Duistere humor en ‘Poetin is een lul’: hoe Oekraïners taal gebruiken in hun strijd met Rusland

Sinds het begin van de Russische invasie is het Oekraïens verrijkt met tal van neologismen, woordspelingen en uitdrukkingen. Veel vondsten getuigen van het vermogen van veel Oekraïners om te allen tijde hun duistere gevoel voor humor te behouden. Knack geeft u een bloemlezing.

Bandera-Smoezi:

lett. ‘Bandera-Smoothy’. Alternatieve naam voor de molotovcocktail. Samenstelling van het Oekraïense woord voor ‘smoothie’ en Stepan Bandera, de leider van de nationalistische beweging in de jaren dertig die in zijn strijd met de Sovjet-Unie uiteindelijk zou collaboreren met de nazi’s.

Bavovna:

lett. ‘katoen’. Betekenis: explosie in Russisch gebied. Het woord ‘bavovna’ is een woordspeling die de draak steekt met de gewoonte in Russische media om explosies te benoemen met de eufemistische term ‘chlopok’, die zowel ‘plof’ als ‘katoen’ betekent. Oekraïners gebruiken het woord ‘bavovna’ voor explosies op Russisch en door Rusland gecontroleerd grondgebied, waarvan niet zelden het vermoeden bestaat dat ze door Oekraïners zijn veroorzaakt.

Bljatskrig:

samenstelling van het Russische woord ‘bljat’ (een beleefde vertaling is ‘fuck’) en het Duitse woord ‘blitzkrieg’. Oekraïense spotnaam voor de mislukte Russische poging om snel Kiev te bezetten aan het begin van de oorlog.

Choejlo:

lett. ‘lul’. Wordt gebruikt als scheldnaam voor Vladimir Poetin. De bijnaam is gebaseerd op ‘Poetin – Choejlo’ (‘Poetin is een lul’), sinds 2014 een populair lied onder Oekraïense voetbalsupporters.

Cholodomor:

woordspeling op ‘holodomor’ (lett. ‘dood door honger’), de naam die de Oekraïners geven aan de door Stalin georganiseerde hongersnood in het Oekraïne van de jaren dertig. ‘Cholodomor’ is een woordspeling waarbij ‘holod’ (honger) vervangen wordt door ‘cholod’ (koude). Met ‘cholodomor’ bedoelen Oekraïners de Russische tactiek om de energie-infrastructuur in Oekraïne te vernietigen en Oekraïners zo een harde winter te doen ondergaan.

Disko:

synoniem voor ‘gevechten’.

Dobryj Vetsjer, my iz Ukraïni:

lett.: ‘Goedenavond, wij zijn van Oekraïne.’ Vaste begroeting van Vitalij Kim, de razend populaire Russischsprekende gouverneur van de Oekraïense oblast Mykolajiv, die met dagelijkse video’s via Telegram bericht over de verdediging van de havenstad Mykolajiv. De uitdrukking dient vandaag als vriendelijke begroeting onder Oekraïners. Dankzij Kims populaire online interventies geldt de onvolprezen technoschijf Dobrogo Vetsjora, my z Ukraïni (‘Goedenavond, wij zijn van Oekraïne’, maar dan in het Oekraïens) van de Oekraïense electroband Probass Hardi tegenwoordig als strijdlied.

Gauljajter:

gebaseerd op het Duitse woord ‘gauleiter’ (gouwleider), de naam die de leiders van de administratieve districten in nazi-Duitsland kregen. In Oekraïne wordt de term ‘gauljajter’ gebruikt voor pro-Russische collaborateurs in de bezette gebieden.

Goeiemorgen:

met ‘goeiemorgen’ benoemen Oekraïners een uiterst negatieve situatie. Voor Oekraïners klinkt ‘goeiemorgen’ (‘choej’ betekent zoveel als ‘lul’ en is een van de meest gebruikte scheldwoorden in Russisch en Oekraïens) als een scabreus woord. Het gebruik van ‘Goeiemorgen’ is gebaseerd op de in Vlaanderen wereldberoemde hit van Nicole en Hugo.

