Van methaan tot mitigatie: leer de taal van het klimaat spreken

Zondag begint de klimaattop in Glasgow, en daar wordt een heel eigen taaltje gesproken met termen als COP, loss and damage, negatieve emissies… Met dit overzicht van begrippen, cijfers en afkortingen zult u de klimaatonderhandelaars een pak beter kunnen volgen.

Adaptatie

In de strijd tegen de klimaatverandering gaat de meeste aandacht doorgaans naar de beperking (mitigation) van de opwarming. Maar naarmate de gevolgen steeds meer voelbaar worden, verschuift de focus ook naar maatregelen om ons aan te passen aan de gevolgen die al onvermijdelijk zijn geworden: adaptation. Dat kan gaan over de bouw van dijken, maar ook landbouwgewassen die bestand zijn tegen droogte of meer groen om steden af te koelen.

Article 6

Het beruchte “Artikel 6” belooft een van de hete hangijzers te worden op de top in Glasgow. Het gaat om een artikel uit het Klimaatakkoord van Parijs dat een emissiehandel voorstelt. Op de laatste klimaattop in Madrid leidde het tot veel controverse. Tegenstanders vrezen dat zo’n emissiehandel niet echt leidt tot concrete vermindering van de uitstoot; dichtbeboste landen als Brazilië zijn dan weer grote voorstander.

Klimaatakkoord van Parijs

In december 2015 gingen op de VN-klimaattop in Parijs 195 landen akkoord met het historische, bindende Klimaatakkoord van Parijs. Daarin kwamen ze overeen om de gemiddelde temperatuurstijging op aarde onder de 2 graden Celsius te houden, en te streven naar 1,5 graad om de ergste gevolgen te vermijden. Het akkoord verplicht de deelnemende landen om plannen in te dienen voor nationaal klimaatbeleid en om over de uitvoering daarvan te rapporteren. Rijke landen gingen akkoord om armere te steunen om hun klimaatdoelstellingen te halen, met een fonds van 100 miljard dollar. De doelstellingen opgenomen in die nationale klimaatplannen zijn echter niet bindend, net als de bijdragen aan het klimaatfonds.

1,5 of 2 graden?

In 2015 beloofde de internationale gemeenschap in Parijs niet alleen om de klimaatverandering te beperken tot 2 graden Celsius, maar ook om “zo dicht mogelijk bij de 1,5 graden te blijven”. Inmiddels blijkt uit steeds meer wetenschappelijk onderzoek dat het verschil tussen die twee doelstellingen groot is, met name voor ontwikkelingslanden en eilandstaten.

COP

COP, of Conference of the Parties, is de officiële VN-afkorting voor een internationale conferentie. De afkorting wordt gevolgd door de editie: de klimaattop in Parijs in 2015 was COP21; de top in Glasgow wordt COP26.

Emissiehandel

Een emissiehandel, ook koolstofmarkt genoemd, is een systeem waarbij landen en bedrijven bepaalde uitstootrechten toegewezen krijgen en daar vervolgens handel mee kunnen drijven. Een land of bedrijf dat minder uitstoot dan toegelaten, kan de extra rechten verkopen aan een andere speler die meer uitstoot dan toegelaten. Het bekendste voorbeeld is het Europese ETS of “Emissions Trading Scheme”.

Emissions gap

De “uitstootkloof” is verschil tussen wat nodig is aan klimaatactie en wat tot nu toe is beloofd door de regeringen. Die kloof blijft erg breed: alle beloften van de landen opgeteld leiden tot een temperatuurstijging van minstens 2,7 graden, stelt de VN-milieuorganisatie Unep. Dat is dus ruim boven de doelstellingen van 1,5 en 2 graden die zijn afgesproken in Parijs.

INDC’s

INDC staat voor Intended Nationally Determined Contributions. Het is een dure term voor de klimaatbeloften van een land: de plannen die het indient bij de VN om zijn uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

IPCC

Het IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change) is een panel van honderden gerenommeerde klimaatwetenschappers die de wetenschappelijke basis voor de onderhandelingen leveren. De lijvige rapporten over de oorzaken en gevolgen van de klimaatverandering gelden als synthese van de meest recente wetenschappelijke kennis en vormen zo het referentiemateriaal voor de onderhandelaars.

Loss and damage

Loss and damage, de schade en de verliezen die landen lijden als gevolg van de klimaatverandering, is een bijzonder heet hangijzer op elke klimaattop, met name de vraag wie voor die schade moet opdraaien. Ontwikkelingslanden en kleine eilandstaten hameren op die aansprakelijkheid, want zij dragen vaak de zwaarste gevolgen terwijl ze zelf het minste verantwoordelijkheid dragen. Rijke landen, die historisch het meeste hebben bijgedragen aan de klimaatverandering, staan op de rem.

Methaan

CO2 speelt de hoofdrol in de gesprekken, maar ook methaan (CH4) krijgt steeds meer aandacht. Methaan is als broeikasgas tot 23 keer krachtiger dan CO2, maar verdwijnt wel sneller uit de atmosfeer.

Mitigatie

Mitigation (beperking) is de omvattende term voor pogingen om de klimaatverandering zo veel mogelijk af te remmen, bijvoorbeeld door de uitstoot van broeikasgassen te verminderen of door broeikasgassen uit de atmosfeer te verwijderen. De term wordt vaak tegenover “adaptation” (aanpassing) geplaatst: inspanningen om de wereld voor te bereiden aan de reeds onvermijdelijke klimaatverandering.

Negatieve emissies

De uitstoot van broeikasgassen in de atmosfeer noemen we positieve emissies. Om de klimaatverandering te stoppen moet die uitstoot niet alleen zo snel mogelijk naar beneden, maar kunnen we ook proberen om broeikasgassen uit de atmosfeer te halen: negatieve emissies. Dat kan met technologie, maar ook gewoon door bossen aan te planten.

Net zero (netto nul)

Net zero is een concept waarbij de uitstoot zo sterk mogelijk wordt verminderd. Uitstoot die niet of erg moeilijk te schrappen is, wordt vervolgens gecompenseerd met bijvoorbeeld nieuw bos, zodat de rekensom op netto nul uitkomt. Het concept is controversieel: volgens tegenstanders biedt het regeringen en bedrijven een ontsnappingsroute om eerder uitstoot te compenseren dan echt inspanningen te doen om die te verminderen.

Runaway Climate Change

Runaway climate change is een klimaatverandering die op hol slaat en niet meer te stoppen is, ook al zou alle uitstoot stoppen. Sneeuwbaleffecten (feedback loops) spelen daarin een grote rol. Zo krimpt het poolijs, waardoor minder zonlicht weerkaatst wordt, het donkere water sneller opwarmt en het overblijvende ijs dus nog sneller krimpt. Een ander voorbeeld is de smeltende permafrost, die veel methaan vrijgeeft zo de klimaatverandering weer aanzwengelt. De 2 graden-doelstelling is een belangrijke voorwaarde om een dergelijke ‘op hol geslagen klimaatverandering’ te vermijden.

UNFCCC

Het UNFCCC of “United Nations Framework Convention on Climate Change” is het internationale verdrag uit 1992 waarin de internationale gemeenschap zich voor het eerst voornam om een gevaarlijke menselijke invloed op het klimaat te vermijden. Het verdrag zelf bevat geen bindende doelstellingen, maar vormde wel de basis voor latere akkoorden zoals het bekende Kyoto-protocol. Het secretariaat, gevestigd in het Duitse Bonn, organiseert de klimaatconferenties.