Rebellen in Syrië rukken op naar belangrijke stad Hama: ‘Ze spelen alles of niets’

Na de snelle verovering van Aleppo proberen rebellengroeperingen door te stoten naar Hama, de op drie na grootste stad van Syrië. Komt het regime van president Bashar al-Assad in gevaar?

Minder dan een week nadat verschillende rebellengroeperingen met Aleppo de op een na grootste stad van Syrië hebben veroverd, lijkt ook de belangrijke stad Hama in beeld te komen. Gisteren waren er net buiten Hama al forse gevechten met het Syrische regeringsleger. Volgens de rebellen zouden ze tot op een tiental kilometers van de stad genaderd zijn.

De rebellen behoren voornamelijk tot twee groeperingen. Er is Hayat Tahrir al-Sham (HTS), oorspronkelijk opgericht als een filiaal van de terreurgroep Al Qaida, maar dat in 2016 officieel de banden met Al Qaida opblies. De tweede groepering is het Syrisch Nationaal Leger, voorheen het Vrije Syrische Leger, dat door Turkije wordt gesteund.

Hama, de op drie na grootste stad van het land, is strategisch van groot belang. Naast een logistiek knooppunt is het ook een cruciaal militair bolwerk. Het is een van de weinige steden die tijdens de Syrische burgeroorlog, die sinds eind 2011 woedt, nooit in handen van oppositietroepen is gevallen.

Volgens Thomas Pierret, Syriëkenner aan het Institut de recherches et d’études sur le monde arabe et musulman (IREMAM) in Aix-en-Provence, volgt nu pas de eerste grote uitdaging voor de rebellengroepen. ‘Noord-Syrië is altijd een probleem geweest voor het regime van Assad’, aldus Pierret. ‘De bevolking is er overwegend soennitisch. Er is onder dat deel van de bevolking weinig steun voor het regime, en veel steun voor de rebellen. De dertigste divisie van het Syrische leger, dat instond voor de verdediging van Aleppo, heeft al jaren een kwalijke reputatie van corruptie en slechte leiding. De soldaten waren slecht bewapend en nauwelijks gemotiveerd om te vechten.’

Verwacht u dat zich in Hama hetzelfde scenario kan voordoen als in Aleppo?

Thomas Pierret: De regio rond Hama is helemaal anders. Rond Hama heb je een heleboel alawitische en christelijke dorpjes, waar het regime heel wat steun heeft bij de paramilitaire groepen. Er zijn meer mensen die voor het regime willen vechten dan in Aleppo. Het wordt een stuk moeilijker voor de rebellen om door te stoten in Hama.

Hoe begrijpt u de strategie van de rebellengroepen?

Pierret: Ze spelen alles of niets. Ofwel slaagt het regime erin hun opmars te stuiten, en dan ziet het er slecht uit voor de rebellen. Maar als ze erin slagen ook Hama binnen te trekken, wordt het bijzonder link voor het regime van Assad. De vraag is niet hoever ze willen gaan, maar hoever ze kunnen gaan. Ze proberen momenteel vooral het momentum uit te buiten, en van de wanorde bij de regimetroepen gebruik te maken om zo veel mogelijk gebied te veroveren. Hoe verder ze raken, hoe beter dat is voor hen. Het is voor hen de enige manier om op internationaal niveau ernstig genomen te worden.

Waarom richten de rebellen zich nu op Hama?

Pierret: Omdat dat de gemakkelijkste weg is. Om naar de kustregio te gaan, zouden de rebellen door bergachtig gebied moeten, wat hun opmars zou vertragen. Ze zouden ook door alawitisch gebied moeten, wat hen kwetsbaar zou maken voor aanslagen.

Hoe verklaart u de verrassende militaire zwakte van het Syrische regeringsleger tot nu toe?

Pierret: Er zijn de voorbije jaren belangrijke hervormingen gebeurd die onverwachte neveneffecten hadden. Toen de burgeroorlog begon, hadden officieren een prominente rol in de Syrische militaire doctrine. Hoog gerangschikte officieren werden verondersteld om in de voorste linies te vechten. Dat zorgde ervoor dat het regeringsleger in de eerste fase van de burgeroorlog enorm veel officieren verloor. Onder invloed van de Russen hebben ze die doctrine aangepast, waardoor officieren nu vanuit het achterveld opereren. Dat heeft nu het onverwachte effect dat soldaten sneller gedemoraliseerd raken en op de vlucht slaan.

