Tussen China en het Vaticaan werd een akkoord gesloten waarmee de verdeelde katholieke kerk in het land weer één wordt. Sus van Elzen ging kijken hoe de eenmaking verloopt.
Niemand – behalve de Chinese diensten, die alles weten – weet precies hoeveel katholieken er in China zijn. Een goede schatting zou, volgens Ian Johnson in zijn leerzaam boek over godsdiensten in China, The Souls of China, rond de tien miljoen zijn. Dat is weinig, naast de zestig miljoen protestanten, maar daar zijn redenen voor.
Plots blijken Peking en de paus na jaren geheim onderhandelen op 22 september een akkoord te hebben gesloten.
De Volksrepubliek heeft vijf religies erkend: boeddhisme, daoïsme, islam, katholicisme en protestantisme. Maar de katholieke kerk in China is verdeeld. In 1958, ten tijde van de Grote Sprong Voorwaarts, verbood Mao Zedong alle godsdiensten: priesters en bisschoppen werden opgesloten, het land uitgezet of vermoord, en de overblijvende gelovigen moesten quasi clandestien voortleven. Zo begon de era van de ‘Ondergrondse Kerk’. Die duurde tot na de Culturele Revolutie van 1966-’76.
Daarna werden die vijf religies toegelaten, ‘maar zij mochten geen banden hebben met het buitenland’. Katholieken, die van de paus in Rome hun instructies krijgen, zaten dus met een probleem. Nu werden zij ook ingelijfd in de ‘Patriottische Associaties’ (P.A.), een onderafdeling van het ‘Eenheidsfront’ van verenigingen die de Communistische Partij steunen. Dat was een tweede probleem, want de Partij wil beslissen over het bestuur van die verenigingen, hier dus over de benoeming van bisschoppen. Voor Pausen in Rome is daar geen inspraak voorzien.
Sommige katholieke gemeenschappen kozen voor samenwerking met Partij en P.A., en door de Partij benoemde bisschoppen, tegen het verbod van Rome in; andere gemeenschappen erkenden alleen de Paus en bleven in de clandestiniteit, ondergrondse kerken. Zo is het nu nog.
Maar plots blijken Peking en de paus na jaren geheim onderhandelen op 22 september een akkoord te hebben gesloten. Dat kwam voor de Chinese Kerk aan als een steen in een kikkerpoel. Welk akkoord?
In een artikel (‘Trust the bishops’, in The Tablet, Londen) schrijft Jeroom Heyndrickx CICM, directeur van het F. Verbiest instituut in Leuven, die alles nauw op de voet volgde, de hoofdzaken op – in gesprek zal hij benadrukken dat ook hij de kleine lettertjes van het contract niet gelezen heeft. Eigenlijk zou, buiten de onderhandelaars en wellicht paus Franciscus, haast niemand die tekst gelezen hebben.
Voor het eerst, aldus Heyndrickx, heeft de Volksrepubliek een document ondertekend waarin de paus als hoofd van de katholieke Kerk erkend wordt: een zuiver pastoraal document.
Tot nog toe zag Peking de paus slechts als staatshoofd van de Vaticaanse staat. Politiek en diplomatie werden in het document terzijde gelaten. Dit betekent dat als de paus nu een bisschop aanstelt in de Chinese Kerk, dit niet meer beschouwd wordt als inmenging in de binnenlandse zaken van China. Het betekent ook dat voor het eerst in zestig jaar alle bisschoppen in China voortaan onder de paus vallen. In een dertigtal diocesen die zonder leiding zitten zal de paus wellicht bisschoppen kunnen aanstellen, zij het gekozen uit een lijstje van de regering. Er valt nog veel uit te werken, schrijft Heyndrickx, het is een voorlopige overeenkomst die na enkele jaren herzien zal worden, maar het punt is dat die verdeelde kerk herenigd wordt, al weet niemand hoe dit zal uitdraaien in de praktijk.
Natuurlijk was het Vaticaan vragende partij, maar uiteindelijk zal Peking, wil het de deal doen werken, zijn wetgeving over godsdiensten moeten veranderen.
