United Front: ook in België zet China zijn ‘magische wapen’ in

Om zijn overzeese diaspora te monitoren, doet de Chinese Communistische partij een beroep op een netwerk van individuen en organisaties aangestuurd door het United Front Work Department. In België volgen de Staatsveiligheid en de militaire inlichtingendienst ADIV het fenomeen op. Knack dook in de wereld van Chinese restaurants, schimmige vzw’s en andere dekmantels die het inlichtingenwerk van Peking kunnen faciliteren.

‘We zijn bezorgd over de pogingen van buitenlandse autoritaire staten om diasporagemeenschappen in Europa te controleren.’ Die boodschap stuurde het Europees Parlement in 2022 de wereld in. In een resolutie wezen de Europarlementsleden op de cruciale rol van het Chinese United Front, dat ‘de strategie van externe inmenging’ coördineert.

Twee jaar eerder waarschuwde ook het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken al voor het United Front Work Department (UFWD). ‘De CCP beschouwt dit partijapparaat als een “magisch wapen” om het beleid van Peking te bevorderen’, klinkt het in een persbericht. ‘Het UFDW gebruikt organisaties om de propaganda en schadelijke invloed van de Volksrepubliek China te verspreiden.’

De term ‘magisch wapen’ is afkomstig uit een essay van Mao Zedong, die van 1949 tot 1976 aan het hoofd stond van de Volksrepubliek China. Om maar te zeggen: het idee om met een ‘eenheidsfront’ de vijand te bestrijden, gaat in China al lang mee. Waarnemers wijzen erop dat huidig Chinees president Xi Jinping het fenomeen nieuw leven heeft ingeblazen. In 2015 riep hij op om het ‘breedst mogelijke patriottische eenheidsfront’ te smeden.

Maar wat is dat United Front precies, en hoe zet Peking het in voor clandestien inlichtingenwerk? Knack, Le Soir en De Tijd zochten het uit in het kader van China Targets, een nieuw onderzoek van het Internationale Consortium van Onderzoeksjournalisten.

114 Chinese diplomaten

Van Marokko tot Rwanda: de meeste landen gebruiken spionnen – al dan niet onder diplomatieke cover – om hun diaspora in ons land te monitoren. Maar China is een geval apart. Uiteraard zullen er wel een aantal inlichtingenagenten zitten tussen de 114 diplomaten die zijn geaccrediteerd bij de Chinese ambassade en Chinese vertegenwoordiging bij de EU. Maar China gaat volgens onze informatie extreem voorzichtig te werk en volgt een zogenoemde whole of society-aanpak. Niet alleen de geheime diensten volgen landgenoten in het buitenland op, maar de hele gemeenschap wordt daarbij betrokken.

In een jaarverslag schrijft de Staatsveiligheid dat de Chinese inlichtingendiensten een reeks coverorganisaties gebruiken ‘zoals denktanks en media- en staatsbedrijven. Soms zetten ze ook vzw’s of andere organisaties op om hen te helpen bij hun inlichtingenactiviteiten.’ De term ‘United Front’ valt daarbij niet, maar het is duidelijk waar het over gaat.

We zaten de voorbije maanden herhaaldelijk samen met verschillende experts en inlichtingenbronnen om het fenomeen beter te begrijpen. Zij verkozen om anoniem te getuigen.

Fluïde netwerk

‘Culturele organisaties, associaties, studentenverenigingen, zakenfiguren: het United Front is een héél fluïde gegeven, maar we zien het telkens weer opduiken. Of het nu gaat om operaties die uitgaan van Chinese diplomaten of mensen onder de cover van zakenman of journalist: ze maken gebruik van het fluïde netwerk, dat faciliteert. Zij het logistiek, zij het door mee te draaien in een inlichtingenoperatie’, klinkt het bij inlichtingenbronnen.

‘In zo goed als elk dossier duikt wel een of andere organisatie van United Front op. Of we zien bijvoorbeeld twee mensen uit een studentenvereniging, en drie van een beroepsvereniging, die vervolgens worden ingezet om een deel van het inlichtingenwerk te faciliteren.’

