‘Verkiezingen of niet, op deze manier zal Congo verder afdalen naar de hel’

Ook nu president Kabila eindelijk een kandidaat-opvolger heeft aangeduid, blijft de Congolese topdokter en mensenrechtenactivist Denis Mukwege zeker van zijn stuk: er zullen dit jaar geen verkiezingen die naam waardig plaatsvinden in de Democratische Republiek Congo.

Eigenlijk zou dokter Denis Mukwege niet meer voorgesteld hoeven te worden. De gerenommeerde gynaecoloog kreeg al verscheidene internationale onderscheidingen, zoals de Mensenrechtenprijs van de Verenigde Naties (2008) en de Sacharovprijs van het Europees Parlement (2014). Mukwege is de oprichter en directeur van het Panzi-ziekenhuis in de Oost-Congolese stad Bukavu dat, in samenwerking met onder meer Dokters van de Wereld, zich specialiseert in de behandeling van slachtoffers van seksueel geweld. Het leverde hem de bijnaam ‘L’homme qui repare les femmes‘ op. Maar hij laat zich ook geregeld kritisch uit over de politieke en maatschappelijke situatie in zijn land.

Knack sprak Mukwege tijdens zijn bezoek aan Brussel in het kader van het project in Panzi (zie kader onderaan), ruim twee maand voor de geplande parlements- en presidentsverkiezingen van 23 december. De stembusgang heeft inmiddels al twee jaar vertraging opgelopen: volgens de grondwet moest president Joseph Kabila eind 2016 aftreden, maar ondanks protest van de oppositie en de internationale gemeenschap werden nieuwe verkiezingen herhaaldelijk uitgesteld en is hij erin geslaagd in het zadel te blijven.

Hoewel Kabila intussen beloofd heeft dat hij geen kandidaat meer is en de presidentiële meerderheid een opvolger heeft aangeduid, de vroegere minister van Binnenlandse Zaken Emmanuel Ramazani Shadary, gelooft Mukwege er nog altijd niet in.

De tijd dringt

‘Er zijn te veel reden om te twijfelen,’ zegt hij. ‘Zo wil men gebruik maken van stemcomputers, terwijl amper 9 procent van de bevolking toegang tot elektriciteit heeft. Ons land is 2.345.000 vierkante kilometer groot. Zelfs als het regime erin slaagt het logistieke probleem van wegen en elektriciteit aan te pakken, dan nog zijn er technici nodig om al die machines te laten werken en aan de bevolking uit te leggen hoe ze gebruikt moeten worden. Op drie maanden van de verkiezingen is dat proces nog niet eens begonnen, de partijen zijn het zelfs nog niet eens over het gebruik van stemcomputers.’

‘Je moet de kiezers registreren via een databank, maar uit onderzoek van de Organisation internationale de la Francophonie (OIF) blijkt dat van 16 procent van de bevolking niet eens geweten is wie ze zijn. Dat is een enorm aantal. We gaan toch geen tien miljoen mensen negeren? Alle noodzakelijke voorbereidingen in overweging genomen, is er in de praktijk nog maar twee maanden tijd. Hoe gaan ze dat nog allemaal geregeld krijgen?’

Als er al verkiezingen zijn, dan zullen die niet meer dan een parodie zijn. Met als enig doel: het huidige regime rechtvaardigen.

Als er al verkiezingen zijn, dan zullen die niet meer dan een parodie zijn, zegt Mukwege. ‘Het volk verwacht een kans om zich uit te spreken. Maar grote delen van het land zijn niet veilig, overal steken gewapende groeperingen weer de kop op. Op sommige plaatsen kunnen wij vanuit het Panzi-ziekenhuis gewoon niet komen. Toen ik Bukavu verliet, waren jongeren van Lucha (Lutte Pour le Changement, nvdr.) aan het manifesteren, maar dat protest werd bloedig neergeslagen. Deze verkiezingen hebben als enig doel het huidige regime te rechtvaardigen.’

De regering-Kabila weigert buitenlandse steun en zegt dat het zelf voor zijn verkiezingen kan instaan. Mukwege: ‘Waarom hebben ze dan geen geld om de bevolking te helpen? Het verbaast me dat een land dat niet in staat is om in de basisbehoeften van zijn bevolking te voorzien, het zich kan permitteren om buitenlandse steun te weigeren. Voor mij is dat een teken van slechte wil. Ze weigeren zelfs internationale waarnemers. Een bewijs dat deze verkiezingen onmogelijk transparant kunnen zijn.

