‘Vele oorlogen ontstaan door een misrekening van de intenties van de tegenstander’

‘Als we zwichten en de Oekraïners uiteindelijk aan hun lot overlaten, is de kans groot dat Poetin later ook niets in de weg zou worden gelegd om diezelfde nucleaire chantage op termijn ook uit te proberen bij een bliksemaanval op de Baltische landen’, schrijft Jean-Pierre Biebuyck. Hij reageert op een interview met Tom Sauer (UAntwerpen) vorige week in Knack.

Daar waar de NAVO zich ten tijde van de Koude Oorlog, wat conventionele bewapening betreft, in een eerder ongunstige positie bevond en dit met een “nuclear posture” (het weigeren te beloven om niet als eerste kernwapens in te zetten als de nood hoog is) moest compenseren, zijn de rollen nu quasi omgekeerd. Na het door de Sovjet-Unie gedomineerde Warschaupact, zien we nu dat de gecombineerde conventionele bewapening van de uitgebreide NAVO op papier die van de Russische strijdkrachten overtreft, en is het voortaan Rusland die de inzet van tactische kernwapens als deel van hun militaire doctrine voorstelt: denk maar aan de Zapad-oefeningen van 2009 met een gesimuleerde kernaanval op Warschau als sluitstuk.  Daar waar de Sovjet-Unie de nucleaire ontrading van de NAVO ernstig nam en uiteindelijk ten onder ging aan het buitengewoon grote beslag van de defensieuitgaven in hun BBP en de technologische wapenwedloop verloor, stellen we nu vast dat Rusland, tijdens de eerste weken van het conflict in de Oekraïne, het Westen vrij succesvol met nucleaire chantage heeft kunnen afdreigen. 

Vandaag zien we stilaan hoe het Oekraïense leger de zware wapens ontvangt die het nodig heeft om zich in de weidse vlaktes van de Donbas staande te houden. (Rusland heeft enkele tactische lessen getrokken uit zijn nederlaag rond Kyiv en boekt nu dagelijks terreinwinst).  Door herhaaldelijk te dreigen met het nucleaire vuur, boet Rusland terzake wel aan geloofwaardigheid in: een beetje zoals de in de Middeleeuwen uitgesproken pauselijke banvloeken.  Het besef groeit dat Poetin (evenals andere autocratische regimes als China en Iran) nauwlettend observeren hoe het Westen op die nucleaire chantage reageert. 

Als we zwichten en de Oekraïners uiteindelijk aan hun lot overlaten, is de kans groot dat Poetin later ook niets in de weg zou worden gelegd om diezelfde nucleaire chantage op termijn ook uit te proberen bij een bliksemaanval op de Baltische landen. En als de NAVO dan ervoor terugdeinst om Artikel 5 van het NAVO-verdrag te honoreren, implodeert het hele concept van collectieve defensie, niet enkel in Europa, maar even goed in Oost-Azië. 

Vele oorlogen ontstaan door een misrekening van de intenties van de tegenstander.  In de aanloop naar WO II was dat net zo: bij de schurk van het moment de vrede proberen af te kopen, hielp niet.  Uiteindelijk moest men toch zijn schouders rechten en ontstond er oorlog: wat meer vastberadenheid vooraf had zo’n dramatische uitkomst waarschijnlijk kunnen voorkomen: “si vis pacem…”. 

In het Knack-interview lijkt Tom Sauer zich te ontpoppen als persoonlijke adviseur van Poetin: bijvoorbeeld met het voorstel om, bij wijze van waarschuwing aan het Westen, een kernwapen bovengronds tot ontploffing te brengen.  Waar? In de Baltische Zee misschien, ten einde de NAVO als defensieorganisatie, na een bliksemaanval op de Baltische landen, in zijn hemd te kunnen zetten?  Struisvogelpolitiek heeft WO II niet voorkomen, en zal WO III ongetwijfeld bespoedigen.  Terloops gezegd, valt het mij op dat de EU-landen zich in de aanloop naar de Russische invasie bijzonder zwak hebben getoond, om vooral de Russische beer niet te provoceren.

Was het niet van de VS en VK, die gesofisticeerde antitankwapens hebben geleverd aan het Oekraïense leger, de vooropgestelde speciale militaire operatie zou in enkele dagen beklonken zijn geweest. Het is een uitkomst die zijn voorkeur lijkt te genieten, omdat de professor toch zo begaan is met het lijden van de Oekraïense bevolking?