Dat kan om iets schijnbaar onbenulligs gaan: via zo’n vereniging een busje regelen van een restauranteigenaar, om een anoniemer voertuig te hebben om je te verplaatsen. ‘Het gaat hem dus om heel de faciliterende keten die erachter zit. Je ziet altijd wisselende samenstellingen, verschillende figuren, verschillende verenigingen.’

Zesde zintuig

De term ‘united front’ slaat eigenlijk op twee zaken. Enerzijds heb je de formele bovenlaag, het United Front Work Department, een officieel departement van het Centraal Comité van de CCP. Maar daaronder is er een hele informele laag die ‘eenheidsfrontwerk’ verricht.

‘Het zijn figuren uit het verenigingsleven die voor alles en nog wat faciliterend optreden, alles wat de agenda van China dient. Die informele laag van mensen die los/vast aan verenigingen verbonden zijn, kan ingeschakeld worden voor inlichtingen- en beïnvloedingswerk’, stellen inlichtingenbronnen. ‘Ze wordt nog altijd aangestuurd en deels gefinancierd vanuit Peking.’

Onze bronnen noemen ook concrete voorbeelden van activiteiten waarvoor aan het United Front gelinkte organisaties en individuen zouden worden ingezet. Zo worden mensen ingeschakeld om de voor- en tegenstanders van een bepaald project in kaart te brengen. Of om de wetgeving in verband met een dossier na te gaan. En natuurlijk ook om te netwerken. ‘Mensen verbonden aan openbare diensten in contact brengen met sleutelspelers van de Chinese diplomatie. Dat zien we heel regelmatig. Vaak zijn het dezelfde figuren uit United Front-organisaties die daar een sleutelrol in spelen.’

Dat netwerken kan bijvoorbeeld op events gebeuren, zoals festiviteiten om Chinees Nieuwjaar te vieren. ‘Het kan de winkelier van om de hoek zijn die in zo’n evenement geïnteresseerd is, maar er komen ook mensen met een interessant profiel op af. En die weten Chinese agenten foutloos te detecteren, daar hebben ze een zesde zintuig voor.’

Vijf kwalen

United Front-organisaties zouden ook worden ingezet om dissidenten te monitoren tijdens straatprotesten.

‘We merken dat inlichtingenagenten manifestaties vanuit die “five poisons” (Xinjiang, Tibet, Falun Gong, Taiwan, democratische stromingen) in de gaten houden en daar intimiderend optreden. Ze zijn er openlijk aanwezig. Iedereen kent hen als medewerkers van de ambassade of de militaire vertegenwoordiging’, stellen inlichtingenbronnen.

‘Maar in tweede linie zie je vaak anoniemere figuren, die er niet zozeer zijn om openlijk te intimideren, maar wel om bijvoorbeeld de namen van de aanwezigen te noteren of nummerplaten op te schrijven. Dat zijn mensen die soms worden aangevoerd uit de Chinese gemeenschap in buurlanden. Ze worden afgehaald aan het station en naar een manifestatie gevoerd om daar rond te hangen. En dat zijn typisch mensen uit United Front-organisaties, die ook in dialoog staan met soortgelijke organisaties in de buurlanden, en die ook hand- en-spandiensten verlenen.’

Consulaire vrijwilligers

In 2023 berichtte de Spaanse ngo Safeguard Defenders dat China 53 landgenoten inzet als ‘consulaire vertegenwoordigers’ in België. De Belgian Chinese Consular Protection Volunteer Service Group, officieel opgericht in 2017, kan Chinezen in ons land bijstaan tijdens natuurrampen of ongelukken, of andere hulptaken verrichten. Ze kwamen bijvoorbeeld in actie toen in 2017 meer dan 300 Chinezen op de luchthaven van Luik waren gestrand.

