‘Verenigd Koninkrijk is geen totalitaire staat in wording, wel één die steeds autoritairder wordt’

‘Sinds het premierschap van Boris Johnson zijn nieuwe wetsontwerpen ingediend die je, als je niet wist dat ze het VK golden, met hetzelfde gemak in Turkije of Hongarije kunt onderbrengen’, schrijft Lia Van Bekhoven vanuit Londen.

Op een borrel met sociale afstand (nee, niet in de achtertuin van Downing Street) poneerde een kennis de stelling dat Groot-Brittannië de rafelrandjes van de democratie had afgeplakt met maatregelen die in een dictatuur-in-wording niet zouden misstaan. Ok, niet iedereen was meer broodnuchter, maar toch.

Sinds het premierschap van Boris Johnson zijn nieuwe wetsontwerpen ingediend die je, als je niet wist dat ze het VK golden, met hetzelfde gemak in Turkije of Hongarije kunt onderbrengen.

Van de jaren dertig uit de vorige eeuw hebben we geleerd dat landen zelden van de een op de andere dag de omslag maken naar autoritair gezag. Er gaat gewoonlijk een lange periode aan vooraf waarin vrijheden voor bepaalde groepen worden afgeknepen, het politiek klimaat minder verdraagzaam wordt, en andersdenkenden dan de regerende partij in de hoek gezet worden als volksvijandig en disssident.

De senaat in Londen bespreekt deze week een wetsvoorstel dat de regering nieuwe rechten geeft te tornen aan het staatsburgerschap van mensen met twee paspoorten.

We hebben het niet over het ‘criminaliseren’ van asielzoekers. Dat is al gebeurd toen kamerleden stemden om migranten en vluchtelingen naar ‘een veilige, derde staat’ te sturen waar hun asielaanvragen verwerkt worden. Londen zou daarvoor Albanië op het oog hebben.

Besproken wordt een wetsvoorstel waarbij Britse burgers hun nationaliteit afgepakt kan worden zonder dat hen dat verteld wordt. Nu kan de Britse overheid al langer iemand zijn paspoort ontnemen als dat in ‘het publiek belang is’. Johnson wil die mogelijkheid uitbreiden.

Onder internationaal recht (en in het bijzonder de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948) heeft iedereen recht op staatsburgerschap. Zonder nationaliteit geen stemrecht en moeilijkheden bij het vinden van werk, onderdak en toegang tot onderwijs en gezondheidszorg.

De Conservatieve regering wil mensen hun Britse paspoort ontnemen als ze een tweede hebben om op terug te vallen. Ik geloof niet dat ik veel van die wijziging te vrezen heb. De nieuwe wet is niet bedoeld voor Britten die tevens de Nederlandse of Belgische nationaliteit bezitten. Maar als ik een Britse moslim was, met ouders die in pakweg Pakistan geboren zijn, zou ik minder rustig slapen. De definitie van publiek belang is een hele vage. Ze is wat de regering zegt dat ze is.

Een andere recent wetsvoorstel beoogt het recht op demonstreren zo sterk te beperken dat een demonstrant in Trafalger Square binnenkort even zeldzaam is als de bankemployee met de bolhoed die er een halve eeuw geleden rondliep. Onder de nieuwe regels kan de politie demonstranten naar huis sturen als ze ‘ernstige irritatie’ veroorzaken. De definitie daarvan is, opnieuw, aan de staat. Er kan een enkele demonstrant onder vallen met een megafoon. Als een lawaaiige enkeling niet langer mag protesteren, hoe ziet het er dan voor de rest uit? ‘Mensen zullen blijven demonstreren’, zegt Emmanuelle Andrews van de mensenrechtenorganisatie Liberty tegen de Guardian, ‘maar veel meer riskeren gearresteerd te worden. Het is een ongekende beperking op onze mogelijkheid gehoord worden.’

En als je dan op straat bent om tegen het een of ander te demonstreren, dan doe je er beter aan uit de buurt van standbeelden te blijven. Het neerhalen van een stenen of marmeren personage kan je op een gevangenisstraf van tien jaar komen staan, als de premier zijn zin krijgt. Verkrachters kunnen op minder rekenen. Ook demonstranten die zich vastbinden aan anderen, of aan objecten door zich vast te klinken aan een hek b.v. moeten er rekening mee houden in een cel te verdwijnen.

Dat alles betekent niet dat het VK op weg is een totalitaire staat te worden. Niet tenminste zolang verkiezingen gehouden worden. Wat gebeurt. Maar kijk dieper en je stuit op een electorale commissie die sinds kort onder overheidscontrole gebracht is. Publieke gelden die ingehouden worden voor kiesdistricten die niet op de Conservatieve partij stemmen. En een nieuwe manier om het stemmen lastiger te maken.

Britten lopen niet rond met identiteitskaarten op zak. Dat is iets voor mensen die een andere taal spreken en rechts rijden. Onder een nieuw voorstel van Johnsons regering gaan kiezers verplicht worden in het stemlokaal een persoonsbewijs te laten zien. Net zoals in de VS zijn het ook in het VK vooral de bewoners uit de meest versleten wijken die het minste geneigd zijn op de Tories te stemmen, die zich zo’n bewijs zullen aanschaffen.

Nee, we hebben het niet over een totalitaire staat in wording, wel over een die steeds autoritairder wordt.