Nieuwe Syrische president Ahmed al-Sharaa: ‘In onze regio zijn er verschillende definities van democratie’

Voor zijn eerste interview sinds hij op 29 januari president van Syrië werd, ging Ahmed al-Sharaa in gesprek met The Economist. Hij schetste zijn visie op de wederopbouw van Syriës verwoeste, gefragmenteerde en failliete staat. ‘Als het interim-parlement de sharia goedkeurt, is het mijn rol om die af te dwingen. En als het parlement de wetgeving níét goedkeurt, is het mijn rol om hun beslissing af te dwingen.’

Achtenveertig uur na zijn aantreden presenteerde de voormalige leider van Al-Qaida in Syrië, voorheen bekend onder zijn nom de guerre Abu Muhammad al-Jolani, een tijdsschema om Syrië ‘in de richting van’ democratie te brengen en beloofde hij presidentsverkiezingen.

Veel buitenstaanders hoopten dat zijn opkomst een strategische verschuiving van Syrië zou betekenen, weg uit de invloedssfeer van Iran en Rusland en richting het Westen.

In werkelijkheid sprak hij scherp over de ‘illegale’ militaire aanwezigheid van de Verenigde Staten in Syrië, verwelkomde hij onderhandelingen met Rusland over hun militaire bases en waarschuwde hij Israël dat hun opmars in Syrië sinds de val van het Assad-regime ‘in de toekomst veel problemen zal veroorzaken’.

Er was weinig te merken van de inclusiviteit waarover hij zo enthousiast sprak. Hij werd omringd door een kleine groep adviseurs, voornamelijk afkomstig uit zijn emiraat in Idlib. Verder was het immense paleis, dat zes keer zo groot is als het Witte Huis, leeg.

Hipsterlook

Sharaa lijkt voor iedereen iets anders te zijn. Toen hij twee nachten eerder zijn presidentschap aankondigde, droeg hij een militair uniform terwijl hij voor rebellenleiders stond. De volgende avond sprak hij de Syriërs toe als burger, gekleed in een zwart pak met een groene stropdas.

Voor dit gesprek koos hij een hipsterlook: een casual crèmekleurige jas over een zwarte, tot aan de nek dichtgeknoopte blouse en een smalle broek. Hij leek eerder op weg naar een vrijdagavondje uit in de stad. Sharaa lijkt erg bezig te zijn met zijn imago: hij had het drie keer over zijn kledingkeuze, wellicht omdat hij weet dat waarnemers er veel uit zullen afleiden.

Zijn boodschappen, op zachte toon gebracht, leken op maat gemaakt voor elk publiek. Maar de constante veranderingen maken het moeilijk om hem te doorgronden: de man orkestreerde zelfmoordaanslagen voor de IS en leidde Al-Qaida in Syrië.

Hoewel hij is ingehuldigd als interim-president, is zijn visie op de lange termijn gericht. Veel van zijn beloften, zoals een grondwet en verkiezingen, werden ‘drie of vier jaar’ vooruitgeschoven. In de tussentijd is hij vastbesloten de macht die hij heeft vergaard, te consolideren.

Syrische mensenrechtenactivist over de toekomst van zijn land: ‘De wereld mag de rebellenleiders niet erkennen’

Centraal gezag herstellen

Allereerst is er de kwestie van capaciteit. Hij wil het centrale gezag herstellen over de gefragmenteerde Syrische staat en beweert, op de Koerden na, de instemming te hebben gekregen van ‘alle’ Syrische milities om zich bij een nieuw Syrisch leger aan te sluiten. Alle milities, inclusief de zijne, Hayat Tahrir al-Sham (HTS), zijn volgens hem ontbonden.

‘Iedereen die een wapen behoudt buiten de controle van de staat’ zou onderworpen worden aan niet-gespecificeerde ‘maatregelen’. Hij sluit een federale regeling om met Koerdisch verzet om te gaan uit.

