Terrorisme met babysit: de vreemde aanslag in San Bernardino, en de haperende aanpak van Obama

De jonggehuwden vroegen de grootmoeder die ochtend om op hun 6 maanden oude dochtertje te passen. Vervolgens ging de man nog een naar een opleidingsvergadering die hij later, samen met zijn echtgenote, overhoop zou schieten – met 14 doden tot gevolg. Dit was geen aanslag als een andere.

De schutters, terroristen zal men meer en meer gaan zeggen, aangezien de FBI de schietpartij nu officieel als een terreuraanslag onderzoekt, leidden een onopvallend bestaan. Hij, de 28-jarige Syed Rizwan Farook, was in Chicago geboren in een Pakistaans gezin, dat al gauw naar Californië verhuisde. Hij was Amerikaans staatsburger, deed hogere studies en werkte al 5 jaar als gezondheidsinspecteur, waarbij hij onder meer de hygiëne in restaurants controleerde. Het was een bovengemiddeld betaalde baan, à rato van 65.000 euro (70.000 dollar) per jaar, premies inbegrepen. De gezondheidsdienst van het district wordt omschreven als “een mini Verenigde Naties” omdat er mensen met heel verschillende achtergrond samenkomen. Werknemers kregen, onder meer omwille van die diversiteit, de “uitdrukkelijke raad” om het niet over politiek te hebben. Farook praatte doorgaans inderdaad niet over politiek, en nauwelijks over religie, al wist men dat hij een devoot moslim was. Hij had het eerder over zijn hobby: sleutelen aan vintage auto’s.

Hij werkte bij de inspecties in duo met een devote jood, de 52-jarige Nicholas Thalasinos, met wie hij blijkbaar het taboe van de politiek doorbrak. De twee hadden hoogoplopende discussies, onder meer over Israël, en over het al dan niet vreedzaam karakter van de islam. Een vriendin van Thalasinos belde hem 14 dagen geleden terwijl ze in het midden van zo’n discussie zaten. Farook had toen, verklaarde de vriendin, geargumenteerd dat islam geen gewelddadige godsdienst was.

Photo of Nicholas Thalasinos with wife Jennifer who says her health inspector husband was one of the SB fatalities. pic.twitter.com/DiY6Ku6gTh

— Jeff Nguyen (@jeffnguyen) December 3, 2015

De twee leken ondanks de heftige meningsverschillen goed op te schieten. Dat was althans de indruk van de echtgenote van Thalasinos, Jennifer.

Thalasinos was misschien de allereerste die woensdag rond 11 uur plaatselijke tijd in de kogelregen het leven liet. De kogels maakten geen filosofisch of religieus onderscheid. Bij de slachtoffers, 14 doden en 21 gewonden, waren ook moslims, onder wie een moslim die bad in dezelfde moskee als Farook.

‘Gelovig, maar modern’

Farook vond zijn partner online. De 29-jarige Tashfeen Malik, van Pakistaanse nationaliteit, in de Pakistaanse stad Multan afgestudeerd als apotheker, woonde met haar ouders in Saudi-Arabië, Jeddah. Hij reisde erheen. Hij was eerder voor zijn hadj, zijn bedevaart, kortstondig in het land geweest, maar dit keer bleef hij iets langer, wellicht een maand. Ze trouwden in Mekka. Midden vorig jaar kwam Malik zonder probleem met een verloofdenvisum naar de VS.

Syed Farook had zich in zijn enkele relatieadvertenties voorgesteld als “gelovig, maar modern”. Hij verwees naar zijn liefde voor auto’s, oud en nieuw. Hij vermeldde ook dat hij graag schietoefeningen deed met zijn jongere zus en met vrienden. En hij had een vrouw op het oog die haar hoofd zou bedekken.

Zij bedekte meer dan dat. De mannen in de familie Farook hebben nooit haar gezicht gezien. Ze vond het ongepast, aldus een advocaat van de Farook-familie, om haar gezicht te tonen.

“Ze beleefden de Amerikaanse droom”, verklaarde een moskeegenoot van Farook, “goede baan, goed huwelijk, een kind”. Ook anderen, in de moskee of op het werk, vonden zich terug in die uitspraak: “Ze beleefden de Amerikaanse droom”.

