De Nederlandse onderzoeksjournaliste Linda Polman neemt in haar nieuwe boek ‘Niemand wil ze hebben’ het Europese vluchtelingenbeleid van de voorbije tachtig jaar op de korrel. ‘Dit zal nog járen een probleem blijven, omdat het tot een probleem gemaakt wordt door Europese politieke leiders.’
Tijdens de zomer van 2015 ging Polman in opdracht van het Nederlandse weekblad De Groene Amsterdammer naar Lesbos, Griekenland. Ze verbaasde zich er over de duizenden vluchtelingen die op elkaar gepropt zaten en over het gebrek aan hulpverlening. Het Griekse eiland staat vandaag nog steeds symbool voor de grootste Europese vluchtelingencrisis sinds 1938.
In haar boek blikt Polman terug op de afgelopen tachtig jaar. Haar oordeel is hard: ‘Met het afweren van vluchtelingen, het sluiten van grenzen en het criminaliseren van vluchtelingen is er aan de houding van Europa nog niets veranderd.’
Wat wil je met dit boek toevoegen aan het publieke debat rond migratie, een thema dat al zoveel aandacht krijgt?
LINDA POLMAN: Dat heb ik me vaak afgevraagd. Toen ik begon met schrijven dacht ik: ‘Dat weet iedereen toch al.’ Migratie beheerst het publieke debat en de media inderdaad al jaren.
Maar gaandeweg besefte ik dat er nog zoveel was dat ik niet wist. De rol van de UNHCR (de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde Naties, nvdr.), de overeenkomsten tussen de conferentie van Evian in 1938 (de eerste internationale top over de joodse vluchtelingencrisis in Evian, Frankrijk, nvdr.) en de huidige conferenties over de vluchtelingenproblematiek: het was allemaal nieuw voor mij. Ik wist niet eens dat die conferentie van Evian bestond, laat staan dat ze cruciaal is geweest voor de geschiedenis van de Europese migratie -en vluchtelingenproblematiek.
Als je echt een oordeel wil vormen over vluchtelingen, moet je de geschiedenis kennen. Ik wil dat mensen weten hoe migratie in elkaar zit.
‘Zelfs de mensen die het beste met vluchtelingen voorhebben, weten het soms niet helemaal zeker’, schrijf je. Hoe komt dat?
POLMAN: Migratie is vandaag een van de grootste politieke pijnpunten in Europa. Sinds 2015 splijt extreemrechts het continent in twee. Dat leidt tot een zeer gepolariseerde discussie met aan de ene kant de vreemdelingenhaters en aan de andere kant de vluchtelingenknuffelaars.
Maar daar zit een grote groep mensen tussen gekneld. Die mensen weten niet goed wat ze van het hele gegeven moeten vinden. De ene keer horen ze dat ze geïslamiseerd worden door nepvluchtelingen, de andere keer voelen ze diep mededogen met hen. Ik wil deze mensen argumenten geven, hen de context helpen doen begrijpen en hen een historisch perspectief meegeven, dit alles om de discussie nieuw leven in te blazen.
Tijdens je onderzoek kwam je vaak in contact met vluchtelingen. Komen de verhalen van de vluchtelingen die we in de media lezen overeen met de verhalen die jij hoorde?
POLMAN: Van extreemrechtse kant hoor je wel eens spottend: ‘Ja ja, al die Syriërs zijn hersenchirurgen en artsen.’ Toen ik mij ging verdiepen in wie de vluchtelingen uit Syrië waren, kwam ik erachter dat ze gelijk hadden. Vijftienduizend artsen en ander medisch personeel zijn moeten vluchten uit Syrië omdat ze een doelwit van Assad waren. Hen aanvallen maakte deel uit van de oorlogsstrategie.
Ik sprak met zo’n dokter. Dat soort verhalen vond ik belangrijk en aangrijpend. De angst van zo iemand is surrealistisch.
Beïnvloeden de media hoe we kijken naar het thema?
POLMAN: Er moet onderzocht worden of media werkelijk onafhankelijk over migratie en vluchtelingen kunnen berichten. Er is steeds minder geld om langdurig onderzoek te financieren en er is nauwelijks nog ruimte voor reportages. Hoe verder een verhaal zich van huis afspeelt, hoe minder kans het maakt op publicatie.
Bovendien worden journalisten gedwongen om allround te werken. Ze moeten nu niet meer alleen de oorlog in Syrië verslaan, maar meteen het hele Midden-Oosten voor hun rekening nemen. Uiteraard leidt dat tot minder goede verslaggeving.
