Van #NarcoFiles tot Fernand Huts: dit zijn de 12 beste onderzoeksverhalen van 2023

In sterk gepolariseerde tijden aangevuurd door desinformatie en nepnieuws is de maatschappelijke verantwoordelijkheid van media groter dan ooit. Knack probeert zijn rol van vierde macht onder meer te vervullen door uitdrukkelijk in te zetten op onderzoeksjournalistiek. Dat leverde het voorbije jaar opnieuw belangrijke onthullingen op, bijvoorbeeld over Russische oligarchen, complotdenken, extreem-rechts en cocaïnetrafiek.  

1. Desinformatie op bestelling: het Israëlische ‘Team Jorge’ helpt uw vijanden te beschadigen 

Het Israëlisch spookbedrijf ‘Team Jorge’ verspreidt desinformatie met een geavanceerd systeem van nepaccounts om sociale media te manipuleren. Maar het kon ontmaskerd worden dankzij een undercover-operatie van journalisten in het kader van #StoryKillers, een wereldwijd onderzoek naar de desinformatie-industrie. Knack werkte hiervoor samen met journalistencollectief Forbidden Stories. 

2. Fraude en belangenvermenging bij Thomas More Hogeschool Mechelen 

Op de Thomas More Hogeschool Mechelen bleek de manager van de businessafdeling spil van een onderzoek naar fraude, nepotisme en toxisch leiderschap. Hij had onder meer studenten ingeschakeld voor persoonlijke projecten in Kaapverdië en werd door collega’s van intimidatie beschuldigd. Knack sprak met twintig (oud-)medewerkers van zijn afdeling. Na onze publicatie werd de man ontslagen.  

3. #NarcoFiles 

Via journalistencollectief OCCRP kregen Knack en De Tijd toegang tot het grootste lek ooit van gerechtelijke documenten over de cocaïnetrafiek vanuit Zuid-Amerika. Ons onderzoek van die documenten toont onder meer hoe de Italiaanse maffia haar cocaïnesmokkel vanuit België regelt, en hoe Belgische FN-wapens tot bij de top van Colombiaanse drugskartels zijn beland.  

4. Sancties tegen oligarchen: waarom de kunstcollectie van Roman Abramovitsj buiten schot blijft 

Na de Russische inval in Oekraïne legden de EU en de VS sancties op aan tal van oligarchen. Maar de private kunstcollectie van Roman Abramovitsj (voormalig eigenaar van voetbalclub Chelsea) en zijn ex-vrouw ontsnapt aan de sancties. Nochtans staat er heel wat op het spel: de verzameling (met onder meer vijf werken van Magritte) is liefst een miljard dollar waard. Dat blijkt uit het onderzoek #OligarchFiles, waar Knack aan meewerkte. 

5. Visueel onderzoek: Oekraïense oorlogsmisdaad? 

In maart 2022 schoten Oekraïense milities enkele Russische krijgsgevangenen in de knie. Beelden van het voorval in de zuivelfabriek van het Oekraïense dorpje Mala Rohan circuleerden online. Nadat BBC en Le Monde de beelden al onderzochten, bleef Knack verder graven en achterhaalde wie juist de slachtoffers zijn. Met deze video van tien minuten lanceerde Knack bovendien een nieuw item in het Vlaamse medialandschap: het visuele onderzoek. 

6. #DeforestationInc: Antwerpse haven draaischijf voor trafiek in illegaal hout 

De Antwerpse haven is een draaischijf voor de handel in illegaal tropisch hout. De import van gezaagd tropisch hout via Antwerpen is op tien jaar tijd zelfs verdubbeld. Maar trafiek in illegaal hout is moeilijk te bewijzen. In andere afleveringen uit deze onderzoeksreeks #DeforestationInc kaartten we sluiproutes aan om het Europese invoerverbod op Russisch hout te omzeilen, en zoomden we in op ontbossing door palmolieteelt in Indonesië. 

Onderzoek samen met De Tijd, Le Soir en het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten (ICIJ). 

7. Hoe gulle suikeroom Viktor Orbán een extreemrechts mediaclubje in Brussel financiert 

Sinds een jaar groeit in Brussel een netwerk van schimmige radicaal-rechtse en conservatieve mediaprojecten. Knack dook onder in de Brusselse mediabubbel, bracht de nieuwe spelers in kaart, en legt de rol van enkele Belgen hierin bloot. Én die van Hongaars premier Viktor Orbán. ‘Met zulke media en organisaties probeert Orbán zijn netwerk, denkbeelden en invloed in Brussel uit te breiden.’ 

8. Na Knack-onderzoek: Zuhal Demir trekt zich terug uit filmvoorstelling van complotdenkers 

In november 2023 zou Vlaams justitieminister Zuhal Demir (N-VA) het woord nemen op een ‘exclusieve voorstelling’ van de controversiële film Sound of Freedom in Kinepolis Antwerpen. Maar uit ons onderzoek bleek dat het event georganiseerd was door complotdenkers die op sociale media fulmineren tegen ‘pedofiele elites’ en ‘satanisch ritueel misbruik’. Daarop distantieerde Demir zich van de filmvoorstelling. 

9. #CyprusConfidential: Fernand Huts stuurt miljoenen naar belastingparadijs  

Uit gelekte documenten van Cypriotische dienstverleners blijkt hoe miljardair Fernand Huts, de grote baas van Katoen Natie, voor miljoenen aan dividenden laat doorstromen vanuit Moldavië via Cyprus naar belastingparadijs Guernsey. Dit artikel vormde het sluitstuk van de artikelenreeks #CyprusConfidential, een samenwerking met ICIJ, De Tijd en Le Soir. Het onderzoek toonde ook hoe de ex-makelaar van Eden hazard een miljoenendeal sloot met een postbusbedrijf in belastingparadijzen, en hoe Russisch oligarch Roman Abramovich stiekem miljoenen investeerde in een ‘Belgische’ animatiefilm.

10. De jacht op een voorzitter: hebben de media Conner Rousseau geflikt? 

Conner Rousseau stapte op als Vooruit-voorzitter na racistische uitspraken tijdens een avondje uit. Maar ook daarvoor stond hij al in het oog van de storm door drie gerechtelijke procedures naar vermeend grensoverschrijdend gedrag. Ze liepen alle drie met een sisser af. Knack onderzocht welke rol enkele journalisten precies hebben gespeeld in de hele hetze. 

11. Bewegingsmethode voor kleuters laat lijst ‘wetenschappelijke’ artikels produceren door ChatGPT 

Bodymap is een populair bewegingsprogramma voor kleuters, dat ook door Ketnet wordt gebruikt. Het probeerde zich als ‘wetenschappelijk onderbouwde’ methode in de markt te zetten met  41 verwijzingen naar wetenschappelijke artikels. Maar Knack onthult in samenwerking met een pediatrisch kinesitherapeute van de UGent dat heel wat van die artikels gewoon verzonnen waren – met dank aan ChatGPT. 

12. Belgisch leger leaset vliegtuigen van luchtvaartmaatschappij gefinancierd met Russisch geld 

De overname van de Belgische luchtvaartmaatschappij Abelag Aviation door Luxaviation werd gefinancierd met Russisch kapitaal. Bovendien bleek de mede-oprichter van dat Luxemburgse bedrijf actief in meer dan negentig vennootschappen. De onthullingen roepen vragen op want Abelag leaset twee privéjets aan Defensie voor vip-vluchten van de koning, de premier en EU-functionarissen. Dit onderzoek, #CorporateTransparencyEU, was een samenwerking met De Tijd, Le Soir en journalistencollectief OCCRP.