Hoewel Sauer dat in het interview nogal zwakjes ontkent, poneert hij feitelijk nog steeds een fictieve morele gelijkwaardigheid tussen Rusland en het Westen.  Dat postulaat is evenwel niet bestand tegen de feiten: in de jaren 90 smeekten de onlangs bevrijde ex-satellietstaten van het Warschaupact om bij de NAVO te mogen toetreden.  En hoe zou dat komen?  Al die landen hebben in het verleden de brutaliteit van het Russische nabuurschap ervaren.  

Sauer lijkt Rusland te beschouwen als eender welk ander land, en hekelt daarom dat de vage Russische wens, om zich bij de NAVO aan te sluiten, niet werd ingewilligd.  Maar is het niet nogal egoïstisch om niets te geven om de angsten van landen die het geografische ongeluk hebben te dicht bij Rusland te liggen? Een Tsjechische vriendin vroeg mij bij het begin van de inval in de Oekraïne of ze niet bij mij in het veilige België mocht komen schuilen: U zult die paniekreactie als louter irrationeel wegzetten, maar ik begrijp die wel). 

De vos (die voor wie het wil geloven de passie preekt) zonder meer in het NAVO-kippenhok toelaten was dus echt geen optie.  Ook een geloofsartikel dat in het interview naar voren komt, namelijk dat de NAVO in de 90-iger jaren maar moest opgedoekt worden, is op z’n zachts gezegd lichtzinnig.  Ook in de jaren 90 (tijdens de korte flits van relatieve democratie die Rusland toen kenmerkte), ging het onmetelijke land agressief om met vele van zijn buren: een oorlog met Moldova omtrent Transnistrië, een met Georgië omtrent Abchazië en Zuid-Ossetie, het actief mee aanstoken van het conflict tussen Armenië en Azerbaijan omtrent Nagorno-Karabakh, twee oorlogen in Tsjetsjenië, en ondertussen ook nog onrust stoken onder de russofone bevolking van Estland en Letland… 

Ook moet een professor internationale betrekkingen toch beseffen dat Poetin de Oekraïne niet is binnengevallen, omdat de NAVO op het punt stond om de Oekraïne “in te lijven”, om een werkwoord te gebruiken dat in de Poetin-propaganda zo gangbaar is.  De ware reden is dat Poetin een Oekraïense verschuiving naar het Westen (ook m.b.t. verderfelijke waarden als democratie, mensenrechten, anticorruptie, rechtsstatelijkheid, mediapluralisme, een actief maatschappelijk middenveld…) als een groot besmettingsgevaar voor zijn eigen bevolking aanziet. 

Mede daarom heeft hij in 2014 gepoogd om op een bloedige manier Janoekovitsj in het zadel te houden, en in 2020 hielp hij zijn partner in crime Loekasjenko om de betogingen in Wit-Rusland te onderdrukken. Idem voor de betogingen in Kazachstan einde vorig jaar. 

De geschiedenis toont tal van voorbeelden van grootmachten die andere landen aanvallen, omdat ze een vermeende aanval willen voorkomen, of uit wraak voor een al dan niet vermeende nationale vernedering.  Maar laat ons wel wezen: het Sovjet-Russische imperium is vanaf 1989 sui generis geïmplodeerd, omdat alle landen die ertoe behoorden, de eerste beste gelegenheid te baat hebben genomen om zich aan het Russische juk te onttrekken.  Dat hadden paus Johannes Paulus II en Ronald Reagan zelf niet kunnen realiseren, indien de appel zelf niet overrijp genoeg was om van de boom te vallen. 

Waarom tonen die domme Oekraïners zich nu zo koppig, in plaats van dankbaar het hoofd te buigen voor de “Roeskkiy mir” (Russische vrede)?  Waarom heeft die vervloekte president Zelensky de hem door de VS aangeboden helikoptervlucht niet aanvaard?  Voor wie het wil geloven, lijkt Sauer zich als de ultieme realist voor te stellen, een soort nieuwe Kissinger die vooral oog heeft voor orde en stabiliteit, en dit in tegenstelling tot gevaarlijke idealisten die een land, dat door een militaire overmacht wordt overrompeld, nog te hulp willen schieten.  