Hoe begrijpt u de strategie van het regime?

Pierret: We zien dat het regime zich momenteel terugtrekt, en zijn militaire middelen concentreert. De best getrainde en bewapende onderdelen van het leger focussen zich op de streek rond Damascus.

Acht u het mogelijk dat het Syrische regime in elkaar zal storten, zoals dat in Afghanistan gebeurde nadat de Amerikanen zich hadden terugtrokken?

Pierret: Ik geloof niet in een scenario waarbij het Assadregime snel instort, maar je kunt niet uitsluiten dat het gebeurt. Maar zelfs als het zou gebeuren, denk ik niet dat de rebellen in staat zullen zijn de macht te grijpen. Er zijn te veel landen die niet willen dat de rebellen tot in Damascus trekken. Zelfs landen die absoluut geen bondgenoten van Assad zijn, zoals de Verenigde Arabische Emiraten of Israël, zullen absoluut proberen te voorkomen dat de rebellen Damascus innemen.

Hoe is de verstandhouding tussen de verschillende rebellengroeperingen?

Pierret: Het is duidelijk dat ze militair samenwerken. Hayat Tahrir al-Shamen (HTS) en het Syrisch Nationaal Leger (SNL) hebben hun aanvallen op Aleppo gecoördineerd. Maar op politiek vlak zijn er enorme verschillen. Beide groeperingen worden bestuurd door aparte regeringen met politieke projecten die enorm van elkaar verschillen. Bepaalde groeperingen in het SNL hebben zeer slechte relaties met HTS, en omgekeerd. Het is een zeer heterogene coalitie.

De rehabilitatie van Bashar al-Assad: hoe het Syrische regime drugs en vluchtelingen gebruikt om zijn isolement te doorbreken

Hoe afhankelijk is het Assadregime van bondgenoten als Iran en Rusland?

Pierret: Enorm afhankelijk. Iran was al cruciaal in de herovering van Aleppo in 2016. Dat was een enorme operatie, het enige moment in de burgeroorlog waarbij reguliere Iraanse eenheden meevochten aan de kant van het regime. Afgelopen weekend is de verdediging van Aleppo ingestort toen de door Iran gesteunde troepen zich terugtrokken. Aan de Russische kant is het opvallend dat het aantal luchtaanvallen een stuk lager ligt dan voorheen. Door de oorlog in Oekraïne hebben de Russen minder middelen beschikbaar om Assad te steunen.

Vindt u het vreemd dat Assad het kennelijk niet nodig vond om het Syrische leger de voorbije jaren uit te bouwen? Ondanks de bloederige burgeroorlog is dat eigenlijk niet gebeurd.

Pierret: Het regime rekruteert uit een steeds kleiner deel van de bevolking, eigenlijk bijna exclusief bij de alawieten. De rest van de bevolking doet er alles aan om aan de militaire dienstplicht te ontsnappen. Veel Syriërs hebben hun kinderen naar het buitenland gestuurd om aan de legerdienst te ontkomen. Om de druk op de bevolking te verlagen, heeft het regime de voorbije jaren een demobilisatie doorgevoerd. Mobilisatie is sowieso enorm moeilijk: dat zie je zelfs in een land als Oekraïne, dat door een externe vijand wordt aangevallen. Assad ging er ten onrechte van uit dat er geen groot risico meer bestond dat de rebellie zou opflakkeren.

Afgelopen weekend circuleerden al geruchten over een mogelijke staatsgreep tegen Bashar al-Assad. Acht u dat een mogelijkheid?

Pierret: Het lijkt me erg onwaarschijnlijk. De familie Assad is ondertussen al 64 jaar aan de macht. De hele structuur van het regime is erop gericht om te voorkomen dat de militairen machtig genoeg worden om een staatsgreep te overwegen. Dat heeft duidelijke consequenties: loyauteit aan het regime is belangrijker dan militaire efficiëntie. De enige die het zou kunnen proberen is Maher al-Bassad, de jongere broer van Bashar al-Assad. Maar er is geen reden om aan te nemen dat hij dat überhaupt van plan is.