Het was allemaal zo normaal, voorstad-achtig, welvarend. Huurhuis, kind, auto.

De twee hadden tijdens de zwangerschap een cadeaulijst voor hun kind bij warenhuisketen Target gedeponeerd, waarin ze onder meer pampers en een kinderzitje voor de auto zochten. Collega’s op het werk organiseerden een feestje naar aanleiding van de geboorte van de dochter. Degenen die nog leven, omschrijven Farook als rustig, stil, een van de betere krachten, die zo langzamerhand nieuwere collega’s begon op te leiden, die mensen wegwijs maakte op de computer. Hij was twee keer wat langer afwezig: de eerste keer voor de reis naar zijn toekomstige bruid, de tweede keer toen hij ouderschapsverlof opnam.

Tijdens het babyfeestje vroegen collega’s naar de echtgenote, die ze echter, begrepen ze, niet te zien zouden krijgen. Volgens de advocaat van de familie Farook, David Chesney, werd door sommige collega’s wat smalend gedaan over zijn groeiende baard, maar dat zag ook de advocaat niet als een reden van frustratie. “Zo was hij niet”.

Malik werd in dezelfde termen omschreven als haar echtgenoot: bedeesd, bescheiden, vriendelijk. Ze bleef voornamelijk binnenskamers, al wordt nu onderzocht of en waar ze schietoefeningen heeft gehouden.

‘Waar is Syed?’

Op woensdagochtend, luttele uren voor de schietpartij, vroeg Farook zijn moeder Rafia, die in een kamertje op de bovenverdieping van hun huis woont, om te babysitten. Advocaat Chesney (die toevoegde dat de moeder 7 uur lang ondervraagd werd, maar niets afwist van de aanslag of de wapens, “ze bleef op zichzelf in haar kamer”) zei dat Syed Farook haar gezegd had dat hij Tashfeen onverwacht naar de dokter moest brengen.

Nadat ze hun dochtertje aan de grootmoeder hadden toevertrouwd, reden Malik en Farook in een gehuurde zwarte terreinwagen naar de sociale dienst van San Bernardino, waar in de conferentiezaal de zesmaandelijkse ‘feestbijeenkomst’ voor de gezondheidsinspecteurs doorging. Dat is een soort combinatie tussen bijscholing en feestlunch. Er werden 75 deelnemers verwacht. Farook stapte naar binnen, was zelfs iets te vroeg. Malik wachtte buiten.

Hij ging alleen aan een tafeltje zitten. Anderen schoven bij hem aan, onder wie zijn oudere collega Patrick Baccari (vertelde die aan The Washington Post). “Klaar om je te vervelen?” vroeg Baccari, verwijzend naar de eindeloze toespraken die met het evenement gepaard gaan. Het was een grapje dat ze tijdens soortgelijke bijeenkomsten vaker hadden uitgewisseld.

“Ik ben klaar”, luidde het antwoord. Farook glimlachte over en weer, leek ontspannen. Na een uur of zo verdween Farook.

Survivor Patrick Baccari, who knew the male gunman, describes the Calif. mass shooting attack. https://t.co/vCovgaDmc8

— NBC Nightly News (@NBCNightlyNews) December 3, 2015

De versies hieromtrent verschillen. Volgens vroege bronnen was er ruzie geweest en leek hij in elk geval kwaad toen hij de zaal verliet. Baccari echter zegt dat hij er gewoon ineens niet meer was. Men vroeg het zich onderling af, vertelt hij, men zocht om zich heen: “Waar is Syed?”

Om 11 uur, tijdens een pauze in de bijeenkomst, stapten twee gemaskerde, zwartgeklede, zwaarbewapende figuren de hal aan het conferentiecentrum binnen. Ze openden het vuur, eerst op degenen die in de hal pauzeerden, vervolgens in de zaal zelf, waar bagels en taart werden klaargezet.

Tijdens hun vier minuten durende actie losten ze volgens een politietelling 65 tot 75 schoten, en zetten ze een bom met afstandsbediening klaar (volgens enkele kranten zaten de explosieven verborgen in een speelgoedautootje) De bedoeling van de bom was, denkt men, om hulpverleners te treffen, of de toesnellende politie. De bom ging echter niet af. Een kogel raakte het sproeisysteem, en het volop in het rond spuitende water maakte misschien de bom onklaar. De andere mogelijkheid, zei een politiewoordvoerder, is dat de schutters te ver weg waren op het moment dat ze het afstandsmechanisme probeerden te bedienen.