In Nederland heeft er een ontzettende kaalslag bij de media plaatsgevonden: Vrij Nederland bestaat alleen nog online en werkt met een heel beperkt budget en de krant HP/De Tijd kwijnt weg. Alleen De Groene Amsterdammer en Elsevier houden stand.
Dit uitkleden van de journalistiek gebeurt uitgerekend vandaag, terwijl we de journalistiek nodig hebben om onze machthebbers te controleren. Gelukkig zijn er nog ijverige freelancers die min of meer op eigen kosten diepgravend onderzoek doen.
Krijgen we ooit een beleid waarbinnen het respecteren van mensenrechten meer prioriteit zal kennen?
POLMAN: Het gaat van kwaad naar erger. In Nederland verkondigen regeringspartijen in het openbaar dat ze ‘niet meer zo streng zullen zijn tegenover dictaturen’, dat het in ons eigen belang is dat we met die regimes onderhandelen. Want het zijn zij die de vluchtelingen voor ons tegenhouden. Opvang in eigen regio is hét credo en daar gaat Europa letterlijk voor over lijken.
Misschien is het democratische model zoals we dat nu kennen – met verkiezingen om de zoveel jaar – wel gewoon voorbijgestreefd. Politici zijn voortdurend in een verkiezingsstrijd verwikkeld. Ze zitten in een ratrace en verliezen zo veel andere zaken uit het oog.
Elke ochtend hoop ik dat er een visionaire politicus zal opstaan die ons de juiste weg kan tonen. We hebben in het verleden al charismatische leiders gekend – denk maar aan Nelson Mandela of Martin Luther King. Zij hebben de levens van tientallen miljoen mensen beïnvloed. Ik blijf hoopvol dat opnieuw zo iemand kan opstaan.
Wat is jouw ideale migratie- en vluchtelingenbeleid?
POLMAN: Die flauwekul dat mensen zomaar in een bootje stappen, moet stoppen. Ik geloof niet in dat angstbeeld. Niemand kiest voor een illegaal bestaan.
Waarom stellen we onze grenzen niet weer open voor seizoensarbeid? Als je nu levend Europa binnengeraakt, ga je toch nooit meer weg? Dan ga je toch niet wéér je leven riskeren op zee?
Als de grenzen geopend worden voor seizoenarbeiders, zullen mensen ook weer naar huis gaan, geloof me. Toen de Europese Unie uitgebreid werd met tien ex-communistische landen hebben we de deur opengezet voor 100 miljoen straatarme mensen. Toen dachten veel mensen ook dat ze ‘allemaal’ naar hier zouden komen. Maar dat is niet gebeurd. Uiteindelijk ging het over vier miljoen mensen die naar het Westen emigreerden.
Hebben we nu het ergste achter de rug van de meest recente asielcrisis?
POLMAN: Nee, dit zal nog járen een probleem blijven, omdat het tot een probleem gemaakt wordt door Europese politieke leiders. Het geeft munitie aan extreemrechts. Het kan naiëf of overmoedig klinken, maar volgens mij helpt het als mensen begrijpen hoe het systeem in elkaar zit.
De opkomst van extreemrechts en het neofascisme is gevaarlijk. En het gaat krankzinnig snel. In 2015 hadden we nooit gedacht dat Donald Trump president van de Verenigde Staten zou worden. Zijn verkiezing, de bemoeienis van Rusland in de Europese politiek, de brexit: het is allemaal gebeurd op twee jaar tijd. Hoe wij nu praten over joden, moslims en homo’s: dat was twee jaar geleden nog taboe.
Ik durf niet te voorspellen hoe alles binnen twee jaar zal zijn, omdat ik me nauwelijks nog kan voorstellen hoe het twee jaar geleden was.
Wat was de afgelopen jaren het ‘slechtste’ en ‘beste’ moment om migrant te zijn in Europa?
POLMAN: Waarschijnlijk waren de jaren tachtig voor een groep migranten gunstiger omdat ze toen nog legaal naar Zuid-Europa konden komen voor seizoenswerk. De periode rond 1938 en vandaag lijken me de slechtste momenten voor vluchtelingen. Europa is vergrendeld, je mag het vliegtuig niet meer in als je geen visum hebt, de landsgrenzen worden verdedigd door de NAVO, er zijn nucleair aangedreven oorlogsschepen…
Wie een beter leven wil, moet op een bootje stappen, zijn leven wagen en op Lampedusa stranden. Die mensen krijgen zelfs geen andere kans meer. Vandaag moeten mensen hun leven wagen om het te kunnen redden, dat is onmenselijk.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier