Nu de Amerikaanse president Donald Trump een afzettingsprocedure boven het hoofd hangt, zendt Canvas een vierdelige documentaire uit over de mislukte poging tot impeachment van diens voorganger Bill Clinton. Twintig jaar na dato heeft The Clinton Affair – indertijd steevast het Lewinsky-schandaal genoemd – een heel andere bijklank gekregen.
Op 17 januari 1998 publiceerde de rechtse roddelsite Drudge Report een bericht over de relatie tussen president Bill Clinton en diens jonge stagiaire Monica Lewinsky. De traditionele media hadden in die jaren nog de gewoonte om presidentiële liefdesaffaires buiten het publieke domein te houden, maar op 21 januari stapte The Washington Post mee in het bad. De krant berichtte dat speciale aanklager Kenneth Starr, die de rol van de Clintons in de dubieuze Whitewater-vastgoedzaak onderzocht, vermoedens had dat de president de Lewinsky-affaire onder de stolp had proberen te houden door druk uit te oefenen op getuigen.
Ik besef dat Monica Lewinsky behandeld werd als collateral damage in een gevecht dat helemaal draaide rond mannen en macht.
Dat was het begin van een stroomversnelling in de politieke wereld en in de mediasector, die voornamelijk verliezers zou opleveren. Tussen Republikeinen en Democraten was er nog niet die absolute scheiding der geesten die we vandaag kennen, maar de aanzet was aanwezig. Elk kamp zat in de eigen logica, die botste met die van de tegenpartij.
Volgens het Clintonkamp was er, in de woorden van first lady Hillary, een ‘grote samenzwering van de rechterzijde’ aan de gang. De Republikeinen waren in 1992 door Clinton uit het Witte Huis verjaagd en probeerden nu op alle mogelijke manieren de president het leven zuur te maken. Dat had ook te maken met Clintons sociale achtergrond. Bill, de hypergetalenteerde zoon van een arme, alleenstaande moeder, had George Bush, de telg van een bankiersfamilie een lesje geleerd. De verliezers waren niet geneigd de overwinnaar te laten triomferen. Ze achtervolgden hem met commissies, die onderzoek na onderzoek lieten uitvoeren.
Ze ondersteunden ook lage ambtenaar Paula Jones, die de president had aangeklaagd wegens grensoverschrijdend seksueel gedrag. Clinton had haar in 1991 – toen hij gouverneur van Arkansas was – door de politie naar zijn hotelkamer laten brengen. In die kamer, beweerde Jones, had hij haar betast. Hij had zijn broek laten zakken, zijn erectie getoond en haar om een blowjob gevraagd.
De Republikeinen zaten ook achter het Whitewater-onderzoek naar de vastgoeddeal waarbij de Clintons een hoop geld hadden verloren.
Dat was het refrein van de Democraten: de Republikeinen wilden Clinton absoluut onderuithalen en onderzochten daarom ieder detail uit zijn verleden.
Voor veel Republikeinen daarentegen was Bill Clinton het vleesgeworden onfatsoen. Een leugenaar, een mooiprater, een man die al tijdens de verkiezingscampagne in opspraak kwam wegens een buitenechtelijke relatie met nachtclubzangeres Gennifer Flowers. Clinton was voor hen een immorele president die het Witte Huis bezoedelde en die zo snel mogelijk moest worden afgezet. Het kwam er alleen op aan een aanleiding te vinden die overtuigend genoeg was voor een ruim deel van de bevolking.
Shutdown
In dat klimaat, met een president die behalve kwaliteiten ook veel menselijk gebreken vertoonde en die geplaagd werd door tal van gerechtelijke onderzoeken, kwam het eind 1995 tot een shutdown van de overheid. De Republikeinen, die een jaar eerder bij de tussentijdse verkiezingen het Huis van Afgevaardigden hadden heroverd, hielden de begroting tegen omdat ze de schulddrempel overschreed. Daardoor konden ambtenaren niet worden betaald en werden alleen de essentiële diensten verzekerd.
Die overheidscrisis had ook gevolgen voor het Witte Huis, waar de stagiairs ineens grote verantwoordelijkheid toegeschoven kregen. Een van die stagiairs, de 22-jarige Monica Lewinsky, voelde naar eigen zeggen al voor de shutdown een ‘erotische spanning met de president’. Zij flirtte. Hij flirtte. Ze liet hem haar string bewonderen. Maar tijdens de shutdowncrisis kwam er ruimte voor intiemer contact. Ze wisselden geschenken uit en voerden lange telefoongesprekken. De vaste medewerkers van Clinton deden alsof ze niets merkten. Sommigen zagen de catastrofe op zich afkomen, met een president die niet besefte dat ‘heimelijk’ voor hem niet bestond, of toch niet lang kon bestaan.
Na enkele maanden wonnen de bezorgde medewerkers een slag: Clinton stemde ermee in dat Lewinsky in de aanloop naar de presidentsverkiezingen van 1996 overgeplaatst werd naar het Pentagon. Dat was achteraf beschouwd geen slimme zet. Op haar nieuwe werkplek stortte de gefrustreerde Lewinsky haar hart uit bij collega Linda Tripp, die haar confidenties op band vastlegde en liet lekken. Via Tripps opnames kon Kenneth Starr, die op een dood spoor zat met zijn Whitewater-onderzoek, een affaire blootleggen die de president vermoedelijk helemaal onderuit zou halen.
Aanvankelijk probeerde Bill Clinton alles te ontkennen. ‘Er is geen seksuele relatie’, luidde zijn eerste verklaring over Lewinsky, onder ede afgelegd tegenover de advocaten van Paula Jones. De volgende verklaring, enkele dagen later, kwam nationwide op de televisie. Een boze Clinton, rood aanlopend en met zijn wijsvinger naar de camera gesticulerend, verklaarde met klem: ‘Ik had geen seks met die vrouw, miss Lewinsky.’
Lastercampagne
Later zou blijken dat de entourage van Clinton meteen een lastercampagne opzette om de geloofwaardigheid van Monica Lewinsky te ondermijnen. Medewerkers van de president zetten haar neer als een verliefde puber die Clinton had achtervolgd. Ze was ‘ nutty and slutty’, een sloerie die erop los fantaseerde. Het was vanaf haar eerste werkdag haar bedoeling geweest de president een blowjob te geven. In de boulevardpers verschenen artikels over de wel honderd minnaars van Lewinsky. De tv- hosts – ook de besten, zoals David Letterman – deden duchtig mee aan het verguizen van de stagiaire. Saturday Night Live portretteerde Lewinsky als een onverzadigbaar geil leeghoofd.
‘In 1998’, schreef Lewinsky vele jaren later in het blad Vanity Fair, ‘was ik waarschijnlijk de meest vernederde persoon ter wereld.’
En de vernedering kwam niet alleen van het Witte Huis of de media. De diensten van openbaar aanklager Starr lekten allerlei details om aan te tonen dat het geloofwaardigheidsprobleem bij de president zat en niet bij zijn stagiaire. Er was sprake van een sigaar als hulpstuk, van orale bevrediging, van twee sessies met oraal-anaal contact en van een spermavlek op een blauwe jurk.
De documentaire The Clinton Affair vestigt er de aandacht op hoezeer velen uit het oog verloren dat Lewinsky dweepte met de president. Ze had er aanvankelijk alles aan gedaan om Clinton uit de wind te zetten. Ze had tegenover de politie gelogen en de affaire ontkend – tot bleek dat Linda Tripp haar bekentenissen op band had vastgelegd en dat de onderzoekers het sperma op haar jurk (die ze als aandenken ongewassen had gelaten) aan een DNA-test zouden onderwerpen.
Zodra ze de knop had omgedraaid en beslist had dat ze de waarheid zou spreken, bleek ze een fotografisch geheugen te hebben voor data, geschenken en gebeurtenissen. Maar ze bleef weigeren om afluisterapparatuur te dragen en anderen in de val te lokken.
In augustus 1998 – toen hij moest getuigen tegenover Kenneth Starr en diens team – was Clinton al een stuk minder resoluut in zijn ontkenningen. ‘Toen ik alleen was met miss Lewinsky,’ las hij voor uit een schriftelijke verklaring, ‘bij bepaalde gelegenheden vroeg in 1996 en een keer vroeg in 1997, gaf ik me over aan gedrag dat verkeerd was. Deze ontmoetingen bestonden niet uit geslachtsgemeenschap. Ze vormden geen seksuele relatie zoals ik die term begreep tijdens mijn verklaring van 17 januari 1998. Maar er was ongepast intiem contact mee gemoeid.’
Plooien gladstrijken
De president, die volgens een verslag in het boek Impeachment.An American History toen pas zijn echtgenote inlichtte over de affaire die hij al die tijd had ontkend, liet een tv-toespraak volgen op zijn getuigenis voor de rechtbank. Hij gaf de affaire toe, maar ontkende nog eens dat hij gelogen had of de wet had overtreden. Openbaar aanklager Starr, argumenteerde hij, had geen recht om zijn privéleven uit te spitten. ‘Dit heeft te lang geduurd, te veel gekost, en te veel onschuldige mensen gekwetst.’ Clinton zou de plooien gladstrijken binnen zijn familie, zei hij: ‘Niemand heeft daar zaken mee behalve wij. Zelfs presidenten hebben een privéleven.’
Het was een toespraak die emotionele waarheden combineerde met halve en hele feitelijke leugens, maar die voldoende Amerikanen wist te overtuigen. Tegen de verwachtingen in en geholpen door een gesmeerd lopende economie wonnen de Democraten de tussentijdse verkiezingen van 1998.
Velen dachten dat het onderzoek naar een afzetting daarmee was beslecht. Maar ondanks hun verkiezingsnederlaag en ondanks de talloze peilingen die bewezen dat de Amerikanen de kant van hun president kozen, bleven de Republikeinen volharden in hun plannen om de president af te zetten. Ze argumenteerden dat het hen niet om de seks te doen was, maar om een president die onder ede over seks gelogen had, die getuigen zoals zijn secretaresse had overtuigd om te liegen en die daarmee de wet had overtreden.
Impeachment
De mogelijkheid om de president af te zetten werd in 1787 bedacht en in de Amerikaanse grondwet opgenomen. Het jonge land, schrijft Jeffrey Engel in Impeachment. An Amercian History, werd omringd door landen waar de monarchen of de leiders meer macht naar zich toehaalden, of zelfs dictators werden. Engel, directeur van het Centrum voor presidentiële geschiedenis in Dallas (Texas), legt via de telefoon graag uit wat de wet inhoudt: ‘Impeachment kan als de president zich schuldig maakt aan verraad, corruptie, of high crimes and misdemeanors (zware misdaden en ernstige overtredingen). Wat daarmee wordt bedoeld, hangt af van het tijdsgewricht. Maar de essentie daarbij is dat de president het volk of de staat in gevaar brengt ten voordele van zijn eigenbelang.’
Het is een goede wet gebleken, vindt Engel. ‘In 230 jaar is er vaak sprake geweest van impeachment, maar slechts drie keer werd het menens.’
Van die drie gevallen is er maar één waarover eensgezindheid bestaat: Richard Nixon en het Watergate-schandaal. Nixon liet een inbraak bij zijn politieke tegenstanders organiseren, loog vervolgens over wat hij had ondernomen en wendde middelen van de staat aan om die leugen in stand te kunnen houden. Hij stapte in 1974 op nog voor hij door het parlement tot ontslag kon worden gedwongen.
Ik besef dat Monica Lewinsky behandeld werd als collateral damage in een gevecht dat helemaal draaide rond mannen en macht.
‘Er moet een zekere maatschappelijke ondersteuning bestaan alvorens tot een afzettingsprocedure kan worden overgegaan. Franklin Roosevelt was een populaire en goede president. Veel historici, mezelf inbegrepen, rangschikken hem bij de top drie aller tijden. Maar in 1937 had hij plannen om het Hooggerechtshof uit te breiden van negen naar vijftien rechters, zodat hij zes rechters zou kunnen benoemen en al zijn voorstellen door de rechtbank bekrachtigd zouden worden. Er gingen toen ook stemmen op om een impeachmentprocedure op te starten, maar daar kwam niets van omdat de bevolking er niet voor voelde.’ Het presidentiële plan werd uiteindelijk door het parlement tegengehouden.
Bij Clinton was er volgens Engel iets soortgelijks aan de hand. ‘Ik denk dat de bevolking niet de indruk kreeg dat het hier echt om high crimes ging. Sommige Republikeinen haatten de president en zouden alles geprobeerd hebben om hem af te zetten. Ze kwamen met een grabbelton aan klachten. Dat was niet heel geloofwaardig.’
