tuin voor 20 tot 35 dollar per geparkeerde auto. Dichter bij de Butler Farm Show schuift een lange rij belangstellenden aan richting veiligheidscontrole. De wachttijd is iets meer dan een uur. Officieel gaan de deuren achter de controle dicht om 13.00 uur, en zal Donald Trump spreken om 17.00 uur. Wie eindelijk voorbij de security raakt, wacht alweer lange rijen aan de eet- en drinkkramen.
Die rijen zijn best interessant. In de eerste rij hoor ik een verdeelde familie uit. De ouders zijn trumpianen, terwijl hun afwezige dochter Kamala Harris verkiest. Pa overweegt een Trumpsticker te kopen die hij stiekem op de nieuwe auto van zijn dochter kan kleven. ‘Het duurt misschien een week voor ze het doorheeft’, glundert hij. Stel je voor: zijn dochter die onbewust de boodschap van Trump uitdraagt. Moeder komt tussenbeide: komkom, doe dat nu niet. Pa laat het idee varen.
In de tweede rij – richting friet, corndogs, barbecue en frisdrank – hang ik achter Anita, die in Butler woont en door een vriendin is meegesleept naar de meeting. Ze is intussen helemaal in haar sas. Ze smult ervan: het vliegtuig van de ex-president dat twee keer over de site vliegt, de parachutisten die uit een kleiner vliegtuigje duiken. Een van hen neemt een gigantische Amerikaanse vlag op sleeptouw. Ze was hier ook op 13 juli, toen Trump, voor veel minder toeschouwers, een aanslag overleefde. Daarom was ze er niet tuk op om terug te keren, maar nu beseft ze dat een nieuwe meeting een goede manier is om de schok van toen te verwerken.
Nog 30 dagen tot de Amerikaanse verkiezingen: het wordt héél nipt
De grappende ouders uit de eerste aanschuiflijn waren softe Trumpsupporters. Zij hadden ook wel wat kritiek op hem, en ze konden hun dochter best begrijpen – rond abortus zijn ze het eens met hun dochter, tegen Trump in. Maar Anita is hardcore Trump. Terwijl we aanschuiven, knikt ze bij wat er vanaf het podium komt aangewaaid. Dat er met Trump meer God in het leven zal komen – ‘Dat is zo hard nodig’, zucht ze. En ja, running mate J.D. Vance, die lust ze wel. Ze noemt Kamala steevast ‘Tramala’. En ze is het al helemaal eens wanneer iemand omroept dat team Biden-Harris geen geld meer overheeft om steun te verlenen aan slachtoffers van de recente orkaan, want al het geld is naar illegale migranten gegaan. Dat dit bericht betrouwbaar weerlegd is, komt ze nooit te weten. Over abortus zegt ze: ‘Waarom heb je een zwangerschapsonderbreking nodig als er voorbehoedsmiddelen bestaan?’ Kan ze zich indenken dat het land niet op Trump stemt? ‘Ik zal zo’n uitslag pas aanvaarden als president Trump hem aanvaardt.’ En nog: ‘Ik ken niemand die niet op hem stemt.’
Nevenschade
Het evenement heeft meer weg van een kermis dan van een bedevaart. Dat verandert wanneer Trump met een uur vertraging zijn opwachting maakt. Monden vallen open, ontroering staat op de gezichten geschreven, toeschouwers tonen kippenvel dat ondanks de zomerse temperaturen op hun armen verschijnt. Er wordt geapplaudisseerd en gescandeerd: ‘Fight, fight, fight!’
Ik sta tijdens de toespraak naast Marlene, een 73-jarige opticien uit Pittsburgh. Ze wandelt met een stok, heeft er moeite mee om op de been te blijven, en al helemaal om uren recht te staan, maar nu wrijft ze met de rug van haar vrije hand tranen uit haar ogen, en haalt ze verzaligd adem. Ze is minder rabiaat dan Anita, maar ook zij gaat mee in de vele samenzweringstheorieën van Trump. Ze gelooft dat Biden de verkiezingen van 2020 heeft gestolen.
Er wordt geapplaudisseerd en gescandeerd: ‘Fight, fight, fight!’
Ze zou met pensioen willen, zei ze eerder. Het brillenbedrijf waar ze werkt, is enkele jaren geleden overgenomen. Sindsdien zijn de werkvoorwaarden en de sfeer er verslechterd. Voor het eerst werkt ze tegen haar zin. Maar ze heeft oude schulden niet afgelost en moet dus blijven werken. ‘De inflatie onder Biden helpt niet.’ Ze had zich deze periode van haar leven wel anders voorgesteld: zonder stok, en zonder de verplichting om nog te werken. En nee, ze weet wel dat haar problemen onder Trump niet ineens opgelost zouden zijn, maar ze is zeker dat het land het met hem beter zal stellen.
De toespraak van Trump is na dat lange wachten weinig memorabel. Hij verwijst zelf, zoals veel sprekers voor hem, naar de ‘goddelijke interventie’ die hem redde. Meer dan bij andere gelegenheden moet hij anderen bedanken en begroeten, onder meer de families van de man die als nevenschade omkwam op 13 juli, Corey Comperatore, en van de twee andere mensen in het publiek die hun verwondingen overleefden.
