Niets aan JD Vance is toeval: ‘Hij is gevaarlijker dan Trump’

Hij viel uit tegen de Oekraïense president Volodymyr Zelensky in het Oval Office en bracht een ophefmakend bezoek aan Groenland. Vicepresident JD Vance is zonder twijfel een van de blikvangers van de regering-Trump. Maar wie is die onderkoning van Donald Trump? Een portret van misschien wel de volgende Amerikaanse president. ‘Ik heb in mijn leven al heel wat politiek opportunisme gezien, maar de snelheid waarmee Vance van overtuiging is veranderd – dat slaat alles.’

Met knikkende knieën stond JD Vance – toen nog netjes als J.D. Vance gespeld, mét puntjes – in februari 2021 aan de poort van Mar-a-Lago, het landgoed in Florida van ex-president Donald Trump. Die had zich daar teruggetrokken en was ontpopt tot Republikeinse kingmaker.

Kandidaten vlogen af en aan, hopend op Trumps politieke steun. Vance – op dat moment een jonge, middelmatige durfkapitalist – dacht na over een gooi naar het gouverneurschap van Ohio. En daarvoor had hij dringend politieke steun nodig.

Vijf jaar eerder had de kandidaat-gouverneur enige bekendheid vergaard met zijn bestseller Hillbilly Elegy, waarin hij zijn jeugd in een arme, disfunctionele familie in Ohio beschreef. Vóór zijn bezoek aan Mar-a-Lago stond Vance een gematigd conservatisme voor, en kantte hij zich openlijk tegen president Trump.

In een essay voor het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic omschreef hij de president als ‘een opioïde voor het volk’ dat ‘het brein niet binnendringt via de longen of aderen maar via de oren en ogen’. In interviews noemde hij zichzelf een ‘Never Trumper’ en in een gelekt Facebookbericht was Trump voor hem zelfs ‘Amerika’s Hitler’.

Tijdens hun ontmoeting in Mar-a-Lago herinnerde Trump, nooit om een confrontatie verlegen, Vance fijntjes aan die uitspraken. Die begreep wat hem te doen stond. Hij ging door de knieën, bood zijn excuses aan en verklaarde dat zijn uitlatingen het gevolg waren van ‘de leugens van de mainstream media’. Het werkte. Trump was gecharmeerd door Vance – volgens insiders was de president onder de indruk van diens blauwe ogen.

Van criticus tot getrouwe buldog: wie is J.D. Vance, de running mate van Donald Trump?

Die ontmoeting vormde het startschot van Vances politieke blitzcarrière. In juli 2021 was hij officieel kandidaat voor het gouverneurschap van Ohio. In zijn campagne helde Vance steeds meer over naar trumpiaans woordgebruik: het regende verwijten aan de ‘liberale elite’ en ‘kinderloze cat ladies’ die de VS naar de verdoemenis helpen. De verkiezingsresultaten van 2020 accepteerde hij niet.

Die trouw liet Trump niet onbewogen: in april 2022 sprak hij zijn steun uit voor Vance als senator. Vance won nipt. Twee jaar later volgde, op voorzet van Trumps zonen Eric en Don Jr., de nominatie van de gouverneur als running mate. En met zijn benoeming tot vicepresident van de VS lijkt de metamorfose voltooid – van Trumpcriticus naar MAGA-superster. 

Vances razendsnelle transformatie doet Tara Setmayer fronsen. Ze was jarenlang communicatieadviseur voor de Republikeinen, maar verliet de Partij door Trumps weigering om zijn verkiezingsnederlaag toe te geven. Setmayer: ‘Ik heb in mijn leven al wat politiek opportunisme gezien, maar de snelheid waarmee Vance van overtuiging is veranderd – dat slaat alles. Vergeet niet dat Vance een van de originele Never Trumpers was.’  

