Vechtscheidingen en verstandshuwelijken: Frankrijk houdt adem in voor tweede ronde verkiezingen

Als Marine Le Pen zondag 7 juli geen absolute meerderheid behaalt, dreigt in Frankrijk politieke chaos.

Na de nederlaag van zijn partij bij de verkiezingen voor het Europees Parlement op negen juni riep de Franse president Emmanuel Macron tot verbazing van velen meteen nieuwe parlementsverkiezingen uit. Het frustreerde Macron al langer dat zijn partij sinds 2022 moeizaam moest besturen met een minderheid van 150 op de 577 zetels die de Assemblée Nationale in totaal telt. Dan maar de verrassingsaanval, zo redeneerde de altijd voortvarende Macron.

Wat de Franse president precies bezielde, blijft onduidelijk. Volgens de ene wil hij nu, met het oog op de presidentsverkiezingen in 2027, het Rassemblement National (RN) van Marine Le Pen aan de macht brengen. De Franse kiezer zou dan wel even ervaren dat Le Pen slechts goed is voor chaos, zo luidt de redenering. Anderen – een iets geloofwaardiger scenario – menen dat Macron vooral onderschat heeft dat het linkerkamp zich na de felle Europese campagne alsnog zou verenigen.

Wat er ook van zij: in de eerste ronde moest Macron flinke klappen incasseren, het RN en het verenigde linkse Nieuw Volksfront – gaande van radicaal- tot centrumlinks – deden het daarentegen erg goed. Het RN is al zeker van 39 zetels, het Volksfront van 33, Macrons Ensemble van amper 3. Wegens de hoge opkomst en de versnippering van het politieke landschap stootten in meer dan de helft van de 577 kiesdistricten drie of meer kandidaten door – in 2022 waren dat er slechts acht.

Verkiezingen in Frankrijk: ‘Macron is de afgelopen jaren steeds rechtser geworden’

Cordon sanitaire

Reden genoeg voor kandidaten van Les Républicains, Ensemble en het Nieuw Volksfront om de handen in elkaar te slaan, ervan uitgaande dat hun kiezers uit liefde voor de Vijfde Republiek liever op een van hen stemt dan op het RN. Daarom trokken beide partijen dinsdag een heleboel kandidaten terug die vanaf de derde plaats toch naar de twee ronde zijn doorgestoten. Het moet voorkomen dat ze stemmen van elkaar afsnoepen en zo een RN-kandidaat als lachende derde aan de overwinning helpen.

Het radicaal-linkse La France Insoumise (LFI) van kopman Jean-Luc Mélénchon trok al zijn kandidaten terug, Macrons Ensemble ging behoedzamer te werk – het bedje spreiden voor te extreme LFI-kandidaten houdt ook risico’s in. L’Union fait la force, maar dan moet er wel voldoende volk naar de stembus. Uit een peiling van eind juni blijkt dat 58 procent van de Ensemble-kiezers zich wil onthouden bij een duel tussen het RN en het LFI, 54 procent van de Nieuwe Volksfrontkiezers bij een tweestrijd tussen het RN en Ensemble.

Een voorbeeld: Marseille. In de Zuid-Franse badstad vallen er zeven zetels te verdelen, twee daarvan sleepte het LFI al in de wacht. Bij de vijf andere neemt het RN het op tegen twee groene kandidaten, een socialist, iemand van de centrumlinkse Place Publique en iemand die door La France Insoumise wandelen werd gestuurd wegens ‘te gematigd’. Overal trok Ensemble zich terug, en gaan er voldoende Macron-kiezers stemmen, dan is het niet geheel ondenkbaar dat het RN overal in het zand bijt.

Dinsdagavond, wanneer bekend raakte hoeveel kandidaten zich hadden terugtrokken, konden de peilingbureaus opnieuw aan de bak. Volgens Le Grand Continent mag Le Pen samen met Les Républicains rekenen op maximaal 262 zetels – onvoldoende voor een absolute meerderheid. Een andere berekening dicht de twee partijen nog minder zetels toe. Toch is het niet ondenkbaar dat er nog meer Les Républicains-kandidaten overstag gaan, uiteraard met het oog op een postje.