Het campagneteam van Trump gewaagt van ‘misschien wel 100.000 bezoekers’. De plaatselijke pers houdt het op 20.000. De meeting bracht in elk geval veel volk op de been. Want dit was meer dan een emotionele herdenking van de aanslag. Dit was ook een poging om de balans te laten doorslaan in een kantelstaat die gewonnen moet worden. Tientallen vrijwilligers probeerden kiezers te registreren, en mensen zover te krijgen dat ze hun familie en kennissen ook zouden overtuigen.
Onvoorspelbare staat
Pennsylvania werd door Bill Clintons campagnemanager James Carville ooit omschreven als ‘Philadelphia en Pittsburgh, met Alabama ertussenin’. Niet iedereen zal het ermee eens zijn dat het platteland van de staat zo conservatief is als Alabama, maar het is zeker trumpiaans. Je kunt er uren langs kleinere wegen rijden zonder ook maar één affiche van Kamala Harris te zien. Het overwicht van Trumpaffiches is overweldigend. 50 tegen 1, ruw geschat.
‘Tot mijn verbazing heb ik toch een handvol borden voor Harris gezien.’
Alison Dagnes, die aan Shippensburg University politieke wetenschappen doceert, woont zelf in ‘heel trumpiaans’, landelijk gebied. Zij ziet het toch een beetje anders. ‘In vergelijking met 2020 zijn er juist minder borden voor Trump. Er zijn ook minder mensen die hun hele tuin volstouwen met Trump, of die met een gigantische Trumpvlag op hun auto rondrijden. Het enthousiasme is er zeker nog, maar het uitbundig tonen van dat enthousiasme is wat minder. Tot mijn verbazing heb ik toch een handvol borden voor Harris gezien. Niet veel, maar meer dan voor Biden in 2020. In 2016 had Hillary Clinton hier geen enkel bord.’ Clinton verloor destijds nipt. Biden won met 80.000 stemmen voorsprong.
Berwood Yost, directeur van het Centrum voor Opinieonderzoek aan het Franklin & Marshall College in Lancaster, legt de kloof in zijn staat uit met cijfermateriaal. ‘In 2020 won Joe Biden slechts 13 van de kiesdistricten in Pennsylvania. Trump won in de andere 54 kiesdistricten met gemiddeld meer voorsprong. En toch won Biden de verkiezingen. Zijn 13 districten vertegenwoordigen 56 procent van de bevolking in de staat, met Philadelphia, Pittsburgh, de voorsteden en nog enkele steden ertussen.’ Die kloof tussen een armer, lager opgeleid, minder divers platteland en rijkere, hoger opgeleide Democratische gebieden maakt deze verkiezing nog moeilijker te voorspellen.
Sanewashed
De campagnes van Haris en Trump hebben uiteenlopende strategieën en zijn gericht op een verschillend publiek. ‘De Trumpcampagne heeft onvrede als rode draad, en mikt op plattelandskiezers, meer jonge kiezers, mannen, tot op zekere hoogte zwarten en latino’s’, legt Dagnes uit. ‘Kamala Harris wil een positievere campagne en zoekt het in de voorsteden, bij de vrouwen, de zogenaamde latte-vaders, de hoger opgeleide zwarten en latino’s.’
‘Trumps gedrag is tot op grote hoogte genormaliseerd.’
Opvallend: Trump wint terrein bij jongeren, met name bij jonge mannen, een groep die ooit vooral Democratisch stemde. ‘Generatie Z-kiezers zijn volwassen geworden in een periode dat Donald Trump niet alleen de machtigste man ter wereld was, maar ook de leider van de Republikeinen’, zegt Dagnes. ‘Ze weten niet dat er ooit een Republikeinse Partij was met Mitt Romney, die een heel ander programma en een heel andere aanpak vertegenwoordigde. Voeg daarbij dat Trump ge-sanewashed is: hij is tot op grote hoogte genormaliseerd. Dat heeft effect bij de jongere kiezers. Zij zijn niet gechoqueerd door de uitspraken of het gedrag van Trump, terwijl dat gedrag voor oudere kiezers in de voorsteden wel een belangrijke factor is.’
En wat met de woede? Blijft die kiezers opleveren voor Trump? Dagnes, die in 2019 een boek over het onderwerp publiceerde, denkt van wel. ‘Woede is verslavend. En rechtse media zetten het publiek aan om kwaad te blijven. Dat Trump en Vance tegenwoordig dingen verzinnen om hun basis woedend te houden – zoals dat Haïtiaanse migranten de huisdieren van hun buren opeten – toont dat het werkt. De poging tot een positieve campagne die Harris daartegenover stelt, slaat niet aan bij Trumpkiezers.’
‘Nog een factor die speelt: een groot deel van het publiek is gewoon uitgeput – murw, eerder dan kwaad. Die kiezers voelen zich overweldigd, want al het nieuws is al heel lang slecht. Het team van Harris hoopt dat de positieve aanpak aanslaat bij die groep, maar het kan evengoed dat degenen die nog onbeslist zijn gewoon afzijdig blijven en niet gaan stemmen.’