Tussen pillen en politieauto’s

Vance werd in 1984 geboren als James Donald Bowman in Middletown, Ohio. Het stadje met zo’n 50.000 inwoners ligt aan de rand van de Appalachen, in een regio die in de VS synoniem is aan armoede en de-industrialisatie. Vader Donald en moeder Beverly, hillbilly’s met roots in Kentucky, zaten gevangen in een gewelddadig huwelijk. Vader verdween al snel uit beeld. Moeder kampte, net als veel van haar streekgenoten, met een opioïdenverslaving. Die griste ze mee uit het ziekenhuis waar ze werkte. Bij haar derde huwelijk kreeg James Donald de achternaam van haar nieuwe man, Hamel.

De jonge J.D. golfde mee op de grillen van zijn moeder, die de vriendjes aan elkaar reeg. ‘Ik was heel handig in het omgaan met verschillende vaderfiguren’, schrijft hij in Hillbilly Elegy. ‘Met Steve, die een oorbel droeg, deed ik alsof oorbellen cool waren (…). Met Chip, een alcoholische politieagent, had ik een dikke huid en hield ik van politieauto’s (…). Niets daarvan was waar. Ik haatte oorbellen, ik haatte politieauto’s.’ Hij ontwikkelde een uitgekiend aanpassingsvermogen, maar zijn jeugd maakte hem ook ‘hyperresponsief voor stress: bij conflicten loop ik weg of bereid ik me voor op de strijd.’ Als zijn moeder tijdens een autorit dreigt om de auto te laten crashen, belandt J.D. bij Mamaw en Papaw, zijn grootouders. Hij noemt hen het beste wat hem ooit is overkomen. Uiteindelijk neemt hij ook de achternaam van zijn grootmoeder aan, schrapt hij de puntjes tussen de J en de D in zijn voornaam en wordt hij JD Vance.

Voor Setmayer is Vances jeugd niet louter anekdotiek, maar een verklaring voor zijn politieke gedrag. ‘Hij is emotioneel getroebleerd en heeft nooit een stabiele identiteit gekend. Hij veranderde zijn naam meerdere keren. Hij paste zich telkens aan aan wie er op dat moment macht over hem had’, zegt ze. ‘Mensen die onzeker zijn over wie ze zelf zijn, zoeken validatie in macht, erkenning en relevantie. De positie van vicepresident is de grootste bevestiging die hij zich ooit had kunnen voorstellen.’ Ze ziet parallellen met Donald Trump en diens getroebleerde relatie met zijn vader Fred. Trump omschreef die ooit als ‘hard’ en ‘moeilijk’.

Anderen zien dan weer geen graten in Vances vervelling tot Trump-adept. Een van hen is de Brit James Orr, een professor religiefilosofie die zichzelf een vriend van Vance noemt. ‘De bereidheid om van mening te veranderen is het enige zekere teken dat je een mening hebt,’ stelt Orr. ‘Vance was aanvankelijk kritisch voor Trump, maar hield altijd een open vizier. Hij zag Trumps beleid tijdens diens eerste ambtstermijn en raakte overtuigd van diens kwaliteiten. Dat is geen teken van zwakte, maar van intellectuele en morele volwassenheid.’ 

De inner circle van Trump: wie zit er in de bonte coalitie die de Amerikaanse democratie wil slopen?

Van Ohio naar Yale

Op zijn 19e gaf Vance zich op voor de US Marines, een beslissing die naar eigen zeggen werd ingegeven door een opstoot van patriottisme na de aanslagen van 9/11. Hij diende vier jaar in Irak, waar hij communicatieverantwoordelijke was. In de frontlinie moest hij zich nooit begeven. Na zijn legerdienst studeerde Vance politieke wetenschappen en filosofie aan Ohio State University. Daarna ging hij naar de Yale Law School, waar hij zich altijd een outsider zou voelen.

Tijdens zijn studie aan Yale begon hij aan Hillbilly Elegy. Aanvankelijk wilde Vance een sociologische analyse maken van de vergeten arbeidersklasse, maar het werd uiteindelijk een persoonlijk relaas: hij schrijft liefdevol over zijn disfunctionele familie. Hij ontkent de economische malaise van zijn geboortestreek niet, maar verwijt zijn streekgenoten een gebrek aan werkethiek en persoonlijke verantwoordelijkheid: ‘De problemen die ik zag gaan veel dieper dan macro-economische trends en beleid. Te veel jonge mannen zijn immuun voor hard werk (…) Er is een gebrek aan verantwoordelijkheid (…) en een wil om iedereen de schuld te geven behalve jezelf.’

