Trump heeft Rusland al meer gegeven dan het ooit durfde te dromen

Zelfs als Amerika echt van plan is om de stekker te trekken uit mogelijke toenaderingen tussen Rusland en Oekraïne, kan het Kremlin alleen maar tevreden zijn over Trumps eerste honderd dagen. Voor autoritaire leiders is de wereld een stuk veiliger geworden.

Het Kremlin kon zijn genoegen nauwelijks verbergen toen gisteren het nieuws bekend raakte dat de ontmoeting tussen Amerikaanse, Oekraïense en Europese leiders werd geannuleerd. ‘Kennelijk zijn ze er niet in geslaagd om hun meningsverschillen te verzoenen’, reageerde Dmitrij Peskov, Poetins woordvoerder, in zijn gewoonlijke ironiserende toon.

De annulering kwam er nadat de Amerikaans minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio en gezant Steve Witkoff op het laatste moment verstek hadden gegeven. De gesprekken die wel plaatsvonden, waren op een lager niveau. Het is een zoveelste teken aan de wand dat de Amerikaanse pogingen om Rusland en Oekraïne aan de onderhandelingstafel te krijgen aan het stranden zijn.

Donald Trump gaf gisteren eens te meer de Oekraïense president Volodymyr Zelensky de schuld voor het mislukken van de toenaderingen. Trump claimde dat hij ‘geloofde’ dat er een akkoord met Rusland was over vrede, maar dat het Zelensky was die zijn zogenaamde vredesplan afwees.

Oekraïense capitulatie

Dat zevenpuntenplan voor een staakt-het-vuren, dat overigens geen officieel Amerikaans voorstel is, komt voor Oekraïne neer op capitulatie. Het plan zou Oekraïne NAVO-lidmaatschap ontzeggen, de huidige frontlijn bevriezen en de financiële en economische sancties tegen Rusland wegnemen. De kernenergiecentrale van Zaporizja, die wordt bezet door Rusland, zou in Amerikaans beheer komen. Trump zou zelfs bereid zijn om Ruslands claim op de Krim, dat het schiereiland in 2014 heeft geannexeerd, te erkennen.

Bovendien zou Oekraïne al die toegevingen moeten doen zonder enige vorm van veiligheidsgaranties, en met slechts vage toezeggingen over steun voor de wederopbouw. Rusland kan in Trumps plan immers al die verworvenheden binnenhalen, weer op krachten komen en het staakt-het-vuren verbreken.  

Kruiperige inschikkelijkheid

Zelfs in Rusland wordt met enige verbazing gekeken naar de inschikkelijkheid waarmee de VS Rusland tegemoet treden. Er is het opmerkelijke optreden van Steve Witkoff, de Amerikaanse Midden-Oostengezant die momenteel vooral tussen Washington en Rusland pendelt. Hij lijkt bereid om zelfs de meest van de pot gerukte Russische standpunten na te praten.

Tijdens zijn gesprek met Tucker Carlson beweerde Witkoff bijvoorbeeld dat de regio’s Krim, Donetsk, Loehansk, Cherson en Zaporizja (Witkoff kon zich de twee laatste namen overigens niet herinneren) per referendum hebben gestemd voor aanhechting bij Rusland. Pro memorie: die referenda waren een nauwelijks verholen theater, onder militaire bezetting, zonder enige vorm van controle. Nog verontrustender is Witkoffs bewering dat Oekraïne een ‘fake country’ (geen echt land) is, geheel in lijn met de Russische propaganda.

Witkoffs stuitende gebrek aan kennis en interesse verlegt de toon van de gesprekken. Tot voor enkele maanden was er in westerse landen geen enkele bereidheid om enige vorm van officiële erkenning te geven aan de Russische annexatie van de Krim. Ook landen als Iran en China, die Rusland steun verlenen bij zijn oorlog in Oekraïne, wijzen de Russische claims op de Krim nadrukkelijk af. Dat de Krim nu überhaupt besproken wordt, is een triomf voor de Russische diplomatie.

Uw mineralen of uw leven: waarom Oekraïne en Amerika dan toch een grondstoffendeal sluiten

Business boven ideologie

Trump heeft Ruslands belangrijkste eis eigenlijk al ingewilligd. Hij heeft de kwestie-Oekraïne losgekoppeld van de Amerikaans-Russische relaties. Dat Rusland Oekraïne van de kaart probeert te vegen, hoeft de verstandhouding met Washington niet langer in de weg te zitten. En Rusland ruikt zijn kans. Via gezant Kirill Dmitrijev stelt het Kremlin tal van economische opportuniteiten voor. Zo suggereerde het afgelopen week nog om zijn bevroren tegoeden aan te wenden om Amerikaanse Boeings te kopen.

En terwijl de VS zich vroeger – althans in hun discours – opwierpen als verdediger en handhaver van de liberale democratie, ziet Washington het liberale Europa nu als een hinderlijke lastpost, en mogelijk zelfs als een rivaal. Rusland zag die Amerikaanse rol in de promotie van liberale democratie altijd als een existentiële bedreiging. Trump heeft die dreiging in enkele maanden tijd weggenomen. Decennialang heeft Rusland geprobeerd om de banden tussen Europa en Amerika in de war te sturen. Trump heeft die banden nu zélf doorgeknipt.

Poetin vindt in Trump een gesprekspartner die fundamenteel hetzelfde wereldbeeld heeft. Zowel Poetin als Trump ziet de wereldpolitiek als een strijdtoneel waarin grootmachten hun directe ommeland onder de knoet houden. Trumps suggesties om Canada en Groenland in te lijven als Amerikaanse staten normaliseert ook Ruslands gedrag. Voor autoritaire leiders is de wereld de afgelopen maanden een stuk veiliger geworden.

Amerika aan de tafel houden

Het moet gezegd dat die Amerikaans opstelling tot nu toe nog niet tot Russische inschikkelijkheid heeft geleid. Rusland heeft zijn standpunten sinds het aantreden van Trump alleen maar verhard. Toen Rusland en Oekraïne onder druk van Trump een staakt-het-vuren op elkaars energie-installaties aankondigden, beschoot Rusland nauwelijks enkele uren later een wisselstation. Toen de Financial Times uitbracht dat Poetin bereid zou zijn om van zijn claims op Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson af te zien, was het Kremlin er snel bij om die bewering tegen te spreken.

Tegelijk lijkt Poetin erop gebrand om Amerika zo lang mogelijk aan tafel te houden. Poetins voorstel om een paasbestand uit te roepen – waarbij hij meteen al min of meer aankondigde dat Rusland zich er niet aan zou houden – was een duidelijke manier om Trump te bespelen. Hoe langer Amerika aan de tafel blijft, hoe groter de kans op nog verdergaande toegevingen.

Zelfs Nikolaj Patroesjev, de opperhavik die tot voor kort de Veiligheidsraad leidde en Amerika de voorbije decennia wegzette als de bron van alle kwaad, riep eerder deze week op om de banden met Amerika uit te diepen. Finaal waren het toch altijd Rusland en Amerika die samen het lot van de wereld bepaalden, aldus Patroesjev. Het zijn niet alleen in de westerse wereld verwarrende tijden.

Wie is Nikolaj Patroesjev, de havik die Poetins wereldbeeld vormt?