‘Tijd voor een nieuw verdienmodel op internet: iedereen wordt eigenaar van eigen data’

Het is tijd om het internet op zijn kop te zetten en over te stappen op een nieuw verdienmodel, schrijft professor Erik Mannens (UGent, Imec). ‘Iedereen zal in de toekomst eigenaar zijn van zijn/haar eigen persoonlijke datasets.’

Sinds de industriële revolutie wordt de economie aangedreven door het Model van Keynes (kort door de bocht ‘geld moet rollen’): individuen werken voor bedrijven en krijgen daar in ruil loon voor van die bedrijven. Dat loon geven ze uit aan goederen en diensten van deze bedrijven. Bedrijven maken wat winst of verlies, individuen sparen wat of gaan een lening aan. Belangrijkst is dat er een grosso modo evenwicht is tussen de hoeveelheid arbeid die er verricht wordt voor de goederen/diensten die geproduceerd worden.

Helaas is dat evenwicht sinds het einde van de 20ste eeuw verloren gegaan en naarmate de jaren vorderen, werd dat evenwicht schever en schever getrokken. Omzet en winsten van (bepaalde) bedrijven stegen exponentieel zonder dat daar een even grote arbeid tegenover stond.

De boosdoener in deze is in grote mate ‘kennisgeneratie’. Vooral techbedrijven zijn erin geslaagd om op basis van datavergaring en bijhorende data-analyses bijkomende goederen en vooral diensten aan te bieden zonder dat daar effectief meer arbeid van personen tegenover staat.

Bovendien zijn we verzeild geraakt in een situatie waarin datzelfde beperkte aantal grote techbedrijven ook bijna alle data in handen hebben. En laat nu net de huidige golf artificiële intelligentie (AI) heel datahongerig zijn en laat nu net deze AI-golf die ‘kennisgeneratie’ nog eens extra exponentieel doen exploderen.

Vanderbilt & Rockefeller

Vergelijk gerust de top vijf grootste beursgenoteerde bedrijven van het jaar 2010 (PetroChina, ICBC, Microsoft, Walmart, Johnson&Johnson – een beetje van alles) met die van het jaar 2020 (Amazon, Microsoft, Apple, Alphabet, Facebook – enkel techgiganten). Zelfs de weinige covid-19-winnaars blijken alweer uit datzelfde nest te komen: Amazon (online winkel), Microsoft (online videovergaderen) en PayPal (online betalingen), zo blijkt uit de eerste post-corona economische rapporten.

Deze situatie doet me denken aan twee van de ‘rijkste’ mannen ooit: Cornelius Vanderbilt en John D. Rockefeller. De laatste helft van de 19de eeuw was Vanderbilt er in goed tien jaar tijd in geslaagd een monopolie te bemachtigen door zowat 90 procent van de spoorlijnen aan de Amerikaanse oostkust te bezitten of te controleren. Eenzelfde verhaal bij Rockefeller, die een tiental jaren later erin slaagde om zowat 90 procent van de olieverwerkende industrie onder zijn controle te krijgen.

Niks kon in de VS nog gebeuren zonder dat één van beiden er wel ergens een hand in had. Natuurlijk vonden de democratisch verkozen volksvertegenwoordigers dat niet goed en daardoor kwam de beroemde ‘Sherman antitrust-wet’ tot stand die zulke monopolies verbood. Een aangepaste versie van deze wet wordt tot op vandaag in elke democratie ter wereld nog steeds toegepast.

Internet op zijn kop

Maar dat geldt blijkbaar niet voor de grote databoeren. Niemand die er wakker van ligt als Google of Amazon nog meer data blijven binnenharken en concurrenten opkopen. Zelfs niet als dat op een ‘onrechtmatige’ manier gebeurt door middel van achterpoortjes in geldende regelgeving in diverse landen.

Denk bijvoorbeeld aan Facebook, dat jarenlang zijn gebruikers heeft gevolgd en data heeft verzameld, zelfs als je het programma had afgesloten (en dus de ‘geïnformeerde toestemming’ niet meer van toepassing was). Wettelijk gezien op zijn minst een donkergrijze zone.