Rachel Blum, professor politieke wetenschappen aan de Universiteit van Oklahoma, is kritisch over Hillbilly Elegy: ‘Het is hoegenaamd geen gedegen sociologische analyse. Daarvoor gaat het boek te veel verschillende kanten uit. Wat hij over zijn geboorteregio Appalachia zegt, is vaak plat of belerend. Het voelt eerder als een politieke constructie dan als een eerlijke memoire.’ Vance gebruikte het boek om een politiek persona op te bouwen, denkt Blum. Setmayer ziet dat ook zo: ‘Ik twijfel er niet aan dat zijn levensverhaal neerpennen een soort catharsis was. Maar hij is ook sluw genoeg om het politieke potentieel van zijn boek in te zien.’

Met succes. Hillbilly Elegy verscheen in 2016, het jaar van Trumps verkiezingsoverwinning. Media en Democraten grepen het boek aan als verklaring voor Trumps aantrekkingskracht bij de witte arbeidersklasse. Vance werd een veelgevraagde gast bij de linkse tv-zender MSNBC, gaf een populaire TED Talk en publiceerde opinies bij The Atlantic en The New York Times. Zijn levensverhaal charmeerde links én rechts. David Frum, voormalig speechschrijver van ex-president George W. Bush, zag in Vance ‘een toekomstige leider van een reformistisch conservatisme’.

Mentor Thiel

Maar daar stak de Duits-Amerikaanse techondernemer Peter Thiel een stokje voor. Als medeoprichter van PayPal en Palantir had Thiel carrière gemaakt in Silicon Valley. Met zijn conservatief-libertaire gedachtegoed – in 2009 zei hij dat ‘democratie’ en ‘vrijheid’ niet langer te verzoenen zijn – en de openlijke beleving van zijn katholicisme was hij een uitzondering tussen zijn liberale concullega’s.

In 2011 zag Vance Thiel speechen in Yale. In een essay voor het online magazine The Lamp noemde hij die toespraak een sleutelmoment in zijn tijd aan Yale. Hij liet een carrière in de rechten links liggen en ging in 2015 aan de slag bij Thiels durfkapitaalfonds Mithril Capital. Vier jaar later richtte hij zijn eigen fonds op, waarvan Thiel een van de investeerders was. Het was ook Thiel die Vance meetroonde naar Mar-a-Lago in februari 2021. Uiteindelijk zou de techondernemer zelf 10 miljoen dollar investeren in Vances gouverneurscampagne. 

Thiels mentorschap betekende ook op ideologisch vlak een omwenteling voor Vance. Volgens onderzoeker Lawrence Rosenthal, verbonden aan het Berkeley Center for Right Wing Studies, moet je Vance begrijpen als ‘een amalgaam van drie krachten’ die samen de hedendaagse Amerikaanse rechterzijde vormen: de rechts-populistische nationalisten, de tech-libertairen en de katholieke traditionalisten.

Via zijn professionele contacten heeft Vance diepe banden opgebouwd met de tech-libertairen. Hij rekent onder meer de extreemrechtse blogger Curtis Yarvin tot zijn vrienden. Yarvin droomt van een post-democratisch Amerika, dat opgebouwd is uit netwerkstaten en geleid wordt door een CEO of monarch. Onder meer techondernemers Marc Andreessens en Thiel zijn volgelingen. Na tussenstops langs het young-earth creationisme, dat stelt dat de aarde amper 6000 jaar oud is, en het atheïsme bekeerde Vance zich ook tot het katholicisme, onder impuls van Thiel. ‘Het gaat niet om doorsnee katholicisme’, legt Rosenthal uit. ‘Thiels katholicisme is geworteld in netwerken als Opus Dei, die dromen van de VS als religieuze staat.’

En ook bij de nationaal-conservatieven voelt Vance zich op zijn gemak. Hij is een regelmatige bezoeker van de National Conservatism Conference en volgt de ideeën van de Amerikaanse politieke filosoof Patrick Deneen en de Israëliër Yoram Hazony, die kritiek uiten op het liberalisme. ‘Nationaal conservatisme is in twee woorden samen te vatten’, zegt Orr. ‘Nations matter. De natie is van belang. Want de natie is een politiek en cultureel bindmiddel. Mensen sterven niet voor abstracte instellingen als de EU of de Wereldgezondheidsorganisatie, wel voor hun eigen land. De macht van het Amerikaanse volk mag niet geruisloos worden uitbesteed.’

Vances nationaal-conservatisme gaat hand in hand met sociaal-conservatieve waarden waarbij familie, gemeenschap, regio en natie centraal staan. ‘Loyaliteit begint bij wie het dichtst bij je staat’, zegt Orr. ‘Wie de familie verliest, verliest de gemeenschap en uiteindelijk ook de natie. Globalisering betekent ontworteling.’

Anti-elitisme

Die drie groepen hebben één gemeenschappelijke vijand: de liberale elite. ‘Ze geloven allemaal, elk op hun eigen manier, dat Amerika geregeerd wordt door een liberaal regime’, zegt Rosenthal. ‘Wat er na dat liberaal regime moet komen, daarover verschillen ze van mening. Maar ondertussen hebben ze één doel: de liberale staat vernietigen.’ Vance deelt dat anti-elitisme. Ondanks zijn opleiding aan Yale en zijn contacten in zowel de katholieke als de techwereld, profileert hij zich als outsider, net als president Trump. Zijn achtergrond komt daarbij goed van pas. Zelf zei Vance in 2021 dat ‘Conservatieven in Amerika elk belangrijk machtsinstrument hebben verloren: de cultuur, het bedrijfsleven en de financiële wereld. We moeten de bestaande heersende klasse vervangen door een andere.’ 

Dat anti-elitisme komt ook duidelijk naar voren in het anti-Europeanisme dat hij consequent tentoonspreidt. Voor nationaal-conservatieven als Vance is de EU hét symbool van alles wat ze verafschuwen, zegt Rosenthal. Het is een technocratische, pacifistische constructie die nationale grenzen wil uitwissen. De EU is in handen van een liberale elite, die militaire kracht inruilt voor regels en gendergelijkheid. Dat is volgens Rosenthal een kernpunt van hun ideologie: ‘Die is geïnspireerd door het idee dat macht ontstaat via hegemonie in instellingen – onderwijs, media, religie, politiek, familie. En die moeten allemaal heroverd worden.’

Luidspreker van Trump

Zijn ideologische profiel zorgt ervoor dat Vance zich als vicepresident profileert als de intellectuele spreekbuis van MAGA – de Make America Great Again-beweging rond Donald Trump. Het maakt op Blum geen indruk: ‘Vance werd louter gekozen omdat hij loyaal is. MAGA maakt Vance sterk, maar Vance maakt MAGA niet sterker.’ Ook Rosenthal ziet geen grote ideoloog in Vance: ‘Hij is geen Karl Rove, het brein achter George W. Bush. Hij vertolkt politieke ideeën die hem zijn ingefluisterd.’

Toch timmert Vance naarstig aan zijn eigen politieke macht, zowel binnen de partij als daarbuiten. In maart werd hij benoemd tot financieel voorzitter van het Republikeinse Nationale Comité, het partijbestuur van de Republikeinen. Daarnaast loodste hij de benoemingen van Trumps meest controversiële kabinetsleden door het congres. De voormalige Fox News-presentator Pete Hegseth werd ternauwernood benoemd tot minister van Defensie dankzij Vance, die als voorzitter van de Senaat de beslissende stem uitbracht.

Naar de buitenwereld toe gedraagt Vance zich als de verbale bodyguard van president Trump en diens belangen. Dat doet hij op X, waar hij bijna dagelijks trumpiaanse posts deelt. Maar dat doet hij ook op internationale fora: op de veiligheidsconferentie in München spelde hij Europese landen de les over het recht op vrije meningsuiting. Het was Vance die naar Groenland trok, om Trumps idee om het eiland op te kopen kracht bij te zetten.