Het Huis van Afgevaardigden stemde nog wel voor de afzettingsprocedure tegen Clinton. De Senaat, waar de Republikeinen in de meerderheid waren, moest vervolgens met een tweederdemeerderheid de afzetting bekrachtigen. Maar dat lukte niet: tien Republikeinen stemden in februari 1999 met de Democraten.
Bill Clinton glorieerde. Hij klom nog hoger in de opiniepeilingen. Hij sloot een overeenkomst met Paula Jones, waarbij hij haar 850.000 dollar betaalde, maar geen schuld erkende.
#MeToo-tijden
President Clinton was, mede door zijn echtgenote Hillary, maar vooral door zijn beleid, populair in feministische kringen. Feministen kozen massaal zijn kant, tegen Lewinsky en Paula Jones in.
Gloria Steinem, onder meer oprichter van Ms. Magazine, verdedigde de president in een beroemd opiniestuk voor The New York Times. De affaire met Lewinsky gebeurde met wederzijdse instemming, argumenteerde ze. In het geval van Paula Jones had de latere president een ‘onhandige’ avance gemaakt. In beide gevallen ging Steinem voorbij aan het machtsmisbruik.
Schrijfster en journaliste Nina Burleigh grapte: ‘Ik zou hem met plezier een blowjob geven, gewoon als bedankje omdat hij het recht op abortus in stand hield. Ik denk dat Amerikaanse vrouwen in de rij zouden moeten staan met presidentiële kniebeschermers om hun dankbaarheid te tonen omdat hij de theocratie buiten de deur hield.’
Nog erger was dat linkse feministen totaal geen oor hadden voor de vrouwen die Bill Clinton van gewelddadig gedrag beschuldigden. Eén vrouw, Juanita Broaddrick, stelde zelfs dat ze door hem werd verkracht. Ze kregen zwijggeld of werden verguisd, onder meer door Hillary Clinton, die tot consternatie van Broaddrick in 2016 als presidentskandidate verkondigde dat vrouwen die het slachtoffer waren van seksueel geweld ‘het recht hebben om geloofd te worden’.
En zo speelde de niet-geslaagde afzettingsprocedure tegen Bill Clinton nog een rol in 2016. Clinton had in zekere zin de weg bereid voor het gedrag van Donald Trump. En toen die in woelig water terechtkwam met de gelekte pussy-tape ( ‘I grab them by the pussy’), kon hij argumenteren dat hij weliswaar vuilgebekt was, maar dat Bill Clinton van gewelddaden was beschuldigd, en dat Hillary hem had geholpen om aan die beschuldiging te ontsnappen.
Zou de afzettingsprocedure tegen Bill Clinton in #MeToo-tijden dan wel zijn gelukt?
Jeffrey Engel moet lang nadenken over zijn antwoord. ‘Nee’, zegt hij uiteindelijk. ‘Ik twijfelde omdat er qua mentaliteit echt veel is veranderd. Maar als je dan bekijkt wat Donald Trump zich allemaal kan permitteren, denk ik toch nog altijd dat een buitenechtelijke affaire met een jonge stagiaire niet tot een afzetting zou leiden.’
En Monica Lewinsky? Is The Clinton Affair, waarin zij zelf aan het woord komt, voor haar de ultieme rehabilitatie? Ze zegt dat haar leven haar voor een groot stuk is ontnomen. Misschien het mooiste én het treurigste moment van de documentaireserie komt aan het einde. Jennifer Palmieri, die Lewinsky’s baas was in het Witte Huis, vertelt hoe ze zich jarenlang afvroeg wat ze zou zeggen als ze Monica tegen het lijf zou lopen. Toen dat uiteindelijk gebeurde, vond ze de woorden ineens wel. Of beter gezegd dat ene woord: ‘Sorry.’ Ze kreeg opnieuw de tranen in de ogen terwijl ze het vertelde. In een column voor Time was Palmieri uitvoeriger: ‘Ik besef dat Monica Lewinsky behandeld werd als collateral damage in een gevecht dat helemaal draaide rond mannen en macht. Drie jaar nadat ik haar had verwelkomd als mijn stagiaire, zag ik hoe ze de beroemdste en de meest uitgelachen vrouw in het land werd.’
Palmieri had het lot van de president gekoesterd boven dat van haar stagiaire. Ze werd later ‘hoofd communicatie’ in dienst van de vrouw die dat ook had gedaan: Hillary Clinton.
The Clinton Affair loopt vanaf 15 oktober op Canvas.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
