Van een verlenging van de limiet op zijn amtstermijn tot een noodtoestand om zijn macht uit te breiden: VS-president Donald Trump speelt steeds nadrukkelijker leentjebuur bij autoritaire leiders uit heden en verleden, zegt historica Ruth Ben-Ghiat (New York University). ‘Amerika is nu een laboratorium voor de toekomst van de democratie.’
‘Humanitaire Crisis aan onze Zuidgrens. Ik ben net terug (van een bezoek, nvdr.) en het is nog veel erger dan de meesten zouden kunnen begrijpen. Een invasie!’ Volgens de Amerikaanse president Donald Trump worden de Verenigde Staten belaagd door drugs- en mensensmokkelaars, bendeleden en terroristen die de grens met Mexico overrompelen.Talloze onschuldige Amerikanen worden vermoord door die meedogenloze illegalen.
De president wil daarom extra geld om het hek op de grens met Mexico aanzienlijk uit te breiden. De Democraten, die sinds november het Huis van Afgevaardigden in handen hebben en dus over uitgaven beslissen, weigeren toe te geven. Gevolg: delen van de federale overheid liggen nu al ruim twee weken op apegapen, door de zogenaamde ‘shutdown’. Om toch zijn zin te krijgen, oppert Trump een noodtoestand uit te roepen, die zijn bevoegdheden aanzienlijk zou uitbreiden.
Trump is een chaos agent, die in de ontwrichting van de normale gang van zaken handig manoeuvreert en dingen gedaan krijgt.
Ruth Ben-Ghiat ziet er vooral een gemaakte crisis in waarmee Trump zonder hinder van die lastige Democraten zijn macht wil uitbreiden. ‘Zo’n noodtoestand past mooi in zijn bredere propaganda-oorlog: er is een aanzienlijke crisis, mensen moeten bang zijn, maar Trump kan een krachtdadige leider zijn die alles oplost. Dat komt recht uit het handboek van sterke mannen zoals Benito Mussolini.’
Als professor Geschiedenis aan de New York University (NYU) is Ben-Ghiat gespecialiseerd in Italiaans fascisme en autoritaire leiders en dictators van de 20ste en 21ste eeuw. Ze werkt momenteel aan een nieuw boek getiteld ‘Strongmen: How They Rise, Why They Succeed and How They Fall‘, waarin ze de vergelijking maakt tussen de tactieken van Benito Mussolini, Adolf Hitler, Muammar Gadafi, Augusto Pinochet, Vladimir Poetin tot Donald Trump.
‘Een noodtoestand voorstellen is niet ongewoon voor iemand met autoritaire neigingen die meer macht wil verwerven en op die manier zijn agenda wil doordrukken’, zegt Ben-Ghiat. ‘Trump is een chaos agent, die in de ontwrichting van de normale gang van zaken handig manoeuvreert en dingen gedaan krijgt. Hij voert een psychologische oorlog een creëert een gevoel van nood om het land te kunnen militariseren. Trump houdt van militair machtsvertoon en ziet daarin een goede rol voor zichzelf weggelegd.’
Tactisch verwarring zaaien leerde Trump van zijn voormalige topadviseur en alt-rightkingmaker Steve Bannon, zegt Ben-Ghiat. ‘De eerste ronde chaos begon meteen na de eedaflegging, met het inreisverbod voor moslims dat in luchthavens overal verwarring zaaide. Bannons filosofie is erop gericht de overheid te vernietigen, en dat te doen na desoriënterende shocks zoals het reisverbod. Trump heeft zeker wat van Bannon opgepikt. Het is geen ideoloog, hij hangt niet één theorie aan, maar zijn buikgevoel zegt hem dat je met macht en via extreme instabiliteit je zin kan doordrukken.’
Wat hoopt Trump te bereiken met het invoeren van de noodtoestand, denkt u? En ziet u in die strategie gelijkenissen met regeringen elders?
RUTH BEN-GHIAT: Autoritaire leiders maken doorgaans gebruik van uitzonderingsmaatregelen om hun macht uit te breiden. Het leger moet daarbij op straat komen, en vandaar is het een kleine stap naar de krijgswet, of de staat van beleg (wanneer vaak andere wetten gelden dan normaal, nvdr.). Maar in Amerika zijn er natuurlijk bepaalde voorwaarden nodig om de krijgswet in te roepen: er moet sprake zijn van een ernstige crisis. En dat is precies wat Trump tracht bewaarheid te maken.
Media blijven propagandafrases van politici herhalen, zoals ‘migratiecrisis’, die dan tot een ‘echte’ kwestie uitgroeien.
Vandaag nog (vrijdag 11 januari, nvdr.) tweette hij: de crisis aan de grens is een invasie. Dat heeft hij van Bannon: een invasie gekleurden die het land overrompelt. Trump gaat naar eigen zeggen niet naar Davos binnenkort (het jaarlijkse Wereld Economisch Forum in de Zwitserse Alpen, nvdr.) door het noodgeval hier. Hij doet er alles aan om een eind-der-tijden-sfeer te creëren. Dat was een klassiek thema van Benito Mussolini en is ook een evergreen van rechts over heel de wereld.
In Europa is dat spookbeeld vandaag de ‘migratiecrisis’, een term die ik vermijd omdat het eigenlijk politieke propaganda is, een crisis die is gemaakt door politici. Taal is enorm belangrijk. Trump heeft het nu aldoor over de ‘southern border’, de zuidgrens. De voorbije jaren is die term nooit gebruikt, het is een propagandafrase van Trump. Maar de media herhalen dat wel keer op keer en zo wordt het echt een kwestie, een crisis. We blijven constant in diezelfde val tuimelen.
Wat houdt Trump nog tegen om die autoritaire impulsen gewoon de vrije loop te laten?
BEN-GHIAT: Veel van zijn retoriek dient als afleiding voor de hele situatie rond het onderzoek naar de Russische inmenging bij de verkiezingen van 2016. Trump zit in slechte papieren: voormalige medewerkers werken samen met het gerecht, er komt almaar meer naar buiten over corruptie en samenwerking met Russen, zijn stichting moest ook sluiten, en ga zo maar verder. Kortom: Trump loopt op dun ijs, dus hij moet voorzichtig zijn dat hij niet té ver gaat.
Nu, een normale politicus zou de shutdown niet zo lang laten aanslepen. De snelste manier om mensen van je te vervreemden is hun loon inhouden. Trump maalt er niet om, want het gaat ‘m om zijn trots, hij wil koste wat het kost zijn zin krijgen, hoe irrationeel dat ook is. Maar zijn aanhangers blijven hem steunen. En de Republikeinse Partij eet uit zijn hand. Hij is net zoals de sterke mannen uit het verleden: hij geeft enkel om zijn aanhang, en redeneert niet zoals een carrièrepoliticus die compromissen sluit.
Amerika evolueert naar wat ik ‘personalist rule‘ noem, een theoretisch kader waarmee ik uiteenlopende autoritaire leiders en dictators tracht te vatten. Of het nu gaat om militaire dictators die door een coup aan de macht kwamen of sterke mannen die verkozen werden: in dit systeem draait alles uiteindelijk om één man, zoals het Rusland onder Poetin. De politieke agenda, de media, het publieke debat, gaan allen focussen op één man en zijn verlangens, humeuren en eigenaardigheden. Hij bepaalt het gesprek en zijn persoonlijkheid weegt ook veel zwaarder door dan zijn partij. Zijn emoties en karakter maken het mooie weer. Dat is precies wat in Amerika aan de hand is.
Trump bewondert het dat Xi en Kim kunnen doen wat ze willen, ongeacht de wet.
Trump heeft bewondering uitgedrukt voor Poetin, de Chinese president Xi Jinping en zelfs de Noord-Koreaanse dictator Kim Jong-un. Bewondert hij hun macht denkt u?
BEN-GHIAT: Ik denk het wel. Trump bewondert het dat ze kunnen doen wat ze willen, ongeacht de wet. Hij grapt dat hij graag een dictator zou zijn, en laat ballonnetjes op over het opheffen van de limieten op zijn ambtstermijn, net zoals Poetin tracht te doen. Hij deelt ook een zekere misantropie met hen: Trump vernedert aldoor iedereen in zijn omgeving. Daarom spreekt hij ook bewondering uit voor Jair Bolsonaro (de uiterst-rechtse nieuwe president van Brazilië, die onder meer de militaire dictatuur verheerlijkt en zich laatdunkend uitlaat over homo’s en vrouwen, nvdr.). Wie met geweld dreigt en mensen de schrik op het lijf jaagt bewondert hij.
U heeft gesteld dat we fascistische despoten zoals Mussolini of Hitler niet moeten verwarren met de nieuwe generatie autoritaire leiders zoals Erdogan en Poetin. Waarom?
BEN-GHIAT: Ze ontplooien allemaal dezelfde tactieken en hebben gelijke persoonlijkheden, maar de term ‘fascist’ reserveer ik voor historische fascisten zoals Mussolini en Hitler. De autoritaire leiders van vandaag behouden vaak een schijn van democratie – er zijn doorgaans nog meerdere partijen in hun systeem – en de context is ook anders. Bovendien begaan Erdogan en Poetin – of Trump – geen massamoorden.
Het resultaat van de tussentijdse verkiezingen stemt me optimistisch: kijk naar al die vrouwen die verkozen werden, vanuit een afschuw voor Trump.
Zijn de Amerikaanse instituties sterk genoeg om autoritarisme te weerstaan?
BEN-GHIAT: Amerika is momenteel een laboratorium voor de toekomst van de democratie. Veel landen leveren op dat vlak in dezer dagen. Amerika heeft dan wel tal van autoritaire regimes gesteund, dat zeker, maar thuis was de democratie altijd een hoog goed.
Trump loopt aan tegen de limieten van zijn mogelijkheden: de rechtbanken en de pers hebben grote overwinning binnengehaald, en bieden weerwerk. In die zin is Amerika een interessant studieobject: Trumps pogingen om autoritaire maatregelen in te voeren en het verzet van de Amerikanen daartegen.
Het resultaat van de tussentijdse verkiezingen stemt me bovendien voorzichtig optimistisch. Trump heeft een enorme tegenbeweging op de been gebracht: neem al die vrouwen en mensen uit minderheden die verkozen raakten, onder wie velen zich verkiesbaar stelden uit afschuw voor Trump.
Naast de hele hetze rond de zogeheten ‘crisis aan de grens’ en de bijhorende grensmuur, welke van Trumps recente daden neigen volgens u naar autoritarisme?
BEN-GHIAT: Goh, het is een hele waslijst. Maar dan vooral Trumps neiging zich van storende elementen te ontdoen. Zo ontsloeg hij Sally Yates (voormalig viceminister van Justitie die het inreisverbod voor moslims weigerde uit te voeren, nvdr.), James Comey (voormalig directeur van opsporingsdienst FBI, die verantwoordelijk was voor het Rusland-onderzoek, nvdr.), een aantal openbaar aanklagers en anderen die hem last berokkenden. Regel nummer één van mensen zoals Trump en Poetin is zelfbehoud, het beschermen van hun macht en geld. Eenieder die dat komt te bedreigen moet uit de weg geruimd.
Wat Amerikaanse en Europese populisten gemeen hebben is racisme.
Ten tweede baar ik me zorgen over Trumps aanvallen tegen de pers. Misdrijven en bedreigingen tegen journalisten schieten de hoogte in. Amerika stijgt in de lijst van gevaarlijke plekken voor journalisten. Recent postte Trumps zoon Don Jr. een getrukeerde video op Twitter waarin CNN-journalist Jim Acosta (een uitgesproken criticus van Trump, nvdr.) aangereden wordt. Zijn vader deelt ook zulke video’s. Het Witte Huis moedigt dus geweld aan tegen journalisten. Dat komt regelrecht uit het handboek van autoritaire leiders. En dat terwijl de kantoren van CNN recent nog ontruimd moesten worden na bommeldingen.
Hoe vergelijkt u Trump met uiterst-rechts in Europa?
BEN-GHIAT: Trump beweert net als de Europese populisten de natie te vertegenwoordigen, het volk, en net als zij spint hij een crisis die alleen hij als sterke leider kan oplossen. Toch plaats ik Trump meer in de traditie van Erdogan en Poetin, die meer etatistisch is. Die leiders willen vooral een oligarchie creëren, en zijn niet zo grassroots als echte populisten van de Italiaanse Lega of zeker de Vijfsterrenbeweging van Beppe Grillo. De Europese populisten zijn van een iets andere orde dan de Amerikaanse. Maar wat ze gemeen hebben is racisme, dat is de lijm die ze samenhoudt.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