Dat Le Pen volgens de peilingen geen absolute meerderheid lijkt te behalen, is in de aanloop naar 7 juli niet noodzakelijk slecht nieuws voor haar partij. Het zal minder gemotiveerde kiezers van onder meer Ensemble ervan weerhouden om voor een kandidaat van La France Insoumise naar de stembus te trekken. Bovendien kan het haar sympathisanten er wél toe aansporen om naar de stembus te gaan, en dat kan vervolgens weer slecht uitdraaien voor Macron en het verzamelde linkerkamp.

U leest het: het kan nog alle kanten uit.

Coalitie over links?

Dé vraag is wat er zal gebeuren zonder een eenduidige absolute meerderheid. De Franse traditie wil dat de president de grootste partij vraagt om het initiatief te nemen, en dat zal behoudens grote verrassingen toch het Rassemblement National zijn. Maar kan het drama misschien nog even wachten tot na de Olympische Spelen in Frankrijk? Niet alleen hoofdstad Parijs maar heel het land zal de komende maand in beslag genomen zijn door dat evenement.

Komt het zondag inderdaad niet tot een RN-meerderheid, al dan niet met Les Républicains, dan dreigt er namelijk chaos. Op welke ideologische basis kunnen en willen de parlementsleden van Les Républicains, Ensemble, de socialisten, groenen en radicaal-links samenwerken? En wie moet er als grote verzoener premier worden? En zal Le Pen, met het oog op 2027, zo’n coalitie niet gebruiken voor de Franse variant van de ‘niet mijn regering’-slogan, zoals het Vlaams Belang en de N-VA hier de voorbije jaren deden?

Van centrumrechts tot radicaal-links: weinigen zien zo’n brede coalitie zitten, ook omdat de spanningen tijdens de campagne toenemen. Het Franse blad L’Express onthulde dat Ensemble een kandidaat van Le Pen zou hebben verzocht om zich terug te trekken met de bedoeling een kandidaat van het Nieuwe Volksfront tegen te houden. De populaire Place Publique-kopman Raphael Glucksmann haalde hard uit naar de partij van Macron. ‘Een pathetisch manoeuvre op een cruciaal moment in onze geschiedenis’, klonk het.

Verwacht de komende dagen dus een heleboel parlementsleden die nieuwe politieke oorden opzoeken, wat vervolgens weer leidt tot tegenbewegingen. Socialisten die naar het centrum bewegen, anderen die naar links trekken. Les Républicains die voor het RN gaan, anderen die zich aansluiten bij Ensemble. LFI-kandidaat François Ruffin kondigde donderdag al aan dat zijn kopman Mélenchon eerder een last dan wel een lust is voor zijn partij – ‘een risico’, zo zei Ruffin, die graag van Mélénchon wil overnemen.

Windmolens

Ruffin is niet de enige die zich ergert aan zijn kopman. Ook bij Ensemble zijn velen niet te spreken over de gok die Macron met de vervroegde verkiezingen heeft genomen. Maar anders dan vroeger is men ditmaal wél tevreden dat de impopulaire president zich tijdens de campagne amper vertoont. ‘Hij verschuilt zich als een leeuw in een kooi’, schrijft Le Monde. Eind juni schreef hij nog een brief aan de Franse bevolking, sindsdien is er van Macron nauwelijks nog iets vernomen – op zijn sociale media is het al dagenlang muisstil.

Stilzitten doet de Franse president echter niet. Macrons regering benoemde de voorbije week nog een heleboel mensen in onder meer de veiligheidsdiensten, de politie en het leger. Le Pen verwijt de man wiens functie ze ambieert dat hij een ‘administratieve staatsgreep’ pleegt. Macrons benoemingen lijken er alvast op te wijzen dat er na zondag moeilijkheden dreigen en dat zijn manoeuvre risico’s inhoudt.

Ter herinnering: Le Pen stemde in het verleden tegen het klimaatverdrag van Parijs, pleitte jarenlang voor een Frexit, en vergeleek migranten met windmolens – ‘ze zijn er nu eenmaal, maar niemand wil ze in hun buurt’. Tientallen van haar kandidaten die het tot in de tweede ronde hebben geschopt, bleken de voorbije weken uitgesproken racistisch, antisemitisch, homofoob, veroordeeld of lid van gewelddadige organisaties.

Een week na de tweede ronde viert Frankrijk zijn nationale feestdag: Misschien worden de Fransen op quatorze juillet wel wakker in een heel ander land.