Tadzjikistan: burgers tellen zelf doden in een ‘coronavrij’ land

Als buurland van China bleef Tadzjikistan vrij van corona tot eind april. Tenminste dat is de leugen die het dictatoriale regime zijn arme bevolking verkocht. De Wereldgezondheidsorganisatie sprak die leugen lang niet tegen met alle gevolgen van dien.

In een stampvol sportstadion onder het schijnsel van vuurwerk paraderen 12.000 mensen in kleurrijke klederdracht voor de ogen van president Emomali Rachmon. We zijn 23 maart in Khujand, een stad in het noorden van Tadzjikistan. Terwijl over heel de wereld landen in lockdown gaan, is er in het Centraal-Aziatische berglandschap geen vuiltje aan de lucht. De festiviteiten voor Nowruz, Perzisch nieuwjaar, zijn niet afgelast zoals in de buurlanden.

Tot en met 29 april is Tadzjikistan officieel coronavrij. ‘Ik geloofde niets van wat de overheid vertelde’, zegt reisleider Sharaf vanuit hoofdstad Doesjanbe. ‘Midden maart bracht ik mijn gezin in veiligheid naar ons buitenverblijf in het Pamirgebergte. Ik was zeker dat er iets zou gebeuren.’ Sharaf heeft vrienden in het buitenland en volgt ook Europees nieuws. Veel van zijn landgenoten hebben die kans niet. ‘Mijn eigen zus is dokter en zelfs haar kon ik niet overtuigen van de ernst van de situatie.’

Ondertussen blijven in maart en april geruchten over mysterieuze sterfgevallen en patiënten met ‘longontstekingen’ toenemen. Het regime ontkent elke link met corona. Burgers besluiten dan maar zelf statistieken bij te houden. Via een online formulier kan je laten weten als iemand vermoedelijk gestorven is aan covid-19. Die clandestiene crowdsourcing schat het aantal coronadoden op 29 april al op 31. De overheid blokkeert de website.

Officieel vallen de eerste twee doden door covid-19 in Tadzjikistan pas op 2 mei te betreuren. Overheidsstatistieken zijn, naar aloude gewoonte, niet betrouwbaar in de ex-Sovjet-staat. Opvallend is echter dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) deze cijfers niet in twijfel trok.

Rare fictie

Het WHO neemt lang kritiekloos het onbetrouwbare cijfer van nul coronadoden over op haar website. Het enige wat de WHO deed tot eind april was een brief sturen naar president Rachmon met de vraag om de festiviteiten rond Nowruz te annuleren wegens ‘mogelijk ernstige gevolgen voor de volksgezondheid’. Zoals we weten, liet dictator Rachmon zijn feestje niet bederven. De vertegenwoordiger van het WHO in Tadzjikistan, Galina Perfilieva, komt onder druk te staan en neemt begin mei ontslag.

Op dat moment is een Europese delegatie van het WHO toegekomen in Doesjanbe om ‘de situatie op het terrein te begrijpen’. Het is pas onder druk van die missie dat Rachmon erkent dat ook zijn land kampt met covid-19.

‘In een land als Tadzjikistan is er pas een probleem als de president zelf dat toegeeft’, zegt Peter Leonard, redacteur van Eurasianet. ‘De verticale machtsstructuur is zo rigide dat voor dat moment niemand onder de president iets durft of kan toegeven. Zo bleef het land lang in een rare fictie leven.’

Vasthouden aan die fictie zorgt voor schrijnende taferelen in de ziekenhuizen. Een arts in het grootste ziekenhuis van Doesjanbe getuigt anoniem bij Ozodi, het enige niet-staatsgeleide medium in het land: ‘Onze veiligheid is nul. Mijn collega’s behandelen patiënten zonder beschermende kledij of maskers. Twintig artsen zijn zelf ziek geworden en opgenomen.’

‘Op sociale media las ik dat in Doesjanbe al 32 dokters overleden door het virus’, vertelt Sharaf. ‘In februari waren al veel mensen ziek. Onze regering heeft dat niet serieus genomen. Het was allemaal bullshit.’

Verdubbeling broodprijs

De regering in Tadzjikistan bestaat uit trouwe luitenanten van president Rachmon. Hij kwam aan het hoofd van het land tijdens de bloedige burgeroorlog van 1992 tot 1997. Sindsdien verstevigde de dictator steeds zijn grip ten voordele van zijn familiale rijkdom. De enige echte oppositiepartij verbood hij in 2015 als terreurorganisatie. Journalisten en criticasters verdwijnen achter tralies of vluchten naar het buitenland.

In een kleptocratie betalen gewone burgers het gelag. Het land draait economisch al langer vierkant waardoor veel jonge mannelijke Tadzjieken werk zoeken in het buitenland. Naar schatting een derde van het Tadzjiekse BNP bestaat uit geldzendingen van arbeidsmigranten. Momenteel is vertrekken van of naar het buitenland niet mogelijk. Bovendien ligt de Russische bouwsector, waar veel Tadzjieken werkzaam zijn, grotendeels stil.

‘Door corona is er een drastische afname van die geldzendingen’, vertelt Irna Hofman. Zij werkt in het land als postdoctoraal onderzoeker voor de universiteit van Oxford. ‘Sommige mensen hebben nu totaal geen bron van inkomsten meer. Spaargeld om te overbruggen, hebben ze vaak niet.’ De hoeveelheid geldzendingen zou gedaald zijn met 50%, zo schatte president Rachmon in een brief aan het Internationaal Monetair Fonds.

‘Hierdoor moet de arme bevolking zich beperken tot simpele maaltijden, vooral bestaande uit brood, aardappelen olie en wat groenten’, vertelt Hofman. Voor corona was al 30 procent van de Tadzjieken ondervoed, nu komen daar piekende voedselprijzen bij. ‘In maart zag ik opstootjes op markten door de hoge prijzen voor meel.’

‘Brood kostte enkele weken geleden nog 2 somoni, nu is dat 4,5 somoni’, vertelt Sharaf via WhatsApp. ‘Meer dan een verdubbeling!’ ‘De eigen moestuintjes worden zo nog crucialer om te overleven’, weet Hofman die vaak verblijft bij gastgezinnen op het Tadzjiekse platteland.

Geen lockdown

De armoede biedt meteen ook een verklaring waarom er in Tadzjikistan nog steeds geen verplichte lockdown is: als mensen binnen moeten blijven, hebben ze geen dagelijks inkomen. ‘In de eerste weken na het nieuws waren de straten in Doesjanbe wel veelal leeg,’ zegt Hofman, ‘de meeste restaurants en winkels zijn nog steeds toe. Een deel van de mensen past hun gedrag aan, een deel niet. Zo rijden er nog altijd bomvolle minibusjes rond.’

Sharaf blijft wel binnen. Hij zag zijn inkomsten als reisleider tot nul teruglopen. Al hoopt hij nog op toeristen later in het seizoen. ‘Momenteel overleef ik door wat vertaalwerk.’ Angst voor het virus heeft hij niet, maar woede des te meer. ‘Met dat gevoel ben ik niet alleen. Ondanks het totalitaire regime schrijft iedereen nu publiek zijn mening op de sociale media. Nabestaanden van coronaslachtoffers beschuldigen het regime van de dood van hun naasten. Als de overheid tijdig en correct had geïnformeerd, dan was dat niet gebeurd.’

Die massale uiting van ongenoegen is uniek tijdens de heerschappij van Rachmon. ‘Het is de eerste keer in mijn 35-jarige leven dat ik dit meemaak’, zegt Sharaf. ‘Ik hoop dat het op de lange termijn iets kan veranderen. Of hier nu echt een nieuwe oppositie ontstaat? Ik vrees dat het huidige regime daarvoor nog te machtig is.’

Die inschatting deelt Hofman. ‘Het ongekende ongenoegen is een teken aan de wand, maar de staatspropaganda houdt velen in het ongewisse. Voor hen blijft Rachmon de ‘vader des vaderland’. Het maakt me woedend dat hij covid-19 instrumentaliseert.’

Vrachtwagens met voedselhulp en beschermend materiaal, gekregen van China, rijden nu naar uithoeken van het land. Dat die hulp uit het bevriende buurland komt, wordt echter verzwegen. Op de trucks staat in grote letters dat het gaat om ‘geschenken van de President van de Republiek Tadzjikistan, de Leider van de Natie, de gerespecteerde Emomali Rachmon’.

In november zijn er presidentsverkiezingen waarvan de uitslag nu al vast ligt. Bovendien staat Emomali’s zoon Roestam, burgemeester van Doesjanbe, al klaar om de dynastieke fakkel over te nemen. Zal corona het Rachmon-regime destabiliseren? Misschien weten we meer bij het volgend Perzisch nieuwjaar in maart 2021. Voorlopig is het voor veel Tadzjieken letterlijk overleven en rouwen om covid-doden.

Officieel zijn er op 1 juni 47 fatale slachtoffers. De burgers tellen er diezelfde dag meer dan acht keer zoveel: 393. Wellicht zijn beide cijfers schromelijke onderschattingen.