De Syrische mensenrechtenadvocaat Anwar al-Bunni is opgelucht over de val van het Assad-regime, maar heeft tegelijkertijd twijfels over de nieuwe machthebbers. ‘Vrouwen worden al gedwongen om een hijab te dragen.’
Anwar al-Bunni (66) is een Syrische jurist en mensenrechtenactivist uit Hama. Hij richtte het Syrische Centrum voor Rechtsstudies en Onderzoek op, waar activisten en advocaten bewijsmateriaal verzamelen dat in de rechtbank kan worden gebruikt tegen daders van het Assad-regime.
Zijn activiteiten hebben al geleid tot arrestaties en veroordelingen van folteraars die in Duitsland waren ondergedoken. Sinds de jaren negentig verdedigde hij politieke tegenstanders van president Bashar al-Assad. In 2006 werd hij zelf gearresteerd en vijf jaar opgesloten en gemarteld. In 2014 vluchtte Al-Bunni vanuit Damascus naar Berlijn, waar hij in ballingschap verblijft.
Bashar al-Assad is gevallen. Bent u nu gelukkig?
Anwar Al-Bunni: Ik was twee dagen heel gelukkig. Maar nu maak ik me zorgen.
Waarom?
Al-Bunni: Wat ik hoor uit Damascus is niet alleen maar bemoedigend. De milities van Haiat Tahrir al-Sham (HTS) hebben een overgangsregering aangesteld die volledig bestaat uit vertrouwelingen van rebellenleider Abu Mohammad al-Jolani. Het zijn alleen mannen, er zit geen enkele vrouw bij. Zo’n regering vertegenwoordigt de Syriërs dus niet. Er wordt gezegd dat vrouwelijke rechters niet meer mogen werken. Nu zou er zelfs amnestie komen voor soldaten, ongeacht wat ze hebben gedaan, zelfs als ze oorlogsmisdaden hebben begaan. En Jolani beweert dat hij een commissie zal oprichten om een nieuwe grondwet op te stellen. Dat is zorgwekkend. Wat denken die mensen wel?
‘De nieuwe machthebbers beginnen al de sharia toe te passen en een autoritair systeem op te zetten.’
Het klinkt alsof uw vreugde over de val van Assad alweer verdwenen is.
Al-Bunni: Er is op dit moment geen legitieme regering in Syrië, geen gekozen president, geen gekozen parlement. Juridisch gezien bestaat er geen staat die door wie dan ook erkend zou kunnen worden. Mijn oproep aan de VS, Europa en de Verenigde Naties is daarom om elke erkenning op te schorten totdat de Syriërs hun eigen regering en leiders hebben gekozen. Als dat niet gebeurt, gaat deze kans in de Syrische geschiedenis verloren.
Machtswissel in Syrië: ‘Wie Assad ten val bracht? Alleszins niet het Westen’
U vreest dat er nu een toestand wordt gecreëerd die moeilijk terug te draaien is?
Al-Bunni: De nieuwe machthebbers houden gematigde toespraken en doen zich beschaafd voor om zoveel mogelijk mensen, zowel binnen als buiten Syrië, aan hun kant te krijgen. Maar in werkelijkheid beginnen ze al de sharia toe te passen en een autoritair systeem op te zetten. Ik zie op televisie hoe strijders van de HTS vrouwen dwingen een hijab te dragen.
Denkt u dat de HTS-rebellen Syrië in een islamistische staat zullen veranderen?
Al-Bunni: Ik ken de Syriërs, ze zullen een islamistische staat niet accepteren. Ze hebben misschien nooit in een democratie geleefd, maar ze weten wat een staat inhoudt. Syrië is een multireligieus land. Er wonen niet alleen soennieten, maar ook druzen, christenen, ismaëlieten, alawieten en anderen. Als Syriërs het gevoel krijgen dat de situatie de verkeerde kant opgaat, zullen ze in opstand komen.
‘Rusland en de Golfstaten willen van Syrië een tweede Libië, Afghanistan of Sudan maken, zonder democratie.’
Hoe zou dat verzet eruitzien?
Al-Bunni: Ze zouden vreedzaam protesteren en niet naar de wapens grijpen. Jolani kan misschien regeren in het overwegend soennitische Idlib, maar niet in het hele land. De mensen accepteren de sharia niet. De islamisten zouden geen internationale steun krijgen, behalve misschien van Turkije. Maar de internationale gemeenschap moet nú reageren.
Wat zou de internationale gemeenschap moeten doen?
Al-Bunni: Schort het Syrische lidmaatschap van de Verenigde Naties op tot er een echte overgangsregering is en VN-resolutie 2245 wordt uitgevoerd.
Dat schrijft de uitsluiting van terroristische organisaties van het politieke proces voor, een inclusieve en niet-sektarische bestuursstructuur, vrije en eerlijke verkiezingen, en een door Syriërs geleid politiek overgangsproces.
Al-Bunni: Als dat niet gebeurt, zal de weg naar vrede veel langer worden en de kosten veel hoger. Jolani en zijn volgelingen zijn geen legitieme overgangsregering. De wereld mag hen nu geen legitimiteit geven.
U vreest een koerswijziging die ingaat tegen de door de meeste Syriërs gewenste democratische, seculiere orde?
Al-Bunni: Precies. En dat externe krachten met deze leiders samenwerken om hun eigen invloed daar te verstevigen. Ze willen van Syrië een tweede Libië, Afghanistan of Sudan maken, zonder democratie.
Wie bedoelt u precies?
Al-Bunni: Rusland, maar ook de Golfstaten. Als dit democratische experiment in een Arabisch land in hun geografische nabijheid slaagt, zet dat hun autoritaire regeringsmodellen onder druk. Een democratische ontwikkeling zou hun heerschappij ter discussie stellen.
‘Na twee of drie dagen werden de doden naar massagraven vervoerd, of ter plaatse met een hydraulische machine fijngestampt en verbrand.
De beelden uit de Saidnaya-gevangenis nabij Damascus zijn een symbool van de wreedheid van het Assad-regime geworden. Beleven we momenteel een tijd van gerechtigheid of van wraak?
Al-Bunni: Er zijn persoonlijke wraakacties, maar niet systematisch. Als mensen het gevoel krijgen dat gerechtigheid zal zegevieren en dat elke crimineel zich zal moeten verantwoorden, zal de drang om wraak te nemen afnemen.
Vooral de alawieten, een religieuze minderheid die ongeveer 10 procent van de Syrische bevolking uitmaakt en waartoe ook de familie Assad behoort, vrezen het doelwit te worden van lynchpartijen en arrestaties.
Al-Bunni: De alawieten genoten privileges onder het regime, en velen hebben zich inderdaad schuldig gemaakt aan misdaden. Maar dat betekent niet dat je ze zomaar mag bedreigen of vermoorden.
Midden-Oostenexperte Brigitte Herremans: ‘Natuurlijk is Syrië nog niet veilig’
Hoe kan dat voorkomen worden?
Al-Bunni: Gerechtigheid wordt de grootste uitdaging. Ongeveer 500.000 mensen zijn gedood in de Syrische burgeroorlog, 500.000 à 800.000 werden opgepakt en gemarteld door de inlichtingendiensten en in de gevangenissen. Ongeveer 200.000 worden sindsdien vermist, de meesten van hen leven waarschijnlijk niet meer. Tot nu toe zijn 35.000 mensen vrijgelaten. Meer dan tien jaar lang werden elke dag zo’n 50 mensen vermoord door de inlichtingendiensten. De families van de slachtoffers moeten worden gecompenseerd, en daarvoor willen we donaties inzamelen.
Dat zijn monsterlijke cijfers. Wat moet er nu gebeuren?
Al-Bunni: We hebben een Syrisch gerechtshof nodig waar erkende buitenlandse en Syrische rechters sámen recht spreken. Syriërs zijn nu te emotioneel, ze zijn niet objectief – ook ik niet. We zijn er allemaal te dicht bij betrokken.
Het zal jaren, misschien zelfs decennia duren om alle zaken te registreren, de daders te vinden, ze aan te klagen en vonnissen uit te spreken.
Al-Bunni: Het zal eerder jaren dan decennia duren, maar dat is nu eenmaal zo. Gerechtigheid kent geen tijdslimieten. We hebben nu al een groot netwerk van getuigen die verklaringen hebben afgelegd. Nu zij geen represailles meer hoeven te vrezen, zullen we de daders overal vinden, hen opsporen en voor het gerecht brengen. De daders moeten weten dat ze verantwoording zullen moeten afleggen, en dat wij hen zullen opsporen.
Na de val van Bashar al-Assad: wie zal Syrië regeren?
U hebt geholpen Syrische folteraars die in Duitsland waren ondergedoken aan te klagen en te veroordelen. Hoeveel daders verbergen zich nog in het buitenland?