Kamala Harris probeert onbesliste latino’s te overtuigen
Gênant
Aan de advertenties zal het niet liggen. Tv-kijkers in Pennsylvania worden bestookt met voor vele tientallen miljoenen dollars aan publiciteit. In de ontbijtzaal van de Quality Inn in Williamsport wordt het te veel voor een man van een jaar of veertig. ‘Ik hoor Harris tientallen keren per dag zeggen wat ze allemaal zal verbeteren. Waarom heeft ze dat de afgelopen jaren niet gedaan?’ Twee oudere vrouwen zijn het helemaal met hem eens. ‘Ik wil mijn tv uitzetten telkens ik haar zie,’ zegt de ene, ‘maar dan kan ik helemaal geen tv meer kijken.’
Wat zuidelijker, in Bethlehem, dat meer welvarend en overwegend Democratisch is, vind ik het tegenovergestelde: een verpleegster die Trump onverteerbaar acht. ‘Die man zou na de bestorming van het Capitool zelfs geen kandidaat mogen zijn’, zegt ze. ‘Hij heeft zichzelf gediskwalificeerd.’
‘Het is godgeklaagd dat mijn dochters minder rechten hebben dan ik had.’
Bethlehem wist een economische crisis, na de sluiting van een gigantische staalfabriek met duizenden ontslagen, te boven te komen. De stad bouwde welvaart op via universiteiten, ziekenhuizen, toerisme (een casino) en verdeelcentra van Amazon en Walmart.
In 2016 heeft haar echtgenoot nog op Trump gestemd, zegt de verpleegster. ‘Maar Trumps tweets en opruiende taal vond hij na een tijdje ook gênant. Dat is het eigenlijk: hij is gênant, en het tegendeel van het rolmodel dat een president moet zijn.’ Daarnaast is er natuurlijk abortus: ‘Het is godgeklaagd dat mijn dochters minder rechten hebben dan ik had.’
Essentiële staat
Hoe loopt de strijd tussen die twee campagnes en twee werelden af? Het verschil wordt gepeild op 1 procent of zelfs minder in het voordeel van Harris. Specialist Berwood Yost is niet helemaal zeker dat het verschil inderdaad zo klein is, maar de situatie is in elk geval voor geen van beide partijen geruststellend. Yost: ‘Harris zit dicht bij 50 procent, maar niet over 50 procent. Zolang je onder de 50 procent blijft, ben je afhankelijk van late beslissers, van gebeurtenissen in de wereld en van de opkomst.’
Hij ziet ook een duel tussen thema’s. ‘Het is de economie versus andere bekommernissen. Veel kiezers worstelen om de eindjes aan elkaar te knopen en hebben goede herinneringen aan de economie onder Trump, toen een dollar meer waard was. Anderen zijn misschien optimistischer over de toekomst, of vinden abortus en de democratie de belangrijkste thema’s. We zullen pas na de verkiezingen weten of de economie de doorslag heeft gegeven, of de andere elementen.’
‘Ik denk dat Trump met terugwerkende kracht zijn keuze voor J.D. Vance als running mate betreurt.’
Het belang van de uitslag kan niet overschat worden, zegt Yost. Voor Harris ziet Yost eigenlijk geen pad naar het presidentschap zonder dat ze de grootste strijdstaat, Pennsylvania, binnenhaalt. Trump heeft wel enkele andere manieren om aan een meerderheid van 270 stemmen in het kiescollege te komen, maar ook voor hem wordt een stuk lastiger zonder Pennsylvania.
Kunnen ze hun campagne in de laatste rechte lijn nog bijsturen? Daar is het wat laat voor, zegt Alison Dagnes. ‘Ik denk dat Trump met terugwerkende kracht zijn keuze voor J.D. Vance als zijn running mate betreurt. Vance deed het goed in zijn debat met Tim Walz, de running mate van Harris, maar hij blijft heel onpopulair en levert Trump geen nieuwe kiezers op. Harris en Walz hadden misschien wat agressiever kunnen zijn in hun kritiek op Trump, met Harris in de rol van procureur. Maar of dat zou werken, valt af te wachten. Veel witte kiezers knappen af op een agressieve zwarte vrouw.’
Van criticus tot getrouwe buldog: wie is J.D. Vance, de running mate van Donald Trump?
Aan Democratische kant was de populaire gouverneur van Pennsylvania, Josh Shapiro, ooit de favoriet om running mate van Harris te worden. Hij werd het uiteindelijk niet. Zou Harris makkelijker gewonnen hebben met Shapiro? Yost: ‘Ja. Ik sprak met districtsvoorzitters van de Republikeinen die extatisch zijn dat het Walz werd en niet Shapiro. Een van hen noemde het “een fatale fout”. Als Harris nipt verliest, zal het in elk geval een onderwerp van discussie zijn.’
Dagnes is nog explicieter: ‘Als we na de verkiezingen wakker worden, en Harris verliest deze staat met 20.000 stemmen, dan heeft de niet-aanduiding van Shapiro haar deze verkiezingen gekost.’
