Trump en Poetin, deel 2: lukt het deze keer wel om de banden aan te halen?

In 2016 zag Rusland de verkiezing van Donald Trump nog als een overwinning. Nu is er van enthousiasme geen sprake. Zullen Donald Trump en Vladimir Poetin er ditmaal wel in slagen om een deal te sluiten?

Als je wint, heb je vrienden. In de uren en dagen na zijn opmerkelijke verkiezingsoverwinning waren er tientallen oude vrienden die in de rij stonden om Donald Trump te feliciteren. Xi Jinping, Benjamin Netanyahu, Narendra Modi en Volodymyr Zelensky waren er als de kippen bij om Donald Trump geluk te wensen.

Alle wereldleiders? Nee. Vanuit Rusland kwam geen telefoontje. Nog opmerkelijker: Poetins perschef Dmitrij Peskov ontkende kort na Trumps verkiezing uitdrukkelijk dat zijn baas de Amerikaanse president elect had gefeliciteerd. ‘Ik ben niet op de hoogte over plannen van de president om Trump te feliciteren met de verkiezingen’, aldus Peskov. ‘Laten we niet vergeten dat het hier gaat om een onvriendschappelijk land, dat direct en indirect betrokken is in een oorlog met onze staat.’

Ook het Russisch ministerie van Buitenlandse Zaken benadrukte meteen dat het ‘geen illusies heeft’ over de zopas verkozen president. ‘Amerika’s heersende politieke elite hanteert anti-Ruslandprincipes en heeft als beleid dat het Moskou in toom wil houden.’ 60 Minuten, Ruslands populairste politieke talkshow, vierde Trumps herverkiezing door oude beelden van Melania Trumps carrière als lingeriemodel opnieuw uit te zenden. Het contrast met Trumps overwinning in 2016, toen Trump in Rusland onthaald werd als ‘onze kandidaat’, kon niet groter.

‘Zeer mannelijk’

Opmerkelijk genoeg besloot Poetin zijn stilzwijgen de dag erna al te verbreken, op de jaarlijkse bijeenkomst van de Valdai Discussieclub, waar Poetin eerst een uur lang speechte en vervolgens maar liefst drie uur vragen uit het publiek beantwoordde. Poetin greep de gelegenheid aan om Trump te feliciteren met zijn verkiezing. ‘Hij is een échte man gebleken’, stelde Poetin, die zich ‘mannelijk’ gedroeg ‘in buitengewone omstandigheden’.

De verwarring werd nog groter toen de Washington Post kort daarop uitbracht dat Trump en Poetin elkaar al hadden gesproken, en dat Trump Poetin daarbij onder druk gezet zou hebben om de oorlog in Oekraïne niet verder te escaleren. Ook wat betreft was Peskov snel om expliciet te ontkennen dat beide mannen elkaar hebben gesproken.

Dat heen-en-weergesteggel tussen beide kernmachten is niet ongewoon. ‘Er bestaat een zekere traditie om de nieuwe Amerikaanse president een beetje te testen vanuit Moskou’, zegt Ria Laenen, docent Russische en internationale politiek aan de KU Leuven. ‘Met die harde opstelling wil Rusland vooral de boodschap zenden dat het zijn beleid niet plots overhoop zal gooien omdat Trump nu aan de macht is.’

Geen triomfalisme

Het neemt niet weg dat Trumps herverkiezing in Rusland niet bepaald op groot enthousiasme is onthaald. In 2016 bracht de extreemrechtse brulboei Vladimir Zjirinovski nog een heildronk uit op de verkiezing van Trump. Dat triomfalisme was nu totaal afwezig – en niet alleen omdat Zjirik ondertussen schielijk is overleden. ‘In 2016 werd de verkiezing van Trump als een Russische overwinning gezien’, zegt Laenen. ‘Het idee dat de relaties tussen Amerika en Rusland onder Trump beter zullen worden leeft nu veel minder.’

Die aanname is niet vreemd. Ondanks de ‘fantastische’ gesprekken tussen Trump en Poetin zijn de relaties tussen beide landen tijdens Trumps eerste presidentschap alleen maar verslechterd. Onder Trump leverde Amerika voor het eerst wapens aan Oekraïne, kwamen er meer sancties tegen Rusland en stapte Amerika uit het INF-verdrag, dat het vervaardigen van middellangeafstandsraketten verbood.

Bovendien bleek de onvoorspelbaarheid van Trump bijzonder moeilijk voor het Kremlin om mee om te gaan. Waar Democratische presidenten retorisch vaak vol op het orgel gingen maar finaal uiterst berekend te werk gingen, kreeg men maar geen hoogte van Trump. Toen Poetin meesmuilend suggereerde dat hij het liefst Kamala Harris zag winnen, was dat misschien niet helemaal gelogen.