Volgens Safeguard Defenders opereert het wereldwijde netwerk van Chinese consulaire vrijwilligers via ‘verenigingen en individuen verbonden aan het United Front’. Die zouden zo een brede toegang krijgen tot persoonlijke gegevens zoals thuisadressen en andere contactinformatie.

‘De Chinese gemeenschap zelf wordt gebruikt om sociale controle uit te oefenen. Men creëert semi-officiële rollen, die effectief als ogen en oren opereren, en waarbij de gemeenschap wéét dat dat zo is’, zegt Laura Harth van Safeguard Defenders. ‘De vrijwilligers beweren dat ze mensen van hun gemeenschap ondersteunen en helpen. In bepaalde gevallen kan dat inderdaad echte hulp zijn. Maar in meerdere landen hebben we al gezien dat de Chinese overheid die vrijwilligersstructuren ook inzet om de gemeenschap te controleren. De consulaire vrijwilligers worden eigenlijk aangestuurd door de ambassade of het consulaat. Maar wat altijd terugkeert, is die United Front-affiliatie.’

Knack kon een tiental Chinese consulaire vrijwilligers in ons land identificeren. Onder hen een vertaler die werkt voor bedrijven en overheidsagentschappen, een topfiguur van een luchtvaartmaatschappij, een advocaat die gratis rechtsbijstand verleende, iemand verbonden aan het Chinese bedrijvenpark in Louvain-La-Neuve, enkele studenten en meerdere bestuurders van Chinese restaurants. We namen contact op met vijf van die vrijwilligers, maar behalve de advocaat – die verwees naar het beroepsgeheim – ging niemand in op onze vragen.

Gelekte lijst

‘Een vriend op het vasteland gaf me een lijst van aanhangers van United Front buiten China’, postte de anonieme gebruiker “bi0mass” in 2021 op de hackingsite Raid Forums (die inmiddels offline is gehaald). Bij het bericht zat een document met zo’n 2000 namen van individuen en organisaties, aangevuld met mailadressen en telefoonnummers. De authenticiteit van de lijst is intussen al erkend door meerdere buitenlandse experts.

Via het Internationaal Consortium van Onderzoeksjournalisten konden Knack, De Tijd en Le Soir het gelekte document raadplegen. Daarin staan 10 individuen, 11 organisaties en een 20-tal telefoonnummers gelinkt aan België. Niet alle verenigingen op de lijst blijken in België te bestaan als formele rechtspersonen, waardoor ze moeilijker te traceren vallen en alleen opduiken in Chinese nieuwsartikels of in Facebookposts over bijeenkomsten en plechtigheden hier en in China. Zo leidt het telefoonnummer van zo’n informele organisatie op de lijst naar een Chinees acupunctuursalon in Brussel, waar niemand op onze vragen kon antwoorden.

Evenmin terug te vinden in het Belgische bedrijfsregister zijn enkele verenigingen met in hun naam een Chinees arrondissement of provincie – de zogenoemde hometown associations. Volgens onze info is die regionale band een belangrijke component in United Front-organisaties: de leden vinden elkaar op basis van afkomst.

Bestuurders van een aantal verenigingen op de lijst zijn opvallend vaak ook actief in Chinese restaurants in België. Volgens inlichtingenbronnen worden een aantal Chinese restaurants in ons land dan ook gebruikt als veilige plek voor ontmoetingen tussen inlichtingenagenten en hun contacten. ‘We zien dat er een aantal sleutellocaties zijn waar ze kind aan huis zijn en waar ze makkelijk een discrete ruimte kunnen reserveren.’

Mondmaskers

Op de gelekte lijst staat onder meer de Belgian Council for the Promotion of the Peaceful Reunification of China. De vzw werd in 2002 opgericht om ‘culturele en persoonlijke uitwisselingen te ontwikkelen op basis van het één-China-principe, om de vreedzame hereniging van China en de wereldvrede te bevorderen.’ Dat is een verwijzing naar het dossier Taiwan. Peking beschouwt het eiland als een rebelse Chinese provincie die ge(her)integreerd zal worden in de Volksrepubliek China.