Maar nu ben ik hier in Shijiazhuang, 300 kilometer zuidwest van Peking. Hier staat het grootste seminarie van China, met meer dan honderd seminaristen. Aanpalend staan de gebouwen van Faith Press, dat christelijke boeken uitgeeft en een soort parochieblad, dat wekelijks verschijnt. Alles bij elkaar genomen, is dit geen kleine onderneming; de koepel van het seminarie is van ver te zien. Er zijn grote tuinen. Seminaristen spelen basketbal. Het is er kalm. De zekerheid van het geloof straalt er langs alle kanten af. En toch heerst ook hier de onrust die de verdeelde katholieke gemeenschap in China in haar greep heeft.
Tot nog toe zag Peking de paus slechts als staatshoofd van de Vaticaanse staat.
Wat denken deze priesters van de deal?
De meesten zijn er blij mee, zegt Paul Han. ‘Natuurlijk, het klimaat is moeilijk voor ons, en het zal nog verslechteren. Xi Jingping lijkt terug te willen naar de echte dictatuur – maar de wereld is veranderd en China ook, het zal niet gemakkelijk zijn de dictatuur te handhaven.’
‘De huidige situatie komt eigenlijk niemand goed uit, zeker in het recente klimaat van anti-westerse richtlijnen, toenemende intolerantie tegenover religies, en de wil van de Partij om totale controle over de samenleving te verkrijgen. Ze brengt eindeloze complicaties aan; ze belemmert de communicatie tussen de gemeenschappen aangezien bijna niemand openlijk durft spreken en al zeker niet over de telefoon; ze remt de intellectuele – en fysieke – ontwikkeling van de ondergrondse kerken, die geen seminaries hebben voor hun aspirant-priesters en de ontwikkelingen in de Roomse kerk niet kunnen volgen, ook al omdat zij vaak in plattelandsdorpen te vinden zijn, die conservatiever en traditioneler van aard zijn.’
Het Vaticaan heeft het probleem van een vaak ultraconservatieve maar getrouwe kerk waar het eigenlijk geen controle over heeft, versus een graag moderniserende maar partijgebonden kerk waar het geen autoriteit over heeft, anders gezegd: waar het geen inspraak heeft in de benoeming van bisschoppen. Daardoor ontstaan eindeloze conflicten in de Kerk.
Voor de Communistische Partij is het veel te ingewikkeld en onpraktisch. Die heeft graag één telefoonnummer om naar te bellen, al is het maar om één en ander te verbieden, dat is er hier dus niet bij. Zo zijn het, wat een algemeen probleem is in China, dikwijls lokale besturen in de provincies die beslissingen nemen over de afbraak, of niet, van ondergrondse dan wel officiële kerken (of het neerhalen van hun kruisen op de spits zoals dezer dagen voorkomt).
‘Misschien is het zo dat de baas boven een vage, onduidelijke richtlijn lanceert,’ zegt een specialist die overigens niet genoemd wil worden, ‘en dan zeggen die beneden, o, wat kan hij bedoelen, wat zullen we daar eens voor doen?’
De priesters aan wie ik dit vertel zeggen niet dat het onwaar is.
Het zijn meestal archiconservatieven die tégen zijn. Maar veel priesters zijn ongerust, die in de ondergrondse kerken voelen zich kwetsbaar.
‘Zo heb je weer twee kampen,’ zegt Paul Han, ‘die soms heel vijandig staan tegenover elkaar, elders niet. Ik ken de twee kanten goed, want ik was eerst in een ondergrondse kerk. Ik ben naar de officiële kerk overgestapt toen ik inzag – in Amerika – dat er maar één kerk is. Maar dertig jaar lang hebben die ondergrondsen ingepompt gekregen dat elke band met de P.A. gelijk stond met verraad van je geloof. Dan zijn de pausen Benedictus en Franciscus ineens gaan praten met de CCP. Je kunt de mensen wel begrijpen: die zitten nog in hun oude tijdskader, die hebben tijd nodig, die weten niet hoe met de regering om te gaan. Ze hielden zich heel de tijd verstopt, en nu zouden ze zich ineens buiten moeten vertonen. Die bisschoppen, die priesters weten niet wat gedaan. Wat gaan de mensen van hen zeggen? Dat is een reëel probleem. En je hebt ook de gewone problemen: gevestigde belangen die in het gedrang komen, relatieve machtsposities die niet graag opgegeven worden. En vooral achterlijk conservatisme en de chaos die in de ondergrondse kerk heerst.’
Even voorbij het seminarie ligt het stadje Zhending met vier tempels en een katholieke kerk of twee.
Het ondergrondse kerkje van Qiguocheng, een eind verderop, is gesloten. Mis pas om zes uur.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