Al-Bunni: We schatten dat er ongeveer 1000 daders in Europa zijn, waarvan misschien 500 in Duitsland. Natuurlijk zullen nu meer mensen proberen hierheen te vluchten.
Syrië wordt beschouwd als de bakermat van de beschaving. Hoe kon er in de afgelopen decennia zo’n gruwelijke cultuur van wreedheid ontstaan?
Al-Bunni: Saidnaya wordt vandaag de slachthuis van Syrië genoemd, maar ooit was het de meest geavanceerde en moderne gevangenis van de Arabische wereld. Ik weet dat, omdat ik zelf heb geholpen om ze te bouwen.
Wat zegt u?
Al-Bunni: In de jaren 1980 werkte ik als assistent van een ingenieur die toevallig de opdracht kreeg om de gevangenis te bouwen. Elke cel had daglicht. Er was een bioscoop, een voetbalveld. De ontwerpen kwamen van architecten uit de DDR. We begonnen in 1982 en in 1988 was ze klaar. Mijn broer, die net als ik opkomt voor mensenrechten, was destijds veroordeeld tot tien jaar gevangenisstraf. Hij werd als een van de eerste gevangenen van Palmyra naar Saidnaya overgebracht – hij had het gevoel dat hij in een hotel terechtkwam! Tot er in 2008 een opstand uitbrak van gevangen islamisten, onder wie veel Al Qaidastrijders. Zij doodden veel bewakers, waarna de veiligheidsdiensten op hun beurt veel islamisten doodden, en Saidnaya werd omgevormd tot een fort van de dood.
‘We schatten dat er ongeveer 1000 daders in Europa zijn. Natuurlijk zullen nu meer mensen proberen hierheen te vluchten.’
Wat gebeurde er daarna?
Al-Bunni: De ramen werden dichtgemetseld, de muren met staal versterkt. ’s Winters was het bitter koud, ’s zomers ondraaglijk heet. Er werden kerkers aangelegd, die de plek werden waar lijken werden opgeslagen, zodat ze niet onmiddellijk zouden ontbinden. Na twee of drie dagen werden de doden naar massagraven vervoerd, of ter plaatse met een hydraulische machine fijngestampt en verbrand. Tienduizenden zijn daar gestorven.
Er zou een folterhandboek bestaan met 80 verschillende martelmethoden. Wie bedenkt zoiets?
Al-Bunni: De chef van de Nationale Veiligheidsraad, generaal Ali Mamlouk. De foltermethoden varieerden van slaan met stokken en buizen tot het ophangen aan de armen aan het plafond, elektrische schokken en verkrachting met een stok. Sommige folteraars werden daartoe gedwongen, andere genoten ervan. We hebben video’s als bewijs.
Het brein achter dat alles, de man die alles goedkeurde, was Bashar al-Assad. Hij kreeg elke dag rapporten over de martelingen.
Wie leidde de gevangenis van Saidnaya, en waar is die nu?
Al-Bunni: Een legerofficier die is gevlucht. We weten dat de daders zich al twee jaar op deze dag voorbereidden. Ze kregen een nieuwe identiteit, valse namen en nieuwe paspoorten waarop ze er anders uitzagen, met nieuwe baarden en brillen. Ze leven ondergedoken, veel van hen zijn naar Libanon gevlucht. Helaas hebben de rebellen in Damascus uitgerekend het paspoortbureau als eerste in brand gestoken. Maar we zullen ze alsnog pakken.
Assad heeft asiel gekregen in Rusland. Wat nu?
Al-Bunni: Hij is daar niet veilig. Poetin zal hem laten vallen en hem uitleveren aan Syrië.
Wat zou een rechtvaardige straf zijn voor Assad?
Al-Bunni: Een levenslange gevangenisstraf.
U bent tegen de doodstraf?
Al-Bunni: Ik ben principieel tegen de doodstraf. Maar in Assads geval denk ik dat de doodstraf te genadig zou zijn.
U wilt zo snel mogelijk terugkeren naar Syrië om te helpen de islamisering en een nieuw autoritair bestuur tegen te gaan. Dat kan weer gevaarlijk worden.
Al-Bunni: Ik was niet bang voor Assad. Ik ben niet bang voor Jolani.
Wat wordt het eerste wat u doet wanneer u in Damascus aankomt?
Al-Bunni: Het graf van mijn moeder bezoeken. Ze stierf terwijl ik in ballingschap was.
Israëlisch-Palestijns conflict
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier