Het Braziliaanse regenwoud wordt onder de nieuwe rechts-populistische president Jair Bolsonaro in toenemende mate bedreigd door scheepvaart, ontbossing, sojahandel en dammenbouw. ‘Niemand weet wat de regering van plan is.’
Gelegen op de oevers van de Braziliaanse Tapajós-rivier in de noordelijke deelstaat Pará lijkt Alter do Chão een waar paradijs. De rivier is er zo breed dat de overzijde onzichtbaar blijft. En, op een enkele visser na, is er in de verste verte geen boot te bespeuren. Wèl zijn er gifgroene leguanen, roze dolfijnen en een boom zo dik dat vijftien paar mensenarmen haar niet kunnen omhelzen.
De idylle wordt wreed verstoord wanneer er een paar dagen later plots een cruiseschip aan de horizon ligt. Het gevaarte is 219 meter lang en 31 meter breed, compleet met casino, zwembaden en de BB King’s All-Star Band, zo leert de website ons later.
De naam? De Veendam, vernoemd naar een stadje van zo’n 30.000 zielen in het hoge noorden van Nederland.
‘De Veendam is een schip van de Holland America Line met als thuishaven Rotterdam’, zegt een blonde matroos in uniform met een vet Rotterdams accent. ‘Maar wij doen vooral de Amerikaanse markt aan. De Nederlanders zijn niet zo tuk op cruises.’
Een oranje shuttleboot zet de passagiers aan wal. De meesten zijn de pensioengerechtigde leeftijd voorbij en dragen kaki shorts en sportschoenen.
‘Wij maken een zesweekse reis van Ford Lauderdale in Florida naar Rio de Janeiro, met op de terugweg een stukje Amazone en Caribisch gebied’, zegt de Nederlandse matroos. ‘We waren net twee dagen in Manaus, blijven nu een dag in Alter do Chão en varen hierna verder naar Belém.’
Aangemeerd in Rotterdam hebben de cruiseschepen nog een zekere schoonheid. Maar hier in Alter do Chão passen ze totaal niet in het plaatje. Zeker niet, wetende dat een middelgroot schip op snelheid zo’n 4000 liter olie per uur verbruikt.
Sojahandel
Maar de Veendam blijkt nauwelijks de enige stoorzender in het hemelse Alter do Chão. Noch is het de enige connectie met Rotterdam.
Zo biedt de directe omgeving van het stadje met zo’n 5.000 inwoners een weelde van groen, maar je hoeft niet ver landinwaarts te reizen om te zien hoezeer de natuur in Pará onder druk staat. Vooral langs de BR 163-snelweg naar Santarém heeft het regenwoud plaats moeten maken voor eindeloze sojavelden.
Diezelfde soja heeft ervoor gezorgd dat het aangezicht van Santarém sinds 2003 niet langer wordt bepaald door de talloze veerboten die komen en gaan, maar door de enorme silo’s en de haven van de Amerikaanse landbouwgigant Cargill. In de afgelopen 15 jaar exporteerde het complex 16 miljoen ton soja en 8 miljoen ton mais naar China en Europa.
Cargill heeft nog een terminal in het 350 kilometer zuidelijker gelegen Mitaituba. Hetzelfde geldt voor miljardenbedrijven als Bunge, ADM en Louis Dreyfus. De grote vier van de internationale landbouw domineert ook de Braziliaanse sojahandel. En alle vier hebben ze faciliteiten in Rotterdam dat met zo’n 4 miljoen ton de grootste Europese importeur van Braziliaanse soja is.
‘De BR 163 brengt de soja letterlijk tot op de oever van de Amazonerivier’, zegt Leo Fereira, een bioloog werkzaam voor de milieuorganisatie Imaflora in Alter do Châo. ‘Op satellietfoto’s zie je duidelijk hoe het regenwoud aan beide zijden van de snelweg heeft plaats gemaakt voor soja. Er is maar één conclusie mogelijk: met asfalt komt ontbossing.’