Het is niet duidelijk of Farook en Malik de pauze bewust uitkozen, of toevallig tijdens de pauze arriveerden.

Het aantal slachtoffers zou hoger hebben gelegen tijdens een van de toespraken. Enkele aanwezigen, onder wie Patrick Baccari, overleefden omdat ze op het moment van de aanslag in het toilet waren.

Een van de doden, Sierra Clayborn, had op haar Facebookprofiel de Franse vlag aangebracht, uit solidariteit met de slachtoffers van Parijs.

This one gets me, with pic remembering another terrorist attack @theblaze:Sierra Clayborn, 27 pic.twitter.com/MIbVOMPXZR

— face paint chick (@facepaintchick) December 4, 2015

Voor 15.000 dollar aan wapens

Terwijl de buitenwacht in het ongewisse was, en niemand in het conferentiecentrum door de maskers gezichten kon ontwaren, beweerde een van de gewonden dat de stem van de schutter die van Farook was. Daarover was onenigheid tussen de overlevenden, Baccari kon het zich bijvoorbeeld niet inbeelden dat de collega hiertoe in staat zou zijn. Maar de politie stuurde toch maar teams naar het huis van het echtpaar, in Redlands, op zo’n 13 kilometer van San Bernardino.

Daar zag men hoe de terreinwagen kwam aangereden, zette men de achtervolging in, waarna Malik vanuit het voertuig de politie beschoot, terwijl haar man in de richting van San Bernardino reed. Op een kilometer of drie van de plaats van hun aanslag kwamen Malik en Farook om in een regen van honderden politiekogels (380 is het precieze cijfer dat de politie bekendmaakte). Zijzelf vuurden dit keer 76 kogels af en verwondden twee agenten.

In de auto vond men 1.600 ongebruikte kogels terug. In hun tuinhuis waren nog eens 4.500 kogels gestockeerd voor steevast legaal gekochte wapens, en 12 zelfgemaakte buisbommen met afstandsbediening – van een type waarvoor Al-Qaeda een handleiding verspreidde. Het wapentuig kostte, schatten politiemensen, alles samen zo’n 15.000 dollar. De legale wapens waren op illegale wijze onder handen genomen om ze dodelijker te maken. De twee hadden pogingen ondernomen om wat de FBI noemt hun ‘digitale vingerafdruk’ te wissen. De harde schijven waren uit hun computers verwijderd en vernietigd. Nabij het huis vond men 2 verbrijzelde telefoons in een afvalcontainer.

Ongeveer op het moment van de eerste schoten stuurde Malik, volgens CNN en The New York Times, via Facebook een post waarin ze haar trouw betuigde aan IS-leider Abu Bakr al-Baghdadi. Dat is gebruikelijk voor een aanslag. Haar boodschap werd -en dat is niet gebruikelijk – onder pseudoniem verspreid. De post is intussen door Facebook verwijderd. FBI-onderdirecteur David Bowdich, zei dat hij weet had van de pagina, maar wilde verder geen commentaar geven. Zijn baas, FBI-directeur James Comey, verklaarde dat er “aanwijzingen van radicalisering” waren, en “mogelijke buitenlandse inspiratie”, maar dat de “doders voor zover bekend geen deel uitmaakten van een netwerk.” De voorlopige conclusie over deze aanslag is: geïnspireerd door IS, maar niet georganiseerd door IS. Er waren wel minimale contacten geweest met enkele terreurverdachten in binnen- of buitenland, maar die waren niet van die aard, aldus Comey, dat zijzelf werden gevolgd.

De twee schutters werden tot hun bloedbad niet als gevaarlijk beschouwd, voegde hij nog toe: in het geval van Malik hadden ook de Saudi’s geen verdenkingen geuit.

