Meer dan 650 Belgische bedrijven die goederen en diensten leverden aan voormalige Sovjetlanden zijn jarenlang uitbetaald door schermbedrijven in belastingparadijzen. De origine van het Russische geld – ruim 131 miljoen euro – valt nauwelijks te traceren. Opmerkelijk: de betalingen bleven doorgaan nadat de Litouwse bank van al die schermbedrijven publiek was gelinkt aan witwassen.
Via Litouwse bankrekeningen hebben offshore vennootschappen voor miljarden euro’s aan Russisch geld anoniem de wereld rondgestuurd. Dat blijkt uit het journalistieke onderzoek Troika Laundromat, gebaseerd op meer dan 1,3 miljoen banktransacties en andere documenten, zoals e-mails, facturen, oprichtingsaktes en contracten. De informatie werd door verschillende bronnen gelekt aan het Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP) en de Litouwse website 15min.lt. In België nam Knack aan het onderzoek deel.
In de gegevens vinden we 3483 financiële transacties van Litouwse naar 710 Belgische bankrekeningen, goed voor een totaalbedrag van 131.599.944 euro.
Het lek geeft een unieke inkijk in een wereld die normaal compleet onzichtbaar blijft voor het grote publiek: offshore vennootschappen bieden anonimiteit en zijn vaak opgericht om onder de radar te kunnen werken.
In de gegevens vinden we 3483 financiële transacties van Litouwse naar 710 Belgische bankrekeningen, goed voor een totaalbedrag van 131.599.944 euro. Het gaat om betalingen voor goederen en diensten variërend van voeding, kledij, IT-materiaal, elektronica en grondstoffen over trucks en transport tot fotografiemateriaal, radiatoren, horloges, juwelen en cosmetica. De betalingen vonden plaats tussen 2004 en 2013 en waren afkomstig van 164 verschillende offshore bedrijven. Het gros daarvan had een rekening bij Ukio Bankas, de Litouwse bank die in 2013 haar licentie verloor. De Litouwse centrale bank oordeelde dat Ukio Bankas te sterk afhankelijk was van ‘risicovolle klanten’. De overige offshores bankierden bij de Litouwse Bankas Snoras, die in 2011 failliet ging.
Alarmbellen
Een van de grootste overschrijvingen van Ukio Bankas naar een Belgische rekening gebeurde in maart 2008, met een Brussels bedrijf als begunstigde. Het ging om maar liefst 1,25 miljoen euro, met als mededeling ‘Marketing and Consulting Contract‘. Op die bankrekening werd in totaal 3,3 miljoen euro gestort in negen transacties, door vennootschappen in onder meer Belize en Anguilla. Nu eens als vergoeding voor apparatuur, dan weer voor consultancydiensten. Van het Brusselse bedrijf is in bedrijfsdatabanken geen spoor terug te vinden. Dat roept vragen op.
Al even opmerkelijk is de Belgische rekening van de heer V.E., waarop 144.646 euro werd gestort in vijf betalingen. Die kwamen telkens van de Ukio Bankas-rekening van een vennootschap in Belize, gevestigd op een postbusadres. Het ging om betalingen voor ‘wetenschappelijk onderzoek’ en de ‘verkoop van Oekraïense apparatuur’ én om een ‘interestvrije lening’. In de gelekte documenten duikt bovendien een factuur op voor ‘marktonderzoek’. Ook van V.E. is in bedrijfsdatabanken geen spoor terug te vinden. En ook dat zou alle alarmbellen moeten doen afgaan.
De vraag is: wat is de échte origine van het geld dat uiteindelijk aan de Belgische bedrijven is uitbetaald?
An sich is het geen probleem dat een Belgisch bedrijf een betaling ontvangt van een offshore vennootschap in een belastingparadijs. Zolang die betaling gebeurt in ruil voor goederen en diensten, en zolang de herkomst van het geld duidelijk is. Maar de uiteindelijke begunstigden van offshore vennootschappen achterhalen is per definitie zeer moeilijk.
De vraag is dus: wat is de échte origine van het geld dat uiteindelijk aan de Belgische bedrijven is uitbetaald? Als het een criminele oorsprong had en de bedrijven wisten dat, zijn ze mogelijk medeplichtig aan witwassen.
Georganiseerde misdaad
In 2009 startte de Belgische Cel voor Financiële Informatieverwerking (CFI) een onderzoek naar Ukio Bankas. Dat gebeurde na een melding van ING: die bank had verdachte transacties vastgesteld op twee rekeningen op naam van de Litouwse bank. Ze had die rekeningen bij ING in België geopend om grote bedragen gegroepeerd door te storten. Correspondent banking heet dat in het jargon, en het is niets abnormaals in de bankenwereld. Daarna vertrok het geld van die twee ING-rekeningen naar elders in de wereld. België fungeerde dus als een doorgeefluik (dat is het verschil met de 131 miljoen euro van het Troika Laundromat-onderzoek: dat bedrag had België als eindstation).