Makronity:

werkwoord gebaseerd op de Franse president Emmanuel Macron. Makroniti wordt in verschillende betekenissen gebruikt, gaande van ‘voortdurend iemand opbellen zonder echte reden’ als ‘grote bezorgdheid tonen zonder daadwerkelijk iets te doen’.

Mogilizatsija:

samentrekking van de woorden ‘mobilizatsija’ (mobilisering) en ‘mogila’ (graf). De term wordt gebruikt om gemobiliseerde Russen te waarschuwen dat hen in Oekraïne slechts dood en verderf wacht.

Mordor:

spotnaam voor Rusland.

Orky:

lett. ‘Orks’. Scheldnaam voor Russische soldaten. Bestaat ook in de vorm ‘ahresorky’, een samentrekking van ‘agressor’ en ‘orks’.

Otritsatelno roditsja:

lett. ‘negatief geboren worden’. ‘Otritsatelny roditsja’ betekent zoveel als ‘sneuvelen’, maar wordt uitsluitend gebruikt voor Russische soldaten. Het is een zinspeling op een rapport van de Centrale Bank van Rusland, die voorspelde dat de Russische economie door de westerse sancties ‘negatief zou groeien’.

Paljanytsja:

traditioneel rond tarwebrood. Omdat Russen het woord niet kunnen uitspreken, werd ‘Paljanytsja’ in het begin van de oorlog gebruikt als een sjibbolet om Russen van Oekraïners te onderscheiden.

Peacenik:

lett. ‘vredestichter’. In Oekraïne gebruikt als scheldnaam voor (westerse) activisten die vinden dat Oekraïne een deel van zijn grondgebied moet afstaan in ruil voor vrede.

Rasjizm:

samentrekking van ‘Rusland’ en ‘fascisme’. Rasjisty betekent letterlijk ‘Russische fascisten’, en wordt gebruikt als scheldwoord voor zowel de Russische bezetters als voor de Russen die de Russische invasie van Oekraïne steunen.

Roesskij Vojennij Korabl’, idi na choej:

lett: ‘Russisch oorlogsschip, ga m’n lul op’. Uitroep die wordt toegeschreven aan de soldaten op het Slangeneiland, wanneer ze op 24 februari te horen kregen dat ze zich moesten overgeven. Sindsdien overgenomen als anti-Russische strijdkreet.

Sjojgoevaty:

werkwoord, afgeleid van Sergej Sjojgoe, de Russische minister van Defensie. Sjojgoevati betekent zoveel als ‘pretenderen dat alles gesmeerd loopt terwijl zich een ramp voltrekt’.

Skoro Peremoha:

lett: ‘weldra de overwinning’. Slogan die tegenwoordig gebruikt wordt als afscheidsgroet wanneer Oekraïners onderling afscheid nemen.

Tsjornobaïvka:

substantief gebaseerd op de gelijknamige plaatsnaam, waar het Russische leger in maart tevergeefs probeerde om het plaatselijke vliegveld te bezetten en daarbij enorme verliezen leed. Een ‘tsjornobaïvka’ betekent sindsdien een totale catastrofe. Van hetzelfde woord is ook het werkwoord ‘tsjornobaïty’ afgeleid, wat zoveel betekent als ‘voortdurend hetzelfde doen en tevergeefs hopen dat het uiteindelijk toch lukt’.

Valenki:

traditionele Russische vilten winterlaarzen. Een ‘valenok’ is een Rus die zonder vragen te stellen orders van bovenaf uitvoert.

Vatnik:

lange gewatteerde jas, typisch gedragen door Russische soldaten in de winter. Met ‘vatnik’ bedoelen Oekraïners mensen die (vooral online) Rusland door dik en dun steunen.

Zatridny:

lett: ‘in drie dagen’. Betekenis: Onrealistische plannen maken en rotsvast geloven in hun vervulling. Zinspeling op de overtuiging van het Russische regime dat Kiev in drie dagen ingenomen zou worden.

Zavesti traktor:

lett: ‘de tractor starten’. Met ‘zavesti traktor’ duiden Oekraïners het moment in een discussie aan waarop het meest overtuigende en doorslaggevende argument op tafel wordt gegooid. Gebaseerd op de beelden van Oekraïense traktoren die in het begin van de oorlog Russische tanks wegsleepten.