Grijze zone

Er blijft nog veel onduidelijk over de schietpartij. De these van de gemengde motivatie is nog niet resoluut verworpen – dan zouden zowel werkfrustraties als jihadisme een rol spelen. Volgens de politiecommissaris van San Bernardino, Jarrod Burguan, ligt het voor de hand dat het echtpaar nog minstens één andere aanslag op het oog had. Waarom zouden ze anders 4.500 kogels, 12 bommen en materiaal om nog meer bommen te maken in hun tuinhuis verzameld hebben? Zijn vermoeden is dat ze al dan niet op impuls (maar wel goed voorbereide impuls) woensdag aan hun actie tegen een ‘soft target’, een bijna onverdedigd doelwit, zijn begonnen, in afwachting dat ze hun groter doel zouden aanvallen. Als die tweede aanslag op niets zou uitdraaien, konden ze ten minste via de mindere aanslag een impact bereiken.

En impact is er. Er was, sinds Parijs, al een verhoogd gevoel van schrik in de VS. Ondanks aanhoudend sussende woorden van president Barack Obama (“We hebben geen specifieke en geloofwaardige informatie dat er een aanval in eigen land op til is”, zei hij tijdens een toespraak net voor Thanksgiving, “We doen al het mogelijke om ons land veilig te houden. Doe gewoon voort met wat je normaal doet”), dacht een meerderheid van Amerikanen daar volgens een serie peilingen duidelijk anders over. De stemming is er een van zorgelijkheid, van vrees voor een aanval met vele slachtoffers, zoals in Parijs.

De schietpartij in San Bernardino was niet op de schaal van Parijs, maar volgde wel een gelijkaardig patroon.

De Marokkaans-Amerikaanse schrijfster Laila Lalami publiceerde na Parijs in de New York Times een artikel over de Grayzone, de grijze zone. IS had daar in februari een artikel van 12 pagina’s over gepubliceerd in het kleurenmagazine Dabiq, dat er in haar lezing op neerkwam, dat moslims in de wereld uit de grijze zone moeten gehaald worden. Ze moeten ofwel voor “de kruisvaarders” kiezen, ofwel voor het kalifaat van IS. En om dat ideaal te realiseren, moet men de kruisvaarders zover brengen hun moslims zelf af te stoten, zodat ze niet anders kunnen dan kiezen voor IS.

Parijs, met de aanslagen op het uitgaansleven, paste in die filosofie, en de aanslag in San Bernardino was zo mogelijk nog meer een uithaal naar het alledaagse samenleven.

Een jonge moeder met een baby van 6 maanden, en met een cadeaulijst bij Target, een jonge vader met een passie voor oude auto’s en geweren (in de VS is dat laatste vrij courant), met een aantrekkelijke baan, die vrij goed in de groep lag, schoten de werkmakkers van die man aan gruizelementen (een van de doden had vijf kogels in het lichaam). Mensen reageerden met ongeloof en verbijstering. De naaste familie beweert dat ze niets in de gaten had. “Niemand had dat kunnen denken”. En de bredere vraag is: hoe dek je je daar als samenleving tegen in? De FBI had geen idee. Tegen een duo geradicaliseerden, zonder banden met een grotere groep, onder brede jihadistische inspiratie, zonder plan dat ontmaskerd kan worden, die, als het verhaal van de advocaat en de moeder klopt, pas ’s morgens hebben beslist om toe te slaan: hoe dek je je daartegen in?

Iemand als Republikeins presidentskandidaat Donald Trump, die sinds Parijs pleit voor “dingen die we een jaar geleden niet voor mogelijk hadden gehouden”, zoals het screenen en eventueel sluiten van moskeeën, een register opstellen van moslims – in sommige van zijn uitspraken alle moslims – zodat ze beter gevolgd kunnen worden, roept nu glimmend zijn gelijk uit. Trump is ook niet voor de Grayzone.

Amerikaanse moslims staan onder druk, ze klagen over beledigingen op straat, over bespuwd worden, vooral vrouwen met hoofddoeken. Moskeeën worden beklad. De imam van Farooks moskee kreeg politiemannen in gevechtstenue over de vloer voor zijn ondervraging. Hij vond dat ontstellend, sommige niet-moslims vinden het vanzelfsprekend dat het zo gaat.

De toondove Obama

Obama had, vonden commentatoren, een onverwacht goede zomer. Hij vond troostende woorden na de dodelijke schietpartij in een zwarte kerk in Charleston. Hij dreef het nucleair akkoord met Iran door. Hij kon meevieren (hoewel hij ooit tegen was) toen het holebi-huwelijk nationaal een realiteit werd. Hij leek, tegenover het kakelend spektakel van de Republikeinse nominatiestrijd, zonder meer presidentieel en gedegen.

Maar sindsdien spelen onder meer IS en het Midden-Oosten hem (weer) parten.

Hij gelooft ten gronde dat je in het Midden-Oosten niets moet doen wat de zaken nog slechter kan maken (wat misschien betekent dat je maar beter helemaal niets doet). Hij is verkozen met de belofte dat hij een einde zal maken aan de oorlogen van George W. Bush. Hij bouwt aan een gigantische coalitie tegen de Syrische president Assad, maar op het cruciale moment – toen Assad bewijsbaar chemische wapens inzette- dreigde Obama wel maar handelde hij niet.

Bij IS ontwikkelde Obama, nadat de uitroeiing van de Jezidi’s dreigde, langzaamaan een strategie van bombardementen en training, zonder eigen grondtroepen. Die strategie heeft er volgens hem toe geleid, zei hij in een interview met ABC dat de dag voor de aanslagen in Parijs werd uitgezonden, dat Islamitische Staat is “ingeperkt” (contained). Het was een genuanceerd interview met gerede twijfel, maar dat ene woord onthield men eruit: contained.

Op de dagen na de aanslagen toonde de president vooral irritatie tegenover journalisten die hem vroegen of hij nog altijd geen reden zag voor een andere strategie, of hij nog altijd vond dat het probleem ingeperkt was. Hij toonde ook zichtbaar frustratie met Republikeinen (en Democraten) die na Parijs stemden om Syrische vluchtelingen buiten te houden. Die Republikeinen zijn bang voor weduwen en wezen, zei Obama smalend, ze spelen IS in de kaart, door wantrouwen voor moslims te tonen.

Vervolgens kwam de top in Parijs en zei hij – niet voor het eerst – dat het klimaat een grotere bedreiging vormt voor de wereld dan IS, en dat we door die top te laten doorgaan een daad van verzet pleegden, dat we toonden dat we ons niets aan IS gelegen lieten liggen. Vele Amerikanen konden zich maar moeilijk voorstellen dat IS-kalief al-Baghdadi wenend in zijn bedje lag omdat de klimaattop doorging. Super-communicator Obama wist zijn boodschap niet over te brengen.

En al die tijd minimaliseerde hij het risico op een aanslag in de VS. Ja, men moest op de hoede zijn, maar neen, er was geen geloofwaardige informatie, en men deed er alles aan om aanslagen te voorkomen.

Het is nooit goed om het slachtoffer te zijn van een terreuraanslag, maar het is voor deze president op dit moment nog zuurder omdat hij zo op de veiligheid en de paraatheid van het land heeft gehamerd.

Zijn critici, ook binnen de eigen partij, vinden dat hij achter de feiten aanloopt, toondoof is voor de reële schrik bij de Amerikanen. Dat hij de termen islam en terreur niet in dezelfde zin wil gebruiken, tot daaraan toe – dat is tactisch en inhoudelijk verdedigbaar (hij wil de grijze zone vrijwaren). Maar men vreest dat hij de schaal van het probleem onderschat. Zijn instinct vertelt hem om zo min mogelijk te doen in het Midden-Oosten, en al zeker geen grondtroepen te sturen. Hij doet het nu toch (50 grondsoldaten in principe, maar allicht is dat aantal rekbaar). Voor een kern van supporters doet hij nu al te veel (bombardementen), voor anderen, startend bij Hillary Clinton maar ook het gros van de Republikeinen, doet hij te weinig en te laat. Clinton belooft een meer gespierd buitenlands beleid, en een no-fly zone boven Syrië.

En dus wordt ook hier de roep om hardere actie, binnenlands en buitenlands, hoorbaar.

Obama verkiest, wat het Midden-Oosten betreft, de verdeding boven de aanval. Dat kun je makkelijker volhouden als de verdediging sluitend is. Momenteel wordt ook in de VS de roep om hardere actie, binnenlands en buitenlands, luider hoorbaar.