‘De twee vorige verkiezingen werden nog logistiek ondersteund door MONESCO (Waarnemersmissie van de Verenigde Naties in de Democratische Republiek Congo, nvdr.), maar nu wijst de regering zelfs die hulp af. En we hebben zelf geen nationale luchtvaartmaatschappij die het hele land dekt. Hoe denken ze al dat materiaal en personeel te vervoeren? Het zou me heel sterk verbazen als ze dat in drie maanden tijd klaar krijgen.’

Vrijblijvend

Mukwege hekelt dat het regime in Kinshasa onvoldoende onder druk wordt gezet. ‘Deze verkiezingen worden al twee jaar uitgesteld. Ik stel vast dat de bevolking, maar ook de internationale gemeenschap, zich daar telkens bij neergelegd heeft. Er is hier en daar wat commentaar gegeven en dat is onopvallend gepasseerd, gewoon wat rimpelingen op het water.

Misschien komt er nu een of andere voetballer zeggen: we zullen verkiezingen organiseren in 2020. En men zal dat uiteindelijk aanvaarden.

Ook de datum van 23 december waar iedereen nu naar kijkt, is niet gebaseerd op een politiek akkoord. Louter op een verklaring van de Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties Nikki Haley die zegt dat Congo voor eind 2018 verkiezingen moet organiseren. ‘Misschien komt er nu iemand anders zeggen: we zullen ze organiseren in 2020. En iedereen zal dat uiteindelijk aanvaarden,’ klinkt het cynisch bij Mukwege.

Falende staat

De oppositie slaagt er intussen niet in zich te verenigen achter één kandidaat. Moïse Katumbi, beschouwd als dé sterkste potentiële uitdager van het regime, mag het land niet in en is uitgesloten. Ook de onlangs teruggekeerde ex-rebellenleider Jean-Pierre Bemba, in juni vrijgesproken door het Internationaal Strafhof, mag niet deelnemen. De enige bekende naam is Felix Tshisekedi, zoon van oud-premier Etienne Tshisekedi, van de Union pour la démocratie et le progrès social (UDPS).

Maar voor Mukwege is het geen kwestie van namen. ‘Wie ook de kandidaten zijn, ze zijn het in een systeem dat zijn beperkingen heeft getoond. Een roofsysteem dat de bevolking verarmt, dat zijn rijkdommen niet deelt. De staat is totaal afwezig, er is geen rechtsstaat. Je kan aan het hoofd gelijk wie zetten: in hetzelfde systeem zal Congo verder afdalen naar de hel.

‘Praten over individuen is de verkeerde discussie. De echte vraag is: is dit het Congo dat we willen? Een land dat 75 tot 80 procent van strategische mineralen zoals kobalt en coltan bezit, terwijl de bevolking het moet stellen met minder dan één dollar per dag, zonder drinkbaar water en onderwijs. Tegelijkertijd moeten lokale kandidaten 1000 dollar kunnen neertellen, parlementskandidaten 100.000 dollar. Dat is toch een fout criterium?’

Volgens Mukwege moet deze regering, twee jaar na haar houdbaarheidsdatum, eindelijk plaats maken voor een burgerlijke overgangsregering. Die moet maar één taak vervullen: geloofwaardige, vrije en transparante verkiezingen organiseren. ‘Dan garanderen we dat iedereen die de ambitie heeft om te besturen, dezelfde kans krijgt om zich uit te spreken,’ zegt hij. ‘Als het regime zijn verplichtingen niet nakomt, dan is het aan de burgers om de macht in handen te nemen.’

Soevereiniteit

Als de basisrechten van de bevolking in gevaar zijn, dan praten we niet meer over soevereiniteit.

En als het er in december weer niet van komt, moet de internationale gemeenschap maar eens ingrijpen, vindt Mukwege. ‘Sinds 2016 drijven we verder op basis van het door de Congolese bisschoppenconferentie bemiddelde Sylvesterakkoord, dat Kabila niet nakwam, en de waardeloze verklaring van een ambassadeur. Zij had kunnen zeggen: je bent illegitiem aan de macht. Je moet vertrekken en de macht terug aan het volk geven.’

‘Men mag dan wel zeggen dat de soevereiniteit van een land gerespecteerd moet worden. Maar als de basisrechten van de bevolking in gevaar zijn, dan praten we niet meer over soevereiniteit.’