Acht jaar na de moord op de Mexicaanse journaliste Regina Martínez zet een internationaal consortium van 60 journalisten uit 18 landen, gecoördineerd door het platform Forbidden Stories, haar onderzoekswerk voort. In deze eerste aflevering van The Cartel Project, een reeks van vijf artikels, onthullen we hoe de échte daders buiten schot bleven in het officiële onderzoek naar Martínez’ overlijden.
Op haar rug in de badkamer, met haar hoofd tegen het bad. Bont en blauw geslagen, en daarna gewurgd. Zo werd de Mexicaanse journaliste Regina Martínez op 28 april 2012 aangetroffen in haar huis in Xalapa, hoofdstad van de Mexicaanse staat Veracruz. Ze werd 48 jaar.
Haar dood was een niet mis te verstane waarschuwing voor andere verslaggevers in de regio: ‘Jij kunt de volgende zijn.’
Sinds 2000 werkte Martínez als correspondent voor het Mexicaanse onderzoeksmagazine Proceso. ‘Alles wat de lokale pers niet durfde te publiceren, werd via Regina Martínez naar buiten gebracht’, zegt Proceso-directeur Jorge Carrasco. De man voerde zelf ooit nog een onderzoek naar de moord op Martínez. In 2013 publiceerde hij er een artikel over. Vlak daarna kreeg hij sms’jes: ‘Stop ermee. Als je doorgaat, komen ze achter jou aan.’
Het gewenste effect was bereikt: Carrasco staakte zijn eigen speurwerk en niemand anders nam het ooit nog op. Tot journalisten uit alle uithoeken van de wereld in maart 2020 samenkwamen in Parijs, op uitnodiging van het netwerk Forbidden Stories. Knack, Le Soir, Proceso, The Washington Post, The Guardian, El Pais, Le Monde en 18 andere media bundelden de krachten om onderzoek te voeren naar Martínez’ dood én naar de activiteiten van Mexicaanse kartels.
Doorn in het oog
Regina Martínez was een taaie. In 2006, drie jaar voordat de Mexicaanse griepepidemie losbarstte, schreef Martínez al over de erbarmelijke sanitaire omstandigheden in de varkenshouderijen van La Gloria, het kleine dorpje in Veracruz dat later werd aangeduid als het waarschijnlijke epicentrum van het virus.
Een jaar later beschuldigde ze het Mexicaanse leger van de verkrachting van en moord op een 72-jarige inheemse vrouw.
Vastberaden beet Martínez zich vast in onderzoeken naar machtsmisbruik en corruptie in haar thuisstaat Veracruz. De journaliste onderzocht ook de banden tussen kartels en de overheid. Regelmatig bekritiseerde ze de gouverneurs van Veracruz, Fidel Herrera (2004-2010) en Javier Duarte (2010-2016). Ze bracht verslag uit van schietpartijen en onthulde het werkelijke aantal doden – statistieken die de lokale autoriteiten vaak probeerden te verdoezelen. Kort voor haar dood werkte ze aan een onderzoek over massagraven en de verdwijning van talloze Mexicanen. Vandaag is daarover al veel bekend maar in 2012 was het pionierswerk.
Martínez’ artikels waren vaak een doorn in het oog van de overheid. In 2010 verscheen haar naam op een lijst van kritische journalisten, die naar verluidt uit het paleis van de gouverneur was gelekt.
Twee voormalige hoge ambtenaren met ervaring in verschillende administraties bevestigen aan Forbidden Stories dat de autoriteiten een ondergrondse spionage-eenheid hadden opgezet om onder meer journalisten in de gaten te houden. Van de geviseerde journalisten werd een dossiertje bijgehouden, met daarop de namen van hun familieleden, collega’s en plaatsen die ze bezochten, naast hun politieke connecties en zelfs hun seksuele voorkeuren.
Martínez was niet de enige journalist die op de zwarte lijst stond, maar ze werd wel beschouwd als de leider van een aantal onomkoopbare journalisten die extra aandacht kregen van de overheid.
Toevluchtsoord
Onder gouverneurs Herrera en Duarte groeide Veracruz uit tot de gevaarlijkste plek ter wereld voor journalisten. Sinds 2000 zijn er 28 journalisten vermoord en 8 reporters verdwenen.
Dat Veracruz een populaire plek is voor Mexicaanse kartels heeft alles te maken met zijn geografie. Met de langste kustlijn van Mexico en een belangrijke internationale haven op zijn grondgebied, is de staat een strategische zone voor de drugshandel. Geïsoleerde voetpaden die het noorden en het zuiden van Mexico met elkaar verbinden, maken het een ideale locatie voor de afpersing van migranten uit Zuid- en Midden-Amerika. En de bergachtige bossen kunnen dienen als perfecte schuilplaats voor drugshandelaars. Zelfs Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán, de beruchte leider van het Sinaloakartel, vond er een onderkomen toen hij op de vlucht was.
Vanaf het begin van de jaren 2000 groeide in Xalapa, de hoofdstad Veracruz, de invloed van de drugskartels. Het duurde niet lang tot onbekende mannen bars en casino’s opkochten en advertenties voor prostituees de muren van de stad bedekten. De komst van het Los Zetaskartel in 2008 ontketende een nieuwe golf van geweld in de regio.
Martínez verweet de gouverneurs van Veracruz dat zij de staat in handen lieten vallen van de kartels. Ze schreef ook dat de lokale overheid geïnfiltreerd was door Los Zetas.
Gesjoemel met bewijsmateriaal
Vierentwintig uur nadat Martínez thuis dood werd aangetroffen, opende de lokale procureur Amadeo Flores Espinosa het moordonderzoek.’Alle aanwijzingen die deze onfortuinlijke zaak zouden kunnen ophelderen, zullen worden onderzocht’, verklaarde hij toen. Tegelijk werd ook een federale procureur opgeroepen: Laura Borbolla, die aan het hoofd stond van de Speciale Aanklager voor Misdaden tegen de Vrijheid van Meningsuiting (FEADLE). Dat bureau is in 2010 in Mexico opgericht om de straffeloosheid voor moorden op journalisten te bestrijden. Borbolla kwam vier dagen na de moord op Martínez in Xalapa aan, samen met haar team van 14 speurders.
Pas nu spreekt Borbolla zich voor het eerst publiekelijk in detail uit over de zaak-Martínez. ‘Als ik op deze zaak terugkijk, voel ik de woede opborrelen’, zegt Borbolla. Er was iets vreemds aan de hand met de plaats delict in Martínez’ huis. Volgens Borbolla heeft de lokale politie die het onderzoek voerde vingerafdrukken in het huis vernietigd door te veel poeder te gebruiken – een techniek die volgens haar al wordt aangeleerd in het eerste jaar criminologie.
‘Dat was geen ongeluk’, zegt ze. ‘De fout is niet slechts één keer gebeurd.’
Toch kon Borbolla zelf nog sets vingerafdrukken spotten die niet waren gevonden door de andere onderzoekers. Maar die vingerafdrukken werden nooit geïdentificeerd.
Andere voorwerpen die naar verluidt op de plaats van de misdaad waren aangetroffen – zoals bierflesjes – kreeg Borbolla pas maanden later overhandigd. Die flesjes waren gemanipuleerd, zegt ze, waardoor het onmogelijk was om er nog een analyse op uit te voeren.
‘Nooit in mijn carrière had ik zo’n veranderde plaats delict gezien.’
Borbolla stelt dat de mismeesterde crime scene niet alleen het resultaat was van wat amateuristisch detectivewerk. Ze beschuldigt een lokale politiechef van gewillige nalatigheid. ‘Hij zou zeggen: “Natuurlijk, mevrouw de procureur, wat u ook maar nodig hebt”, en vervolgens zou hij zich omdraaien en de anderen vertellen me niets te geven.’
