Jair Bolsonaro mag inpakken: de Brazilianen verkozen gisterenavond oud-president Luiz Inácio Da Silva, bijnaam Lula, voor de derde keer tot staatshoofd. Maar Da Silva’s derde ambtstermijn belooft geen makkelijke rit te worden.
Een kleine meerderheid van de Braziliaanse kiezers slaakte gisterenavond een zucht van opluchting, nu huidig president Jair Bolsonaro zichzelf niet opvolgt als president. Met 50,9 procent van de stemmen was het voormalig president Lula da Silva, die tot twee jaar geleden nog een gevangenisstraf uitzat na een veroordeling wegens corruptie, die de meerderheid van de kiezers kon overtuigen. Maar een makkelijke rit wordt het niet. Brazilië is vandaag meer verdeeld, conservatiever en armer dan bij Lula’s aftreden in 2010.
Bolsonarisme blijft
Met een verkiezingsscore van 49,1 procent deed Bolsonaro het – net als in de eerste ronde van de verkiezingen een maand geleden – een pak beter dan verwacht. Het is maar de vraag of hij zijn verlies zal toegeven. Terwijl de felicitaties van wereldleiders voor Lula’s overwinning blijven binnenstromen, heeft het kamp-Bolsonaro nog niets van zich laten horen. De vrees is reëel dat hij de overwinning van da Silva niet zal erkennen, en dat er geweld zal uitbreken in het zwaar verdeelde land. Tijdens een speech op 7 september, de Braziliaanse Onafhankelijkheidsdag, verklaarde Bolsonaro dat er ‘drie opties zijn voor mij: ik kom gevangen te zitten, wordt gedood of zal zegevieren. Ik laat de schurken nu al weten dat ik nooit gevangengenomen zal worden.’
Maar zelfs als er de komende dagen geen trammelant volgt, zal het bolsonarisme niet zomaar verdwijnen. In een interview met Knack verklaarde de Braziliaanse politiek analist Oliver Stuenkel dat veel van Bolsonaro’s ultraconservatieve ideeën over abortus en homoseksualiteit breed gedragen worden door de Braziliaanse bevolking. Dat kwam ook naar boven tijdens de eerste ronde van de presidentsverkiezingen, waarbij ook een nieuw Congres en Senaat werden gekozen. Verschillende leden van Bolsonaro’s partij konden een zitje veroveren. Zij kunnen Lula’s politieke werk flink bemoeilijken, en misschien wel aansturen op een afzettingsprocedure. Twee zonen van Bolsonaro hebben ook zitting in het Congres. De opvolging lijkt verzekerd.
Economische situatie
Daarnaast ziet de economische toekomst van het land er heel anders uit dan twee decennia geleden, toen het land floreerde. In 2022 leven 100 miljoen Brazilianen in armoede, lijden 33 miljoen inwoners honger en is de kloof tussen rijk en arm zoals vanouds enorm. Eén op de tien jongeren tussen de 11 en 19 jaar gaat niet naar school. Net als in de Zuid-Amerikaanse buurlanden stijgt de inflatie. Toch heeft Lula torenhoge ambities met de economie. In een open brief die hij vorige week schreef aan de Braziliaanse bevolking verklaarde hij onder meer dat hij het minimumloon wil optrekken, wil inzetten op betaalbaar wonen, afgelegen dorpen van elektriciteit en water wil voorzien, grote infrastructuurprojecten wil opzetten en het openbaar vervoer wil uitbouwen. Hoe hij die plannen wil financieren, is niet duidelijk.
Met de brief speelde Lula da Silva vooral in op de herinneringen die veel Brazilianen hebben aan de economische bloeiperiode die zijn eerste twee ambtstermijnen (2003-2010) kenmerkte. De wereldeconomie had goedkope grondstoffen nodig, een vraag waar Brazilië gretig op kon ingaan. De economie groeide jaarlijks met 4 procent. Da Silva maakte zich populair door in te zetten op economische herverdelingsprogramma’s. Met onder meer de alom geprezen Bolsa familia, een financiële toeslag voor Braziliaanse gezinnen met een laag inkomen, trok hij 20 miljoen Brazilianen uit de armoede. Volgens een rapport van de Wereldbank groeide de Braziliaanse middenklasse tussen 2003 en 2009 met 50 procent. Het maakte da Silva bijzonder populair bij de armere Braziliaanse bevolking. Toen hij in 2010 na acht jaar presidentschap de deuren van het Paleis van de Dageraad achter zich dichttrok, kon hij rekenen op de goedkeuring van 83 procent van de Brazilianen.
Het lijkt twijfelachtig dat Lula het economische succesverhaal van zijn eerste ambtstermijnen kan herhalen. De wereldeconomie ziet er vandaag helemaal anders uit: de grondstoffenboom is voorbij, en we zitten dichter bij een recessie dan bij groei. Bovendien is de Braziliaanse arbeidsmarkt nog altijd niet hersteld van de covidcrisis en rijzen de energieprijzen ook daar de pan uit.
Goed nieuws voor het Amazonewoud?
Op klimaatvlak kan Lula’s overwinning mogelijk een opsteker zijn. Na zijn aantreden schrapte Bolsonaro alle handhavingsmaatregelen die het Amazonewoud tegen illegale boomkap moesten beschermen. Hij verminderde de financiering van wetenschappelijk onderzoek en kleedde het Ibama, een overheidsagentschap dat het Amazonewoud moest beschermen, helemaal uit. Ook inheemse landrechten werden teruggeschroefd. De schrapping van die maatregelen zorgde ervoor dat illegale bomenkappers en de agro-industrie vrijwel vrij spel hadden. Tussen 1 augustus 2019 en 31 juli 2021 verdween meer dan 8,4 miljoen hectare Amazonewoud, een gebied groter dan België én een stijging van 52 procent in vergelijking met de voorgaande drie jaar.
Het Amazonewoud is cruciaal in de strijd tegen de klimaatopwarming. In een recent interview met Knack verklaarde de Colombiaanse biologe Liliana Dávalos dat een dieback (bossterfte nvdr.) slechts een kwestie van tijd is. De hoop is dat onder Da Silva het tij zal keren. Hij wil de ontbossing met 80 procent verminderen. In zijn verkiezingsspeech riep Lula op tot internationale samenwerking om het Amazonewoud verder te beschermen. Maar alle schade die Bolsonaro heeft aangericht en de heropbouw van het Ibama zullen een enorme inspanning vergen. En dat binnen een parlementaire situatie die Lula niet genegen is.
Het besef dat het geen makkelijke vier jaar wordt, schemerde ook door in de overwinningsspeech van de 77-jarige comeback kid. ‘Ze wilden me levend begraven’, verklaarde hij voor zijn aanhangers. ‘Ik ben hier om te regeren in een heel moeilijke situatie. Maar ik heb vertrouwen in God dat we met de hulp van ons volk een uitweg zullen vinden voor dit land.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier