De eerste berichten sinds Donald Trump zijn intrek in het Witte Huis heeft genomen, bevestigen het: de president van het machtigste land in een ontvlambare wereld heeft een kort lontje. Wie of wat kan hem afremmen?
MISSCHIEN MOETEN WE, op zoek naar het antwoord op die vraag, eerst deze vraag stellen: blijft Trump in het zadel? De voorbije weken leek er bezwarend materiaal te bestaan, het internet gonsde van de geruchten over een impeachment. Die storm is voorlopig gaan liggen. Niemand weet bijvoorbeeld of Rusland de strapatsen van Trump in een Moskous hotel op video heeft, en of er sprake is van belangenvermenging bij zijn bedrijven. Theoretisch maakt de Amerikaanse grondwet afzetting zelfs al mogelijk bij misdemeanors of wangedrag, zolang een meerderheid in het Huis van Afgevaardigden en een tweederdemeerderheid in de Senaat daarmee instemt. Maar die kans is tot nader order klein.
LATEN WE er dus van uitgaan dat Trump aanblijft. 46 procent van de Amerikaanse kiezers heeft hem een mandaat gegeven om een krachtig beleid te voeren, om Amerika ‘opnieuw groot te maken’. Door een agressieve handelspolitiek te voeren, door meer te investeren in defensie, en door rivalen als China de pas af te snijden. De bakens van het politiek aanvaardbare zijn verplaatst, en Trump is niet het type dat op zijn beloftes terugkomt. Of zijn medewerkers hem kunnen temperen, is lang niet zeker. Tot die medewerkers behoren namelijk nuchtere realisten, zoals James Mattis en Peter Navarro, maar net zo goed emotionele hardliners, zoals Mike Pence en Reince Priebus.
OOK DE MARKT zou Trump kunnen afremmen. Protectionisme, zou je kunnen denken, leidt tot hogere prijzen in de rekken van Walmart en misschien zelfs tot een bloedbad op de beurzen, tenminste bij bedrijven die over de grenzen heen handeldrijven. Dat zou dan weer kunnen leiden tot boze burgers en boze bedrijven. Maar ook die rem is niet bepaald betrouwbaar. Inflatie kan beperkt worden door lage energieprijzen en het gegeven dat Amerika voor voedsel grotendeels zelfvoorzienend is. De impact van grote bedrijven op Trump is sowieso niet bijster groot. Belangrijker is dat hij bij een economische malaise nog harder van leer zal kunnen trekken tegen globalisering, multinationals en de Chinezen. Voor economen is dat misschien niet rationeel, maar ellende is vaak een interessante mobiliserende kracht voor nationalisten. Denk maar aan de jaren dertig.
VEEL ZAL dan van de reactie van China afhangen. De Chinezen beseffen donders goed dat ze veel te verliezen hebben bij handelsoorlogen, en dat ze de Amerikanen nog niet de baas kunnen in een groot militair conflict. Maar ook aan Chinese zijde staat de president onder zware druk. Xi Jinping kijkt aan tegen groeivertraging en toenemende sociale onrust. Nu economische groei minder politiek krediet oplevert, wordt nationalisme ook voor hem een aantrekkelijk alternatief. Het officiële persagentschap Xinhua liet er geen twijfel over bestaan: ‘China zal terugslaan als zijn strategische belangen worden geschaad.’
KOMT HET ZOVER, dan schuilt het grootste risico in een escalatie. Trump zal de Chinezen niet plotsklaps de oorlog verklaren, maar als de spanningen rond de Zuid-Chinese Zee, Taiwan of Noord-Korea toenemen, kunnen er kleine incidenten volgen, die op hun beurt almaar krachtigere reacties uitlokken. Niemand is klaar voor een nucleaire oorlog, maar met Trump kunnen de Amerikanen meer dan ooit geneigd zijn om de Chinezen een lesje te leren – waarop die zich dan weer niet onbetuigd zullen laten. Als het om kleinschalige en lokale confrontaties gaat, heeft Peking namelijk wél al voldoende vertrouwen in zijn krijgsmacht.
DE MEESTE GROTE CONFLICTEN in de geschiedenis zijn zo begonnen: kleinschalig. Met Trump kan het alle kanten uit.
JONATHAN HOLSLAG is professor internationale betrekkingen aan de VUB.
De bakens van het politiek aanvaardbare zijn verplaatst, en Trump is niet het type dat op zijn beloftes terugkomt.