De officiële versie
Het was op televisie dat Borbolla vernam dat er een verdachte was gearresteerd. Drie maanden na de start van het onderzoek kondigde Amadeo Flores Espinosa – de lokale openbare aanklager met wie Borbolla geacht werd samen te werken – tijdens een persconferentie aan dat ‘de moord op Regina Martínez met succes was opgehelderd’. Het motief van de misdaad, zei hij, was een inbraak. De moordenaar had bovendien de moord op Martínez al bekend.
Tijdens de persconferentie werd een verdachte in handboeien getoond: Jorge Antonio Hernández Silva, beter bekend onder zijn pseudoniem ‘El Silva’.
Volgens de aanklager was El Silva naar het huis van Martínez gegaan, samen met een vriend, José Adrián ‘El Jarocho’ Hernández Domínguez. De lokale overheid beweert dat die laatste het liefje was van Martínez. Nog steeds volgens de officiële versie ontstond er die dag een meningsverschil en lieten de vermoedelijke moordenaars Martínez zeggen waar ze haar waardevolle spullen bewaarde. ‘El Jarocho’, zeiden ze, sloeg haar vervolgens herhaaldelijk tot ze dood was – waarna hij vluchtte en voor altijd verdween.
Borbolla heeft die theorie nooit geloofd. De federale aanklager zegt dat talrijke aanwijzingen op de plaats delict niet leken te suggereren dat er sprake was van een uit de hand gelopen overval. ‘Alles lag er netjes bij. Was het een overval, dan zou de hele plek een chaos zijn geweest.’ Bovendien bleken waardevolle spullen onaangeroerd, zoals Martínez’ handtas en gouden oorringen.
‘De perfecte zondebok’
De dag na de persconferentie trok El Silva zijn bekentenis in. Hij zei dat die onder marteling was afgenomen. ‘Ze hadden een soort taser en ze gaven me elektrische schokken op mijn borst’, verklaarde hij later. Wij zijn ‘ze’? ‘Ik was geblinddoekt, en kan dus niet zeggen wie het precies heeft gedaan.’ Hij vermoedt dat het de politie was. In een reactie aan Forbidden Stories ontkent de lokale politiechef alle beschuldigingen tegen hem. ‘De politieagenten die dit onderzoek hebben uitgevoerd, hebben hun werk in overeenstemming met de wet gedaan’, zegt hij.
De advocate van El Silva probeerde tevergeefs om haar cliënt uit de gevangenis te krijgen. ‘Hij is 34 jaar, hiv-positief, en hij zal sterven’, reageert ze. ‘Hij is de perfecte zondebok.’
El Silva werd veroordeeld tot 38 jaar gevangenisstraf wegens zware overval en moord. Sindsdien hield hij altijd zijn onschuld vol in gesprekken met zijn advocate – de enige die hem in de gevangenis nog bezoekt.
Forbidden Stories kreeg toegang tot het volledige gerechtelijke onderzoek naar de dood van Martínez. Volgens het meer dan 1000 pagina’s tellende document zijn El Silva’s vingerafdrukken nooit op de plaats delict gevonden. Het enige element tegen hem komt van één enkel ooggetuigenverslag – van een buurman die zei dat ze hem en El Jarocho samen naar de buurt van Martínez hadden zien gaan.
Borbolla heeft deze mysterieuze getuige nooit kunnen vinden en mocht El Silva ook niet alleen verhoren.
‘We zullen misschien nooit weten wie Regina heeft vermoord’, zegt Borbolla. ‘Maar ik weet wel wie het níét gedaan heeft.’
Borbolla werkte tot 2015 bij FEADLE. Ze heeft altijd geweigerd de moordzaak af te sluiten.
Flores, de voormalige lokale procureur die nu notaris is in Xalapa, reageerde niet op meerdere verzoeken voor een interview. ‘Alles staat in het dossier van de zaak’, zei hij.
Twitterbots ontmaskerd
De officiële versie van de dood van Martínez – die van een passionele misdaad annex roofmoord – verspreidde zich als een lopend vuurtje op sociale media. Een artikel van de website El Golfo Veracruz werd op grote schaal gedeeld op Twitter. ‘Aanklager lost moord op Proceso-correspondent Regina Martínez op’, luidde de titel van het stuk.
Onder de Twitteraccounts die dit verhaal deelden, ontdekte Forbidden Stories een reeks nepaccounts. In samenwerking met de gespecialiseerde organisatie The Disinformation Desk uit Barcelona, konden we 190 bots identificeren die automatisch het artikel van El Golfo Veracruz deelden. Diezelfde bots deelden onder meer ook gunstige berichten over gouverneur Javier Duarte.
De eigenaar van El Golfo Veracruz – die ook adviseur was van Duarte – reageert dat hij géén weet heeft van die Twitter-bots en er ook niets mee te maken had. Over de moordzaak zelf zegt hij dat die niet zo zwart-wit was. ‘Voor mij is die case nooit duidelijk uitgeklaard.’
De gouverneur die twee keer de lotto won
Voormalig gouverneur Duarte zit momenteel in Mexico achter de tralies. In 2018 werd hij veroordeeld tot 9 jaar gevangenisstraf voor onder meer witwassen, maar in 2022 zou hij al kunnen vrijkomen dankzij strafvermindering. Gecontacteerd door Forbidden Stories reageerde Duarte met een tweet verstuurd vanuit de gevangenis. ‘Ik heb nooit iemands vrijheid van meningsuiting of vrijheid van de pers gecensureerd.’
Zijn voorganger, Fidel Herrera, baadt naar verluidt in de luxe. Volgens Proceso bezit hij een privéjet, 22 auto’s (waaronder een gepantserd voertuig), ranches, een hotel en een jacht. Volgens Herrera is al die rijkdom het gevolg van… geluk. Hij won twee jaar op rij de lotto, en dat leverde hem 6,8 miljoen dollar en 3,6 miljoen dollar op.
Volgens een voormalige functionaris van de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA) vergaarde Herrera zijn rijkdom door smeergeld en corruptie. Maar hij is in Mexico nooit veroordeeld. Ondanks herhaaldelijke vragen om commentaar antwoordde Herrera niet op mails van Forbidden Stories. Zijn zoon liet weten dat dat niet mogelijk was omwille van medische redenen.
Onomkoopbaar
Op 17 november 2020, tijdens een persconferentie met Mexicaans president Andrés Manuel López Obrador (AMLO), kaartte Forbidden Stories de moord op Regina Martínez aan.
De president antwoordde dat hij zou vragen om de zaak opnieuw te openen. ‘Ik kende haar vrij goed’, zei AMLO, aangezien Martínez nog ooit zijn kandidatuur voor het gouverneurschap had gecovered. ‘Ze was een professionele journaliste. Onomkoopbaar.’
In een land als Mexico is dat een gevaarlijke eigenschap.
Volgens de ngo Committee to Protect Journalists (CPJ) zijn in Mexico 119 journalisten vermoord in 20 jaar tijd. Het zijn hallucinante cijfers.
Sinds de start van dit project begin 2020 zijn in Mexico zeven journalisten vermoord, meer dan eender waar ter wereld. Drie journalisten werden vorige maand neergeschoten.
Maar de boodschap van Forbidden Stories is: ‘Killing the journalist won’t kill the story’ (‘het vermoorden van de journalist zal het verhaal niet doden’).
De komende dagen publiceren we vier artikels over Mexicaanse kartels – met onthullingen over spyware, drugs en wapens.
Dit artikel is een vertaling, inkorting en bewerking van ‘Uncovered: The buried truth of assassinated journalist Regina Martínez’ door Paloma Dupont de Dinechin van Forbidden Stories. Het volledige artikel kunt u lezen op www.forbiddenstories.org
The Cartel Project
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier