Tennessee: hoe een bloedbad in een school twee jonge zwarten hun parlementszetel kostte

‘Wraakzuchtig’, ‘choquerend’, ‘te dom voor woorden’. Nadat een schutter in Nashville in een school drie kinderen en drie volwassenen doodschoot, vond het parlement er niet beter op dan twee zwarte parlementsleden hun zetel te ontnemen. Reden: ze schonden het decorum tijdens acties voor een strengere wapenwetgeving.

Het ging om het grootste bloedbad ooit in een school in de staat Tennessee. Op 27 maart drong een schutter met drie wapens de christelijke Covenant  School in Nashville binnen. 152 schoten later waren drie kinderen van 9 jaar dood, naast drie volwassen werknemers van de school. De schutter, een 28-jarige ex-leerling, kwam zelf om het leven bij een confrontatie met de politie.

De schutter had zich legaal in vijf winkels zeven wapens aangeschaft, wat hij (hij was geboren als meisje maar wilde met hij aangeschreven en aangesproken worden) voor zijn ouders verborgen hield. De schutter had de aanval maandenlang voorbereid, was gedocumenteerd over andere massaschietpartijen en was in behandeling voor een niet nader omschreven emotionele aandoening. De politie heeft tot dusver geen motief gegeven voor de aanval tegen de school.

De schok van een bloedbad in een school, waarbij 9-jarigen om het leven kwamen, was al groot. Maar minstens even schokkend, voor vele bewoners, was de botsing tussen een Republikeinse supermeerderheid in het parlement, die het steeds maar gemakkelijker maakt om wapens aan te kopen, en een voorbeeld van een schutter die er met enige veiligheidsmaatregelen van zou kunnen weerhouden zijn om de zeven wapens te kopen.

Rode vlag-wet

Met een zogenaamde ‘rode vlag-wet’ kan de therapeut alarm slaan, waarna de politie de wapens van de patiënt in beslag kan nemen. Dat is weliswaar tot op grote hoogte een theoretische mogelijkheid. In het verleden is in andere staten vaak genoeg gebleken dat rode vlaggen niet of niet tijdig gebruikt worden of omzeild worden. Maar in de staat Tennessee wordt het niet eens geprobeerd. Republikeinse verkozenen zeggen ronduit dat ze geen rode vlaggen willen om het wapenbezitters moeilijker te maken.

Die wetenschap leidde in Nashville, tevens de hoofdstad van Tennessee, tot vurige manifestaties aan de trappen van het Capitool, het staatsparlement.

Tijdens een zitting in dat parlement bereikten de protesten het halfrond. De Republikeinse speaker weigerde de Democratische parlementsleden het woord te geven. Dat was eerder de regel dan de uitzondering, en paste in andere pesterijen tegen de minderheid. Drie Democratische verkozenen, twee  zwarte mannen van in de twintig, en een zestigjarige witte vrouw, betraden daarop zonder toestemming het spreekgedeelte en spraken de manifestanten toe, eisten nieuwe wetgeving en scandeerden met de manifestanten: ‘geen actie, geen vrede’. De twee zwarte parlementsleden gebruikten een megafoon. Onmiddellijk na het niet geautoriseerd spreekmoment van de opposanten zette de Republikeinse meerderheid een afzettingsprocedure in.

Donderdag werden de twee zwarte volksvertegenwoordigers afgezet met respectievelijk 72 en 69 van de 99 stemmen. De vrouw, Gloria Johnson, overleefde de stemming: 65 Republikeinen stemden voor haar verwijdering, terwijl er 66 van 99 vertegenwoordigers nodig waren voor een afzetting. Ze had één stem overschot.

Wat het verschil was tussen haar geval en dat van de twee collega’s?, vroeg men haar onmiddellijk na de stemming over haar lot. Johnson: ‘Het zou kunnen te maken hebben met onze huidskleur’.

Sterrenstatus

De twee jonge parlementsleden, Justin Jones en Justin Pearson, die net als Johnson de stedelijke bevolking van Tennessee vertegenwoordigen (Nashville, Memphis, Knoxville), hebben in enkele uren tijd een sterrenstatus verworven. Ze zijn welbespraakt, vergaren snel fondsen, en zullen wellicht zonder probleem herkozen worden (en eventueel door de raad van hun kiesdistrict maandag al als interim-parlementslid terug geïnstalleerd worden). Maar dat mist het punt dat een supermeerderheid bereid was om parlementsleden voor een relatief klein vergrijp uit hun functie te zetten.

De lokale pers reageerde furieus. In een editoriaal nam The Tennessean, de krant van Nashville, de term ‘wraakzuchtig’ over. President Joe Biden had het over een ‘choquerende, antidemocratische’ ingreep. Daartussen lagen nationale en regionaal allerlei schakeringen. De plaatselijke Republikeinse leiding probeerde te argumenteren dat de twee zwarte verkozenen al langer obstructie voerden en een debat onmogelijk maakten. Zo lang kan dat nog niet zijn, ze zijn pas dit jaar in functie getreden.

De Republikeinse speaker vergeleek hun gedrag met dat van degenen die het Capitool in Washington op 6 januari 2021 bestormd hadden, en sprak van ‘rebellie’.

Maar het was vooral de strafmaat die tot de verbeelding sprak. Dit is de vierde keer dat het parlement van Tennessee verkozenen uit hun functie verwijdert. De eerste keer, in 1866, ging het om zes parlementsleden die weigerden bevrijde zwarte slaven als burgers te erkennen. In 1980 werd een verkozene verwijderd omwille van omkoping. In 2016 werd een verkozene verwijderd op verdenking van seksueel wangedrag.

In tussentijd was er gevochten tussen parlementsleden, had een Republikeinse verkozene de zetel van een partijgenoot beplast (als vergelding voor een dissidente stem), zonder dat dit tot uitsluiting had geleid. In vergelijking daarmee was de inbreuk die de drie (of twee) Democratische parlementsleden pleegden op het decorum klein bier.

‘Politieke zandzakjes’

Wat was dan de reden voor hun verwijdering?

Richard Pacelle jr., hoofd van de faculteit politieke wetenschappen aan de universiteit van Tennessee in Knoxville, krabt zich door de telefoon het hoofd. ‘Ik begrijp niet waar de Republikeinen mee bezig zijn. Dit ziet er gewoon slecht uit voor de partij. Als ze dan nog alle drie verkozenen uitgesloten hadden, maar neen, ze sluiten de zwarten uit en laten de witte verkozene zitten. Wat zit er in het hoofd van degenen die enkel de zwarten uitsluiten? Je had de drie evengoed een blaam kunnen geven voor de overtreding van een regel. Dat was wellicht zonder veel poeha gepasseerd.’

‘Maar nu is het op alle fronten slecht en te dom voor woorden. Ze doen niets aan de wapenwetten. Ze leggen de vrijheid van meningsuiting aan banden in een instelling – het parlement – waar die vrijheid vanzelfsprekend zou moeten zijn.’

‘De nationale Republikeinse Partij zou moeten ingrijpen, maar ook daar hoopt men blijkbaar dat het wel zal overwaaien. Dat is in het algemeen de houding: de Republikeinen in de staat en nationaal gaan ervan uit dat ze een handvol thema’s kunnen gebruiken om de kiezer af te leiden. In de veronderstelling dat de kiezers een kort geheugen hebben. We zien nu dat het maar ten dele lukt. De abortuskwestie schaadt hen. En dit ook: ze zijn duidelijk niet bereid iets te doen om de wapenwetten te verstrakken, integendeel, men maakt het nog gemakkelijker om aan een wapen te komen. Ze verbieden boeken, leggen scholen op wat ze kunnen onderwijzen. Ze frustreren een deel van de eigen achterban, en gooien een reddingsboei naar de Democraten die met de economische problemen zouden moeten afstevenen op een nederlaag.’

Is er kans dat Tennessee zijn wapenwetten verstrengt?
‘Neen’, zegt de professor. ‘De gouverneur probeert heel dure wetgeving te laten goedkeuren, die scholen ten gronde in burchten verandert, met permanente, bewapende bewaking. Dat soort wetgeving maakt een kans. Maar alles wat wapenbezit bemoeilijkt, lijkt me gedoemd.’

Tennessee is niet vanzelf een van de meest Republikeinse staten van het land geworden. In 1996 stemde de staat nog voor de Democratische presidentskandidaat Bill Clinton. Sinds de Republikeinen de meerderheid veroverden, hebben ze de kiesdistricten zo hertekend dat ze 75 van de 99 zetels in het Huis van Afgevaardigden bezetten (ter vergelijking: Donald Trump behaalde 60 procent van de stemmen in de staat). Dat gebeurde onder meer door delen van de in hoofdzaak Democratische steden toe te voegen aan landelijke gebied. Zo worden ook delen van de steden vertegenwoordigd door witte landelijke, Republikeinse verkozenen.

‘De democratie volgt de demografie niet’, zegt Brooke Ackerly, professor Politieke Wetenschappen aan de Vanderbilt Universiteit in Nashville. De hertekening van de kiesdistricten, voegt ze toe, tast de democratie aan. ‘Het klopt niet langer dat elke stem hetzelfde gewicht heeft.’

Commentator Ron Brownstein vergeleek de aanpak van de Republikeinen in Tennessee en hun hertekening van de kiesdistricten op CNN met ‘politieke zandzakjes’. Via die zandzakjes garanderen ze hun meerderheid, en kunnen ze een witte, landelijke, op het verleden gerichte meerderheid vrijwaren van de toekomst of zelfs van het heden. De recentste hertekening gebeurde in 2020. De drie belaagde Democraten werden verkozen in wat aan onversneden gebied overblijft van de steden.

Ackerly, die onderzoek voert op het platteland van Tennessee, betwijfelt of de pro-wapenstandpunten van de Republikeinen wel zo fel gedragen worden door de plattelandsbevolking. Zij heeft geen statistische gegevens om het te bewijzen, maar in persoonlijke contacten hebben ook bewoners op het platteland wel oren naar beveiligingsmaatregelen. Ze zouden misschien niet zover gaan om aanvalswapens te verbieden, maar wel om grondiger de achtergronden te onderzoeken van degenen die wapens willen kopen of om rode vlag-wetten te introduceren

De manifestanten aan het Capitool, althans sommigen van hen, zagen het dispuut rond de drie verkozenen in die optiek. Als een zoveelste schaduwgevecht, waarna de wapens nog altijd even gemakkelijk te koop zullen zijn en de scholen nog altijd even onveilig. Een lerares verwoordde het op CNN zo: ‘Wat ouders me steevast vragen na een schietpartij in een school is: zul je mijn kind, als het erop aankomt, met je lijf verdedigen? En ik zeg: ja, dat zal ik doen. Ik zal mijn kinderen met mijn lijf proberen te beschermen’. Ze had al schietpartijen op school meegemaakt. ‘Maar als men van mij die moed vereist, waarom kunnen onze verkozenen dan geen moed tonen en de wetgeving aanpassen?’