Fereira is allerminst gerust over de toekomst. ‘Niemand weet precies wat de regering-Bolsonaro van plan is’, zegt hij. ‘Maar een van de grootste gevaren, mijns inziens, is het mogelijk doortrekken van de BR 163-snelweg tot aan de grens met Suriname.’
Hij toont op een landkaart hoe de laatste twintig jaar een aaneengeregen reeks natuurreservaten werd gecreëerd ten noorden van de Amazonerivier. De BR 163 zou daar dwars doorheen snijden.
Tapajós Basin Plan
Dat wil niet zeggen dat ten zuiden van de rivier alles koek en ei is. Integendeel. Neem het Tapajós Basin Plan dat beoogt meer dan veertig dammen en waterkrachtcentrales in het Tapajós-stroomgebied te bouwen.
Doel is de rivier bevaarbaar te maken zodat soja uit de zuidelijke deelstaten sneller en goedkoper de Atlantische kust bereikt. Vier dammen zijn reeds gebouwd in de Tele Pires, een zijrivier van de Tapajós. Volgens Blairo Borges Maggi, Braziliës grootste sojabaron en een voormalig minister van Landbouw, moet in 2027 40% van alle Braziliaanse soja via de Tapajós worden vervoerd. Ook Maggi heeft een kantoor in Rotterdam.
Indien het Tapajós Basin Plan werkelijkheid wordt, zal het karakter van Alter do Chão voorgoed veranderen. Zo ver is het gelukkig nog niet. Op het plein voor het geel geverfde kerkje trekt het leven nog altijd in slow motion voorbij. En na een duik in de rivier en een koud bier lijken alle wereldse zorgen snel weer vergeten.
Corruptie
Totdat Caetano en Eugenio Scannarino aanschuiven. De broers komen oorspronkelijk uit São Paolo maar wonen al sinds de jaren 80 in Alter do Chão, waar ze Saude e Alegria oprichtten. Die organisatie biedt gezondheidszorg aan zo’n 30.000 mensen in de regio.
‘Je komt uit Nederland?’ vraagt Eugenio, terwijl hij een sigaret opsteekt. ‘Weet je dat zo’n tachtig procent van alle houtwinning in Pará illegaal is? En dat Rotterdam een van de grootste importeurs is?’
Hij wijst op een Greenpeace-rapport van vorig jaar genaamd “Imaginary Trees, Real Destruction”. Wat blijkt? Brazilië introduceerde in 1988 al een systeem van vergunningen en certificaten om de illegale houtkap tegen te gaan. Maar vooral in de deelstaat Pará is de procedure, vaak met medewerking van de autoriteiten, door en door corrupt.
Zo wordt het aantal commercieel interessante bomen in een bepaald gebied consequent overschat, hetgeen leidt tot overkap. Het stimuleert bovendien illegale kap elders. Immers, alle papieren zijn in orde. Volgens Greenpeace is het ‘bijna onmogelijk om een onderscheid te maken tussen legaal en illegaal hardhout.’ En toch importeerde de EU tussen maart 2016 en september 2017 maar liefst 9,7 miljoen kubieke meter Ipé hardhout. Frankrijk, Portugal, België en Nederland waren de grootste importeurs.
Tijdens de verkiezingen maakte Jair Bolsonaro er geen geheim van dat hij de Amazone wilde openen voor landbouw en industrie. Sinds zijn verkiezing als president zijn illegale activiteiten in het Amazoneregenwoud in een stroomversnelling geraakt. Zo blijkt uit satellietbeelden dat in de maand mei 2019 739 vierkante kilometer bos verdween, bijna twee keer zoveel als in mei 2016.
Zo werd een reis naar de Amazone een verhaal van gemengde gevoelens. Enerzijds zijn er de natuurlijke weelde en adembenemede vergezichten. Anderzijds is er het besef dat het immense regenwoud uiterst kwetsbaar is en nu al op tal van manieren deel uitmaakt van de wereldeconomie. Zelfs in het idyllische Alter do Chão is Rotterdam nooit ver weg.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