De CFI ontdekte dat de transacties via de Ukio Bankas-rekeningen bij ING opliepen tot meer dan 2 miljard euro, en dat drie op de vier klanten van de Litouwse bank vennootschappen waren in belastingparadijzen. Het ging om meer dan 460 offshore bedrijven waarover weinig tot geen informatie beschikbaar was. Dat riep vragen op over de oorsprong van het geld. Onderzoek van de antiwitwascel toonde aan dat de eigenaars achter de offshores onder meer bekend waren voor ernstige en georganiseerde fiscale fraude, corruptie, verduistering, oplichting of georganiseerde misdaad.
Het CFI-onderzoek werd op 28 mei 2010 publiek gemaakt door zakenkrant De Tijd: ‘1,7 miljard euro witgewassen via ING België. Litouwse bank misbruikt vertrouwen Belgische instelling’.
Daarna gebeurde er iets opmerkelijks. Zelfs nadat Ukio Bankas zo nadrukkelijk in verband was gebracht met witwassen, en nadat verschillende Belgische banken daarom hun correspondent bank-relatie met Ukio Bankas hadden stopgezet, bleven de miljoenen toestromen op Belgische bankrekeningen. Nog 219 overschrijvingen vonden plaats van Ukio Bankas-rekeningen op naam van offshore bedrijven, goed voor ruim 6,2 miljoen euro. Met name KBC, ING, BNP Paribas Fortis, Belfius en Delta Lloyd Bank (nu Nagelmackers) waren daarbij betrokken.
Horloges voor Rusland
De laatste overschrijving dateert van 18 januari 2013, nog geen maand voor Ukio Bankas zijn banklicentie kwijtspeelde. Die dag werd 14.283 euro gestort op de Belfius-rekening van Montebi, het bedrijf boven het horlogemerk Rodania. De betaling voor ‘horloges en accessoires’ kwam van Suneet Group Ltd, een offshore bedrijf in Belize. In de 16 maanden daarvoor hadden bedrijven uit Belize en de Britse Maagdeneilanden ook al meer dan 400.000 euro aan Montebi gestort. Volgens Montebi ging het om betalingen van horloges gekocht door een Russische klant voor de Russische markt. ‘Wij hebben geen weet van witwaspraktijken, noch hebben wij daar, bij mijn weten, ooit aan meegewerkt.’ Waarom een Russische klant zijn rekeningen via Belize en de Maagdeneilanden betaalt, verduidelijkt Montebi niet.
Het beeldvormingsbedrijf Agfa uit Mortsel ontving in mei 2012 meer dan 55.000 euro van een Ukio Bankas-rekening op naam van een offshore in Belize.
Montebi was niet het enige Belgische bedrijf dat na mei 2010 stortingen bleef ontvangen van Ukio Bankas-rekeningen. Hetzelfde gold voor onder meer Agfa, Barco, Daikin, Jaga en Aluthermo.
Het beeldvormingsbedrijf Agfa uit Mortsel ontving in mei 2012 meer dan 55.000 euro van een Ukio Bankas-rekening op naam van een offshore in Belize. Daarvoor had Agfa Graphics in 47 transacties meer dan 4,5 miljoen euro ontvangen van Ukio Bankas-rekeningen op naam van bedrijven uit onder meer Panama, Gibraltar en de Britse Maagdeneilanden.
‘De betalingen zijn een gevolg van normale handelstransacties, meer bepaald de verkoop en levering van goederen aan klanten, zowel binnen de grafische industrie als voor de gezondheidszorg. De goederen waren bestemd voor Rusland, een enkele keer voor Armenië’, zo reageert Agfa. ‘Als leverancier hebben wij echter geen enkele invloed op de bank of bankrekening die door onze klanten gebruikt wordt om de facturen te (laten) betalen.’
Barco kreeg tussen 2006 en augustus 2010 in 115 transacties bijna 6 miljoen gestort door bedrijven in de Britse Maagdeneilanden, Panama en Belize. Volgens de Kortrijkse schermenfabrikant ging het om de aankoop van Barco-producten door distributeurs, onder andere voor leveringen aan eindklanten actief in Rusland. Kende Barco de echte oorsprong van het geld? ‘Het achterhalen van de uiteindelijke begunstigde achter een bepaald bedrijf was en is niet eenvoudig, zeker niet wanneer dit bedrijf in het buitenland is gevestigd’, klinkt het. ‘De voorbije jaren heeft Barco overigens zijn beleid aangescherpt en een aantal interne procedures uitgevaardigd om het risico te verkleinen dat het bedrijf betrokken wordt in witwaspraktijken.’