Alexis de Tocqueville zei zo’n twee eeuwen gelden dat men de macht kan grijpen met behulp van bajonetten, maar die bajonetten niet zullen volstaan om blijvend die macht te kunnen uitoefenen.  Ook dat is realisme.  Poetin doet intussen ook zijn best om zijn grote voorbeeld Stalin in ere te herstellen (En dat terwijl de directeur van de NGO Memorial nu wegkwijnt in een Russische gevangenis).  Het Oekraïense volk kon zich in 1931-1933 niet verzetten tegen Stalins waanzin, die een hongersnood veroorzaakte die aan 5 miljoenen Oekraïners het leven kostte.  Nu jaagt Poetin’s leger en veiligheidsdiensten op eenieder die ze in de bezette zones op pro-Oekraïense sympathieën kunnen betrappen. 

De overlevende bevolking van het grondig verwoeste Marioepol (een Grozny of Aleppo bis) wordt in verzamelkampen bijeengedreven, en wie er in hun ogen verdacht uit ziet, wordt gemarteld en “verdwijnt” (cfr. satellietfoto’s van verse massagraven).  Nu krijgen de Oekraïners ten minste nog een min of meer eerlijke kans om zich te verdedigen, en aldus een nieuwe anti-Oekraïense genocide te voorkomen.  Als ik alles wat ik in het interview lees samen leg, vraag ik me af of Tom Sauer in Odessa nog met open armen ontvangen zal worden. In het Kremlin wellicht nog wel.

Dat alles gezegd zijnde, betekent dit niet dat het Westen (de VS voorop) geen domme beslissingen heeft genomen: Sauer vermeldt terecht de NAVO-Verklaring van Boekarest 2008, die de Oekraïne en Georgië een lauwe belofte omtrent NAVO-toetreding heeft bezorgd en daarmee tezelfdertijd onnodig Rusland heeft geprovoceerd, en daarmee de gorilla een beetje in de neus te kietelen.  Ook het feitelijk tegen Rusland gerichte zogenoemde anti-Iraanse rakettenschild in Polen, Tsjechië en Roemenië was een domme beslissing van de toenmalige VS-president Bush.

Op het einde van het Knack-interview laat de professor zich ontvallen dat het wenselijk zou zijn indien de Oekraïne de Russische gebiedsaanspraken zou erkennen en dat een economisch onleefbaar gemaakte rest-Oekraïne zich zou moeten neerleggen bij een niet nader gedefinieerd neutraliteitsstatuut.  Dit alles vanuit het uitgangspunt dat die houding de enig juiste en “realistische” zou zijn. Er loopt een uitgesproken pro-Russische neiging als een rode draad doorheen het ganse interview, maar dit slaat toch echt alles. 

Verklaren dat een agressor zijn buit mag behouden is mijns inziens een professor internationale betrekkingen en een vooraanstaand lid van een vredesbeweging onwaardig! Mag ik eraan herinneren dat de Westerse landen tijdens de ganse duur van de koude oorlog wel zochten naar een modus vivendi met de Sovjet-Unie, maar tegelijkertijd de Sovjet-Russische annexatie van de Baltische landen om evidente principiële redenen nooit formeel hebben erkend. 

Sauer wijst er terecht op dat de geografische ligging  van Rusland een constant gegeven is (maar dat geldt even goed voor de agressieve neigingen naar buurlanden toe) en er dus na het einde van die oorlog met hen terug tot een akkoord moet gekomen worden.  Wel stel ik mij de vraag welk akkoord er met een gepatenteerde schurk als Poetin redelijkerwijze nog kan bereikt worden?  Sauer geeft zelf even toe dat hij niet goed weet hoe een neutraliteitsstatuut voor de Oekraïne er zou moeten uitzien.  Ik weet dat evenmin: wel weet ik dat Poetin herhaaldelijk heeft gelogen en beloftes heeft geschonden, zoals het Budapest Memorandum van 1994 dat – als bij toeval – in uw interview niet even vermeld wordt.  Of moeten het een gedemilitariseerde Oekraïne worden, zoals Poetin dat voor ogen heeft + een pro-Russische quisling te Kyiv?

Ten slotte komt de vraag in me op hoe het vandaag een een prof internationale betrekkingen in de universiteit van Sint Petersburg zou vergaan, die het even voor Oekraïne wil opnemen.