‘Kremlin 4 Kamala’: waarom Vladimir Poetin zijn steun uitspreekt voor Kamala Harris

Gehoorzaamheid

Een van de belangrijkste vragen voor de Amerika-Ruslandrelatie is hoe Trump de kwestie-Oekraïne zal benaderen. Tijdens de campagne zette Trump zichzelf als ‘vredespresident’ in de kijker: hij zou snel vrede stichten. Donald jr., Trumps ambitieuze zoon, verwoordde het iets puntiger in een video over Zelensky: ‘Over 38 dagen ben je je zakgeld kwijt.’

Bovendien nam Trump expliciet de moeite om aan te kondigen dat Mike Pompeo en Nikki Haley, twee Ruslandhaviken die belangrijk waren in zijn eerste regering, deze keer niet worden opgenomen. Pete Hegseth, Trumps beoogde defensieminister, is in de eerste plaats een cultuurstrijder die vindt dat ‘de wokebeweging’ meer schade heeft toegebracht aan Amerika dan Poetin aan Oekraïne. Hegseth is ook kritisch voor de NAVO.

Heel wat invloedrijke adviseurs en ministers in het Trumpteam zijn niet bepaald pro-Russisch. Michael Waltz, Trumps nieuwe nationaleveiligheidsadviseur, is een voormalige paracommando die Joe Biden vooral bekritiseerde omdat die te weinig militaire steun aan Oekraïne heeft gegeven. Ook Marco Rubio, de voormalige presidentskandidaat die in poleposition ligt om minister van Buitenlandse Zaken te worden, is geenszins pro-Russisch. Zowel Waltz als Rubio is NAVO-gezind. Zij vinden in de eerste plaats dat Europa een groter deel van de (financiële) inspanning moet leveren.

Tegelijk is het maar de vraag in welke mate de bewindslui die Trump aanstelt hun eigen koers zullen varen. ‘Het maakt eigenlijk niet uit wat zijn ministers voorheen dachten of zeiden’, zegt Joris Van Bladel, Ruslandkenner bij het Egmontinstituut. ‘Het enige wat écht telt, is loyauteit aan Trump. Daarin lijkt Trump opmerkelijk veel op Poetin: beiden vinden trouw belangrijker dan bekwaamheid.’

Oekraïense hoop

Aan Oekraïense kant leeft hoop – misschien tegen beter weten in. Er was een zekere tevredenheid na het eerste telefoontje tussen Trump en Zelensky – waaraan Tesla-baas Elon Musk opmerkelijk genoeg deelnam. ‘De relatie met Biden stond al een tijdje onder druk’, zegt Laenen. ‘Er is aan Oekraïense kant veel frustratie over de voorzichtigheid aan Democratische kant. Zelensky slaagde er de voorbije maanden niet meer in om Amerika tot extra wapenleveringen te brengen.’

Trumps plannen om ‘op dag één’ de oorlog te doen stoppen en onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne te houden lijkt geen kans op slagen te hebben. ‘Finaal heeft Moskou de kaarten in handen’, zegt Laenen. ‘De Russen bepalen de timing van eventuele onderhandelingen, want zij kunnen beslissen wanneer ze de oorlog stopzetten. De situatie aan het front is momenteel in Ruslands voordeel. Zij proberen nu zo veel mogelijk binnen te halen om in een sterkere positie aan de onderhandelingstafel te zitten.’

Onbevredigende deal

De vraag is vooral of Poetin in staat zal zijn om Trumps schijnbare desinteresse voor Oekraïne uit te spelen. In de campagne sprak zowel Trump als zijn kandidaat-vicepresident JD Vance over scenario’s waarbij de frontlijn bevroren zou worden. Voor Oekraïne zou dat een uiterst onaangenaam scenario zijn: het zou betekenen dat het een aanzienlijk deel van zijn grondgebied min of meer definitief moet opgeven.

Maar ook voor Poetin zou zo’n deal allesbehalve bevredigend zijn. Ondanks Poetins stelling dat hij bereid is om te onderhandelen, is hij er nog steeds op gebrand om Oekraïne tot capitulatie te dwingen. Hij wil een nieuwe, Russisch gezinde regering in Kiev, eist dat het Oekraïense leger wordt ingekrompen en wil een garantie dat Oekraïne nooit lid zal worden van de NAVO. Ook de sancties tegen Rusland wil Poetin weggenomen zien.

Het probleem is natuurlijk dat Poetin Trump weinig in ruil heeft aan te bieden. Door de sterker wordende economische banden tussen Rusland en China lijkt Poetin niet geneigd om Trumps handelsoorlog tegen China te steunen. Voor zijn oorlogsinspanning is Rusland uiterst afhankelijk van Iran, het land dat het Trumpteam als de baarlijke duivel beschouwt. Bovendien zou een te gulle Trump aan de onderhandelingstafel zijn onderhandelingspositie met andere wereldleiders ondergraven – een ondraaglijke gedachte voor de auteur van The Art of the Deal. Misschien is dat momenteel Oekraïnes beste hoop: Trump is niet gebaat bij een scenario waarbij zijn ego deuken oploopt.

Heeft Oekraïne een Trump-plan?