Ook Daikin, producent van airconditioning, kent naar eigen zeggen niet de origine van de ruim 330.000 euro die het bedrijf tussen 2007 en 2011 ontving via de Ukio Bankas-rekening van een bedrijf uit Panama. ‘Daikin Europe ontvangt dagelijks duizenden betalingen uit tientallen verschillende landen. Het is voor ons onmogelijk om voor elke betaling te checken van welke bank ze afkomstig is, en of die bank mogelijkerwijs in dubieuze activiteiten betrokken zou zijn. Daarvoor vertrouwen we op onze bankpartners en toezichthouders.’ Volgens Daikin gebeurden de betalingen door het Panamese bedrijf namens een klant gevestigd in Azerbeidzjan, voor leveringen van airconditioningtoestellen. Daikin benadrukt dat het nooit een partij is geweest in het witwassen van geld.
Renovatie van Sint-Petersburg
Radiatorenfabrikant Jaga uit Diepenbeek ontving tussen 2008 en 2011 24 betalingen afkomstig van Ukio Bankas-rekeningen, goed voor ruim 1,7 miljoen euro. De Litouwse rekeningen stonden op naam van bedrijven in Belize en Cyprus. Volgens Jaga ging het om betalingen van facturen van klanten in Rusland, Armenië en Oekraïne voor leveringen van radiatoren. Jaga geeft toe dat het de echte eigenaars van de betrokken offshores niet kent. Maar ‘er was op het ogenblik dat we de betalingen ontvingen geen enkele aanwijzing dat de herkomst van de gelden dubieus was. In die zin sluiten wij dus ook uit dat wij betrokken waren bij witwashandelingen.’
En dan is er nog de isolatieproducent Aluthermo uit Sankt Vith. Die kreeg tussen juni 2011 en december 2012 nog 21 betalingen afkomstig van Ukio Bankas, samen goed voor ruim 700.000 euro. Het geld kwam van een offshore bedrijf uit Panama. Aluthermo zegt de origine van het geld te kennen – een klant uit Sint-Petersburg – en sluit uit dat het geld heeft helpen witwassen. ‘We hebben zelfs schriftelijk contact opgenomen met de douane om te weten of we geld van een Panamees bedrijf mochten ontvangen terwijl de klant in Rusland zat. Het ging hier om leveringen van ons isolatiemateriaal in het kader van de renovatie van het centrum van Sint-Petersburg. Die leveringen zijn correct geëxporteerd en gedocumenteerd.’
En wat met de Belgische banken? Waarom lieten ze nog altijd betalingen door Ukio Bankas toe, zelfs nadat die bank nadrukkelijk gelinkt was met witwassen?
Brandend actueel
En wat met de Belgische banken? Waarom lieten KBC, ING, BNP Paribas Fortis, Belfius en Delta Lloyd Bank (Nagelmackers) nog altijd betalingen door Ukio Bankas toe, zelfs nadat die bank nadrukkelijk gelinkt was met witwassen? Temeer daar KBC en Fortis hun correspondent bank-relatie met Ukio Bankas in 2010 al hadden stopgezet.
De antwoorden blijven vaag. Over individuele klanten en transacties kunnen de banken geen uitspraken doen. Of ze verdachte betalingen hebben gemeld aan de antiwitwascel mogen ze evenmin bevestigen. Belfius heeft naar eigen zeggen ‘de nodige waakzaamheid aan de dag gelegd en de gepaste acties ondernomen’. KBC: ‘Alarmsignalen voor mogelijk verdachte transacties worden nauwkeurig onderzocht en zo nodig gemeld aan de bevoegde autoriteiten.’
Nagelmackers heeft ‘geen weet van enige vorm van waarschuwing die de CFI of onze toezichthouder aan de financiële sector zou hebben gegeven’ over Ukio Bankas. En de bank voegt eraan toe: ‘Indien een Europese bank de witwasregels onvoldoende strikt naleeft waardoor bepaalde van haar cliënten geld kunnen witwassen, dan impliceert dat uiteraard niet dat er voor alle cliënten van die bank sprake van witwassen zou zijn.’ ING en BNP Paribas Fortis verwijzen door naar Febelfin, de Belgische federatie van de financiële sector.
Febelfin merkt op dat het regelgevende kader en het toezichtkader sinds 2009 ‘zeer grondig’ is bijgestuurd. ‘Onder invloed van steeds strengere sancties en doortastend optreden van toezichthouders zijn Belgische banken zeer risicoavers geworden op het vlak van hun antiwitwasbeleid.’ Febelfin stipt ook aan dat het aantal verdachte acties gemeld door banken aan de antiwitwascel is verdriedubbeld, van 3628 in 2009 naar 11.533 in 2017.
Tot slot vroeg Knack een reactie aan de Nationale Bank, die in 2011 het toezicht op de banken overnam van de Commissie voor het Bank-, Financie- en Assurantiewezen (CBFA). De CBFA had in 2010 vernomen dat de antiwitwascel een onderzoek voerde naar de betrokkenheid van Ukio Bankas bij belangrijke witwasoperaties. ‘De CBFA heeft toen onmiddellijk de Belgische banken bevraagd of zij ook samenwerkten met die bank en hen gelast om hun eventuele transacties te screenen in het licht van de antiwitwasregels. In voorkomend geval dienden zij verdachte geldstromen aan de CFI te melden en haar verdere instructies te volgen. Dat er nadien mogelijk voor 6,2 miljoen euro betalingen zijn geweest, is inderdaad niet geheel uit te sluiten.’
Dat de betalingen van Ukio Bankas aan Belgische banken gewoon bleven doorgaan, was mogelijk dankzij Target, een operationeel systeem dat automatisch betalingen uitvoert tussen banken in Europa. De Litouwse centrale bank bevestigt aan Knack dat Ukio Bankas deel bleef uitmaken van Target tot de bank in 2013 de deuren moest sluiten. Waarom werd Ukio Bankas niet onder curatele geplaatst na de eerste aanwijzingen van witwassen? Alle instanties waarmee we daarover contact opnemen, schuiven de hete aardappel naar elkaar door. De Europese Centrale Bank, bijvoorbeeld, zegt ‘niet bevoegd’ te zijn voor witwassen.
Volgens Kris Meskens, secretaris-generaal van de CFI, gaat het om ‘brandend actuele materie’. Meskens: ‘Het debat over steeds meer samenwerking rond witwassen op alle niveaus woedt momenteel volop in Europa. Moet bijvoorbeeld het toezicht op witwassen centraal geregeld worden? Of blijven we het gedecentraliseerd doen met uitwisseling van informatie door EU-lidstaten? Hoe werken antiwitwascellen, politie, parket en toezichthouders het best samen? Daarover wordt nu zwaar gediscussieerd.’
Knack achterhaalde dat er ook een link is tussen betalingen van Litouwen aan België en de Magnitsky-case.
Magnitsky money
De cruciale vraag is of er iets verdachts is aan de 164 offshore bedrijven die destijds stortingen deden op de Belgische rekeningen. Knack stootte op een interessant spoor…
Op 16 november 2009 overleed de Russische advocaat Sergei Magnitsky in duistere omstandigheden in een Russische gevangenis. Als advocaat van het fonds Hermitage Capital Management van de Amerikaanse zakenman Bill Browder had hij ontdekt dat er 195 miljoen euro belastinggeld was gestolen uit de Russische staatskas. Bedrijven van Browder waren daarbij misbruikt als dekmantel. Magnitsky diende een klacht in, maar werd uiteindelijk zelf gearresteerd. Volgens de Russische justitie zaten Browder en Magnitsky zelf achter de diefstal.
Sinds de dood van Magnitsky zoekt Browder gerechtigheid. Hij wil onder meer achterhalen waar de 195 miljoen euro uiteindelijk is beland. Via een klokkenluider kreeg hij zicht op de offshore bedrijven die waren gebruikt om het geld door te sluizen. Daarop diende hij in twaalf Europese landen een klacht in. De Standaard berichtte eerder al dat Browder eind 2017 ook een klacht indiende bij de onderzoeksrechter in Antwerpen wegens witwassen.
Knack achterhaalde dat er ook een link is tussen betalingen van Litouwen aan België en de Magnitsky-case. Van de 164 offshore vennootschappen die van Litouwse bankrekeningen geld overschreven naar Belgische bankrekeningen, staan er 147 op een lijst van bedrijven die volgens Hermitage Capital Mangagement gelinkt kunnen worden aan de diefstal van de 195 miljoen euro. Dat betekent niet noodzakelijk dat het misdaadgeld ook in België beland is, maar toont minstens een grote overlap tussen de financiële tentakels van de Magnitsky-case en het systeem waarmee stortingen op Belgische rekeningen gebeurden.
Het Antwerpse onderzoek naar mogelijk witwassen loopt nog altijd. Bill Browder hoopt dat België tot op het bot zal gaan. ‘Het geld van de Magnitsky-case is gelinkt aan moord. België mag geen toevluchtsoord worden voor bloedgeld afkomstig van zulke misdaden. Het geld dat vanuit Rusland wordt witgewassen, wordt tenslotte ook gebruikt voor tal van slechte doelen in het Westen, met inbegrip van politieke inmenging, en om gewelddadige activiteiten in het Westen te financieren, waaronder moord.’
Troika Laundromat
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