De laatste jaarrekeningen van de vzw vermelden slechts één bestuurder. De man is ook actief bij een Chinees restaurant dat in volle coronapandemie mondmaskers schonk aan België. Ook zijn naam staat op de gelekte lijst.

Ons onderzoek toont dat de Belgische vzw valt onder een internationale koepel van gelijknamige organisaties. Volgens een rapport van een Amerikaanse parlementscommissie uit 2018 is die koepel rechtstreeks ondergeschikt aan het UFWD en heeft hij minstens 200 afdelingen in 90 landen.

In 2020 heeft het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken een Amerikaanse afdeling aangemerkt als een ‘buitenlandse missie’ van de Volksrepubliek China. Australië deed hetzelfde in 2023 met de lokale zusterorganisatie. In Nederland bleek dan weer uit onderzoek van het onafhankelijke platform Follow The Money dat de Peaceful Reunification-organisatie in de aanloop naar de Europese verkiezingen geld had gedoneerd aan de politieke partij Nederland met een Plan.

In 2024 werd de vzw in België ambtshalve geschrapt wegens het niet vervullen van UBO-verplichtingen (het niet aangeven wie de échte eigenaar is). Dat weerhield de organisatie er niet van om einde maart in Brussel nog een symposium over Taiwan te organiseren. Een hooggeplaatste diplomaat van de Chinese ambassade moedigde de vzw toen aan om ‘grotere bijdragen’ te leveren aan de ontwikkeling van de anti-onafhankelijkheidsbeweging. De bestuurder van de vzw antwoordde niet op onze wederhoorvragen.

Antwerpse China Town

Vier namen op de lijst verwijzen naar de federatie of associatie van ‘Overzeese Chinezen in België’. Dat blijkt te gaan over een Antwerpse vzw, de Vereniging van Chinezen in België, de oudste Chinese vereniging van ons land. Ze is gevestigd in de Antwerpse China Town-wijk en organiseert onder meer culturele evenementen en sociale activiteiten.

Op haar website staat te lezen dat de vereniging gesponsord wordt door de Chinese ambassade én de stad Antwerpen. Inlichtingenbronnen linken de vzw aan het United Front ‘wegens de figuren die we erin zien opduiken, de aard van de activiteiten en de banden met de ambassade’. We namen contact op met de voorzitster voor een reactie, maar ontvingen geen antwoord.

Nog een andere naam op de gelekte lijst verwijst naar een Chinese vrouw die is verbonden aan een online mediakanaal dat lijkt toegespitst op de expatgemeenschap. In artikels op die site over gevoelige onderwerpen zoals Xinjiang en Tibet komt het Chinese standpunt nadrukkelijk aan bod. Het ‘zogenoemde mensenrechtenprobleem’ van de Oeigoeren bijvoorbeeld zou een ‘valse kwestie’ zijn. De Vilvoordse vzw achter de website reageerde niet op onze vragen.

Kamer van Koophandel

Opmerkelijk is dat ook de Belgisch-Chinese Kamer van Koophandel volgens inlichtingenbronnen gelinkt zou zijn aan het United Front. De organisatie, opgericht in 1987, organiseert onder meer seminaries en webinars, en brengt mensen samen tijdens netwerkevenementen en bedrijfsbezoeken. In februari organiseerde ze in het prestigieuze Cercle Royal Gaulois in Brussel nog een Chinees nieuwjaarsevent voor 300 gasten. En vorig jaar sprak toenmalig premier Alexander De Croo het nieuwjaarsevent van de vereniging toe in een videoboodschap.

De Kamer van Koophandel ontkent de United Front-link echter met klem. ‘We zijn een Belgische vzw die gefinancierd wordt door de lidmaatschapsgelden van onze 500 leden, bestaande uit voornamelijk Belgische en enkele Chinese bedrijven actief op de Belgische markt’, reageert voorzitter Bernard Dewit. ‘We worden daarnaast gefinancierd door subsidies van de federale Belgische overheid en Flanders Investment & Trade. We ontvangen ook een kleine subsidie van AWEX en hub.brussels.’

