Wat is de IS-K en welke dreiging vormen de leden voor het instabiele Afghanistan?

De aanslag op de luchthaven van Kaboel van donderdag werd opgeëist door leden van de Islamitische Staat Khorasan (IS-K). Wat is dit voor groep? En welke dreiging vormen de leden voor het instabiele Afghanistan? Amerikaanse terrorismedeskundigen Amira Jadoon en Andrew Mines beantwoorden vijf vragen over IS-K.

De aanslag van afgelopen donderdag, op een menigte die zich op 26 augustus buiten de luchthaven van Kaboel had verzameld, kostte aan minstens honderd mensen het leven. Onder hen waren ten minste dertien Amerikaanse militairen. IS-K eiste de gecoördineerde aanslag op. Die kwam enkele dagen nadat Amerikaans president Biden had gewaarschuwd dat de groep – een dochterafdeling van de Islamitische Staat die in Afghanistan opereert – ‘van plan was aanvallen te richten op de luchthaven, Amerikaanse en geallieerde strijdkrachten en onschuldige burgers.’

Wie of wat is IS-K?

Islamitische Staat van de provincie Khorasan, ook bekend als ISIS-K, ISKP en ISK, is de officiële afdeling van de Islamitische Staatsbeweging die actief is in Afghanistan, zoals erkend door de leiders van de Islamitische Staat in Irak en Syrië.

IS-K werd officieel opgericht in januari 2015. Binnen korte tijd slaagde het erin om de territoriale controle te verkrijgen over verschillende landelijke districten in het noorden en noordoosten van Afghanistan, en ging het op oorlogspad in Afghanistan en Pakistan. Binnen de eerste drie jaar viel IS-K minderheidsgroepen, openbare ruimtes en instellingen aan, maar ook regeringsdoelen in grote steden in Afghanistan en Pakistan.

Tegen 2018 was het een van de vier dodelijkste terroristische organisaties ter wereld geworden, volgens de Global Terrorism Index van de Australische denktank Institute for Economics and Peace.

Daarna leed IS-K echter grote verliezen op het gebied van territorium en controle op de door de VS geleide coalitie en haar Afghaanse partners. Dat leidde tot de overgave van meer dan 1400 IS-K-strijders en hun families aan de Afghaanse regering eind 2019 en begin 2020, waarna de organisatie door sommigen als verslagen werd verklaard.

Wat is de achtergrond van de groep?

IS-K is opgericht door voormalige leden van de Pakistaanse taliban, de Afghaanse taliban en de Islamitische Beweging van Oezbekistan. In de loop der tijd heeft de groep militanten van verschillende andere groepen weten te ronselen.

Een van de grootste troeven van de groep is het vermogen om gebruik te maken van de lokale expertise van deze strijders. IS-K begon voor het eerst grondgebied in te nemen in de zuidelijke districten van de provincie Nangarhar, aan de noordoostelijke grens van Afghanistan met Pakistan. Die regio staat bekend als een voormalig bolwerk van Al Qaeda in het Tora Bora-gebied. IS-K gebruikte zijn positie aan de grens om voorraden en rekruten te verzamelen uit de tribale gebieden van Pakistan. Ook verzamelde de groep de kennis en expertise van andere lokale groepen waarmee het operationele allianties smeedde.

Omvangrijk bewijs toont aan dat de groep geld, advies en training heeft ontvangen van de kernorganisatie van de Islamitische Staat in Irak en Syrië. Sommige experts schatten dit op een waarde van meer dan 100 miljoen dollar.

Wat zijn de doelstellingen en tactieken van IS-K?

De algemene strategie van IS-K is om een bruggenhoofd te vestigen waarmee de Islamitische Staat haar zogenaamde kalifaat kan uitbreiden naar Centraal- en Zuid-Azië.

De groep wil zichzelf vestigen als de belangrijkste jihadistische organisatie in de regio, onder meer door gebruik te maken van de erfenis van eerdere jihadistische groepen. Dit blijkt duidelijk uit de communicatie van de groep, die zowel doorgewinterde jihadistische strijders als de jongere bevolking in stedelijke gebieden aanspreekt.

Net als de naamgenoot in Irak en Syrië, maakt IS-K gebruik van de expertise van de eigen leden en de allianties met andere groepen om verwoestende aanslagen te plegen. Die zijn gericht op minderheden zoals de Hazara– en Sikhbevolking in Afghanistan, maar ook op journalisten, hulpverleners, veiligheidspersoneel en overheidsinfrastructuur.

Het doel van IS-K is om chaos en onzekerheid te creëren, twijfel te zaaien over het vermogen van de regering om de bevolking veiligheid te bieden en op die manier gedesillusioneerde strijders van andere groepen in hun armen te drijven.

Welke relatie heeft IS-K met de taliban?

IS-K ziet de Afghaanse taliban als een strategische rivaal. De groep noemt de Afghaanse taliban ‘vuile nationalisten’ met slechts de ambitie een regering te vormen die zich beperkt tot de grenzen van Afghanistan. Dat is in tegenspraak met het doel van de Islamitische Staat om een mondiaal kalifaat te vestigen.

Sinds de oprichting heeft IS-K geprobeerd Afghaanse taliban-leden te rekruteren en tegelijkertijd taliban-posten in het hele land aan te vallen. De pogingen van IS-K hebben enig succes gehad, maar de taliban zijn erin geslaagd de groep het hoofd te bieden met tegenaanvallen op IS-K-leden en -posten.

Deze aanvallen vonden vaak plaats in combinatie met Amerikaanse en Afghaanse luchtmacht- en grondoperaties tegen IS-K. In hoeverre deze operaties daadwerkelijk gecoördineerd werden, is echter nog onduidelijk.

Wél duidelijk is dat de meerderheid van de verliezen van mankracht en leiders van IS-K het gevolg waren van operaties onder leiding van de VS en Afghanistan, met name Amerikaanse luchtaanvallen.

Wat voor bedreiging vormt IS-K in Afghanistan en voor de internationale gemeenschap?

Als relatief verzwakte organisatie is het directe doel van IS-K om de gelederen te versterken en de vastberadenheid te tonen door middel van impactvolle aanslagen. Dit kan ervoor zorgen dat de groep een relevante speler wordt in het Afghaans-Pakistaanse landschap.

De groepering heeft ook interesse voor aanvallen op Amerikaanse en geallieerde partners in het buitenland, maar in hoeverre de groep in staat is om aanslagen op het Westen te organiseren, is een kwestie waarover binnen de Amerikaanse militaire en inlichtingengemeenschap veel discussie heerst.

In Afghanistan heeft IS-K echter bewezen een veel grotere bedreiging te zijn. Naast de aanvallen op Afghaanse minderheden en civiele instellingen, heeft de groep zich gericht op internationale hulpverleners, werkt het inspanningen voor het verwijderen van landmijnen tegen en heeft het zelfs geprobeerd om in januari 2021 de hoogste Amerikaanse gezant in Kaboel te vermoorden.

Het is nog te vroeg om te zeggen hoe de terugtrekking van de VS uit Afghanistan IS-K ten goede zal komen. Maar de aanval op de luchthaven van Kaboel toont de realistische dreiging van de groep.

Op korte termijn zal IS-K waarschijnlijk doorgaan met pogingen om paniek en chaos te zaaien, de evacuatiemissies te verstoren en aan te tonen dat de Afghaanse taliban niet in staat zijn om de bevolking veiligheid te bieden.

Als de groep in staat is om op langere termijn een bepaald niveau van territoriale controle te herstellen en meer strijders te rekruteren, lijkt ze klaar om een comeback te maken. IS-K kan dan een bedreiging vormen op nationaal, regionaal en internationaal niveau.