Eerder deze maand kon je de almacht van de techgiganten nog eens lijfelijk voelen: Spotify, Waze, TikTok en Tinder werkten niet naar behoren. Het login-systeem van Facebook lag op apegapen en zodoende werkten zowat 100.000 (!) van de meest bezochte websites en/of web-diensten tijdelijk niet meer. Eenzelfde soort afhankelijkheid hebben we met zijn allen bij Amazon Web Services. Zowat alle media- & gaming-platformen maken gretig gebruik van Amazons cloud-infrastructuur. Mocht het nog niet duidelijk zijn: ‘bye bye Model Keynes’, en dat voor altijd!

Deze situatie is volgens mij niet langer wenselijk. Het is hoog tijd voor een nieuw verdienmodel en daarvoor zullen we het internet op z’n kop moeten zetten. Mijn onderzoeksgroep werkt dat op dit moment uit samen met de uitvinder van het wereldwijde web, Sir Tim Berners Lee. Iedereen zal in de toekomst eigenaar zijn van zijn/haar eigen persoonlijke datasets en die beschikbaar stellen via eigen databankjes (datapods genoemd). Zo zal je bijvoorbeeld een datapod hebben met je gezondheidsdata, één met aankoopdata, één met foto’s, één met agenda’s, één met sociale-mediadata, één met diploma’s, en ga zo maar door. De verschillende databankjes zullen naargelang van waarvoor ze gebruikt worden onder andere een verschillende levensduur en verschillende toegangscontrole hebben.

Er zal eindelijk een ontkoppeling komen van data en diensten en dus ook automatisch een einde aan de datamonopolies van de grote tech-bedrijven, want die zullen enkel nog kunnen inzetten op een superieure service aangezien de eigenlijke data bij de rechtmatige eindgebruikers zullen blijven. Tenslotte zullen start-ups met een vernieuwende service op dezelfde voet kunnen concurreren met de grote techbedrijven, want de dienstverlening zal het verschil uitmaken, niet wie de data bezit of wie de meeste data heeft.

Vice versa zal ook de eindgebruiker kunnen kiezen welke dienst te gebruiken zonder vast te zitten aan één enkele leverancier omdat daar nu net zijn/haar data aanwezig is. Aldus kan het aangepaste Model Keynes alsnog gered worden nu we het tij kunnen keren en de burger terug centraal stellen in het Data Ownership-verhaal, zodanig dat ‘arbeid’ in deze kan vervangen worden door ’techbedrijven betalen voor onze data’.

Laten we immers wel wezen, alle ‘resources’ op onze aarde zijn eindig, dus waar haalden we überhaupt ooit de waan vandaan aan om als economisch adagium constant te gaan voor ‘groei’ (meer produceren en meer winst volgens het neoliberalisme van Friedman).

Think Global, Act Local

Versta me niet verkeerd. Ik ben niet tegen de vrijemarkteconomie, ik ben vooral voor een meer faire economie, waar waarderingen vooral niet afhangen van toekomstige (opgeklopte) omzet- en winstverwachtingen van monopolisten (Uber, Facebook, etc), maar eerder van factoren die het welzijn van eenieder in de wereld kunnen verbeteren, bijvoorbeeld lokale tewerkstelling, ecologische voetafdruk, circulaire economie, korte-keteneconomie, enzovoort.

De +- 200 landen op de wereld zijn immers beter af met 5 lokale retailers per land, die godbetert nog steeds één miljard dollar waard zouden kunnen zijn, dan die ene Amazon die nu zo maar eventjes duizend miljard dollar waard is. Wat mij betreft geen unicorns meer, en dus tijd om die monopolies te breken. En ook geen excuses meer, we hebben het uiteindelijk als eindgebruiker zelf in de hand als we al dan niet naar de pijpen blijven dansen van de heersende (data-)monopolisten.

De coronacrisis heeft mij alvast geleerd dat consuminderen of op zijn minst verantwoord consumeren mijn gezin en mezelf niet ongelukkiger hebben gemaakt. Laat ‘Think Global, Act Local’ een beter adagium zijn voor ons Europeanen. Met de extra kleine nuance dat het natuurlijk best interdisciplinair en multicultureel gedragen wordt. Data wordt immers ‘ons’ waardevolste bezit en het is daarom hoog tijd om het huidige internet én het huidige economische bestel (meer Keynes, minder Friedman) daaraan aan te passen.