Niet verwonderlijk dat Trump zijn oog laat vallen op Groenland: de rijkdommen in de bodem zijn een zegen en een vloek

En ook in het Oval Office kan Vance behoorlijk aanvallend uit de hoek komen – denk aan de ondertussen beruchte persconferentie met de Oekraïense president Volodymyr Zelensky en Donald Trump. ‘Meestal is een vicepresident aanvallend zodat de president zich als verzoener van de natie kan opgooien’, zegt professor Joel Goldstein (Saint Louis University) die gespecialiseerd is in het vicepresidentschap. ‘Maar Vance dient alleen als een versterker van Trumps uitlatingen.’ 

Met zijn publieke uithalen bewijst Vance zijn trouw aan Trump, en dat is een sine qua non voor wie wil overleven in de omgeving van de Amerikaanse president. De gelekte Signal-groepschat, waarin prominente regeringsleden een aanval op de Houthi’s bespraken, toonde aan hoe bewust Vance zich is van het belang om op één lijn met Trump te blijven. In de chat merkte Vance op dat hij ‘niet zeker wist of Trump wel besefte welk dubbel signaal hij gaf aan de Europeanen door de Houthi’s aan te vallen’. Blum: ‘Zijn uitspraken over Trump in die chat waren gewaagd. Eigenlijk zei hij openlijk dat de president niet erg slim is.’

Hunger Games x Celebrity Apprentice

Vance heeft verschillende rollen: spreekbuis, partijleider, megafoon van Trump. En die zorgen ervoor dat hij uitzonderlijk zichtbaar is voor een Amerikaanse vicepresident. Dat lijkt in functie te staan van een ambitieuzer doel: het presidentschap. Ook al zinspeelt Trumps entourage op een derde ambtstermijn, vooralsnog heeft Trump grondwettelijk geen recht op een derde ambtstermijn. Het maakt van Vances vicepresidentschap één grote voorbereiding voor 2028. Orr is er ook van overtuigd dat Vance het hoogste ambt op het oog heeft. ‘Hij is Trumps dauphin, de erfgenaam van MAGA. Iedereen zal willen dat hij de nominatie in de wacht sleept. En hij zal zonder enige twijfel winnen.’ In een poll op CPAC, een conferentie van Amerikaanse conservatieven, kwam Vance met 60 procent als favoriete opvolger uit de bus. 

Toch is het niet voor iedereen een uitgemaakte zaak. ‘In normale omstandigheden is de vicepresident de natuurlijke erfgenaam’, zegt Setmayer. ‘Maar Trump trekt zich niets aan van protocollaire regels, dat heeft hij al vaak getoond.’ Trump zelf zei in een interview met Fox News al dat hij Vance niet als zijn opvolger ziet, ‘maar dat hij wel heel capabel is’. Áls het tot een Republikeinse voorverkiezing komt, zullen tal van Republikeinen zich kandidaat stellen, gelooft Setmayer: ‘De Republikeinse nominatie wordt een kruising van The Hunger Games met Celebrity Apprentice.’

En wat als Vance de nominatie toch in de wacht sleept? Zullen de Amerikanen zo’n gepolijste figuur smaken? Hij mag dan wel Trumps rerotiek hebben overgenomen, charisma, showmanschap en humor – een groot deel van Trumps aantrekkingskracht – bezit de vicepresident niet. Tijdens de laatste verkiezingscampagne ging een video viraal waarin Vance stuntelig probeert te keuvelen met het personeel van een donutwinkel. Het leverde hem digitaal hoongelach op. ‘Niets aan Vance is toeval’, zegt Setmayer. ‘Dat maakt hem in zekere zin gevaarlijker dan Trump, die improviseert en vooral zichzelf belangrijk vindt.’ De intelligentie en geslepenheid die Vance tot vicepresident maakten, zouden in het spektakel van een Amerikaanse presidentsverkiezing weleens in zijn nadeel kunnen werken. Of slaagt hij er opnieuw in om zichzelf uit te vinden? Setmayer denkt het wel: ‘Vance is een kameleon. Hij zal zich blijven aanpassen, dat is de aard van het beestje.’