‘Onze Kamer neemt geen financiële middelen van de Chinese overheid aan, om onafhankelijk te kunnen opereren. We werken dan ook niet samen met het United Front. Zoals elke goed functionerende bilaterale Kamer van Koophandel onderhouden we goede contacten met zowel de Belgische ambassade en consulaten in China als de Chinese ambassade in België. We zijn er niet om het beleid van de CCP door te geven. We zijn er om deuren te openen voor onze bedrijven.’

Universiteiten

Volgens inlichtingenbronnen zouden de tentakels van het United Front zich ook uitstrekken tot onze universiteiten, via sommige leden van Chinese studentenorganisaties: ‘Chinese studenten hebben er alle baat bij om een goed trackrecord te presenteren als ze terugkeren naar China’, klinkt het. ‘In sommige gevallen worden er zelfs individuele dossiers bijgehouden over de moraliteit van Chinese studenten.’

Alleen al aan de KU Leuven studeerden vorig academiejaar 1795 Chinese studenten. Maar op centraal niveau worden incidenten met Chinese studenten zelden gemeld, zegt de persdienst. ‘Er is wel bekend dat sommige Chinese studenten en onderzoekers verwachtingen ervaren rond rapportering aan de Chinese ambassade of bij terugkeer naar China.’

Aan de UGent – waar 270 Chinese studenten en 584 doctoraatsstudenten ingeschreven zijn – heeft men geen weet van concrete incidenten: ‘We hebben zelf een goed contact met de Chinese ambassade maar we kunnen niet inschatten hoever de inmenging van die ambassade bij onze studenten en onderzoekers reikt.’

Ambassade: ‘Wat China doet, is transparant’

Zowel de Staatsveiligheid als de militaire inlichtingendienst ADIV volgt de activiteiten van UFWD-organisaties in ons land op. Ze zijn zich bewust van de potentiële instrumentalisering van die organisaties door de Chinese overheid.

De Chinese ambassade in België stuurde ons een lang antwoord op onze vragen (dat u hier integraal kunt lezen).

‘Het united front [sic], onder leiding van de Communistische Partij van China (CPC), heeft tot doel de grote eenheid van het Chinese volk van alle etnische groepen, en van alle zonen en dochters van de Chinese natie in binnen- en buitenland, te versterken. Doel is ook harmonieuze betrekkingen tussen landgenoten in binnen- en buitenland te bevorderen en samen te werken aan nationale welvaart en verjonging, sociale harmonie, het welzijn van het volk en vriendschappelijke betrekkingen met andere landen’, schrijft de ambassade.

‘De Chinese overheid eist altijd dat overzeese Chinese burgers de wetten en regels van de gastlanden naleven en de lokale sociale gebruiken respecteren. Wat China doet is transparant, boven tafel en er is niets mis mee.’

‘Uiterst lichtzinnig en onverantwoordelijk’

Over de consulaire vrijwilligers stelt de ambassade dat ‘sommige zorgzame en meelevende Chinese landgenoten die in België werken en wonen vrijwillig hulp aanbieden bij consulaire bescherming voor het algemeen welzijn. Ze leven de lokale wetten en regels strikt na en voeren geen consulaire taken uit. Dit is een legitieme, redelijke en wettige aanpak die ook door andere landen wordt gevolgd.’

Het geciteerde Staatsveiligheid-jaarverslag heeft volgens de ambassade ‘China op onverantwoordelijke wijze bekritiseerd, valse informatie verspreid over zogenaamde “inlichtingenactiviteiten” door Chinese instellingen, de normale uitwisselingen en samenwerking tussen China en België in diskrediet gebracht en tot zondebok gemaakt – zonder enig bewijs. Zulke daden zijn uiterst lichtzinnig en onverantwoordelijk.’