Maar het beeld van een sterke leider wordt ondermijnd door het gebrek aan paleispersoneel. Er is niemand om koffie te serveren en slechts één persoon, die net in het land is aangekomen, regelt de communicatie. Zijn minister van Buitenlandse Zaken en voormalige jihadist, Asaad al-Shaibani, zit naast hem en leidt de gesprekken.

Op de grond is zijn 30.000 man tellende troepenmacht eveneens dun verspreid. Zoals hij zelf opmerkt: ‘Een uitgestrekt gebied valt nog altijd buiten de controle van de Syrische staat.’

Geen van de rebellencommandanten die bij zijn geënsceneerde inauguratie aanwezig zijn, werd uitgezonden. ‘Wij hebben ook een decennium lang offers gebracht’, zegt een zuidelijke rebellencommandant, die woedend is omdat Sharaa de leiding nam over wat een collectieve inspanning was om de Assads omver te werpen.

Milities en jihadisten

Rivaliserende milities beheersen nog altijd de meeste landsgrenzen. Veel van hun leiders, van wie sommigen voorheen officieren in het Syrische leger waren, zijn terughoudend om hun wapens, gebieden of commando’s op te geven.

De minister van Defensie heeft nog geen deadline vastgesteld voor ontwapening. De Koerden, die Syriës belangrijkste olievelden, landbouwgrond en de dam die een groot deel van de elektriciteit in het oosten levert, in handen hebben, weigeren zijn bewind te erkennen. Gevraagd naar zijn onderhandelingen met de Koerden, antwoordt Sharaa: ‘Er is weinig optimisme.’

Sharaa worstelt ook om de excessen van jihadisten, die tot nu toe zijn machtsbasis vormden, in te perken. Tot op heden is een bloedbad voorkomen. Maar het ministerie van Informatie heeft de toegang voor buitenlandse journalisten beperkt tot de kustprovincies en Homs, waar wraakmoorden op Alawieten toenemen.

Sharaa noemt de vrees voor een heropleving van de Islamitische Staat (IS) ‘fel overdreven’. Maar hij geeft toe dat zijn troepen sinds zijn aantreden ‘veel aanslagen’ hebben verijdeld. Er wordt aangenomen dat IS-cellen terugkeren naar Damascus en andere steden, waar ze profiteren van de groeiende ontevredenheid.

Offensief tegen Assad in Syrië: ‘De milities hebben deze aanval zorgvuldig voorbereid’

‘Vrije en eerlijke verkiezingen’

Ten tweede is er de vraag of Sharaa daadwerkelijk van plan is zijn beloften na te komen, of op zijn minst een poging daartoe zal ondernemen. In het gesprek gebruikt hij, voor het eerst sinds hij de macht heeft overgenomen, in het openbaar het woord ‘democratie’.

‘Als democratie betekent dat het volk beslist wie hen zal regeren en wie hen vertegenwoordigt in het parlement,’ zegt hij enigszins halfslachtig, ‘dan beweegt Syrië zich in inderdaad die richting’.

Hij houdt vol dat hij zijn kabinet van loyalisten uit Idlib zal vervangen. Hij belooft hen binnen een maand te vervangen door een ‘breder en diverser bestuur waarin alle geledingen van de samenleving vertegenwoordigd zijn’. Hij verklaart dat ministers en leden van een nieuw benoemd parlement zullen worden geselecteerd op basis van ‘bekwaamheid, niet etniciteit of religie’, wat de mogelijkheid opent dat hij voor het eerst enkele niet-Soennieten zal benoemen.

Hij belooft ook ‘vrije en eerlijke’ verkiezingen te houden en samen met de VN een grondwet op te stellen, maar pas na ‘minstens drie tot vier jaar’. Voor het eerst belooft hij presidentsverkiezingen.

Maar Sharaa moet een evenwicht vinden tussen veel verschillende groepen, waaronder zijn jihadistische achterban en een grotendeels conservatieve soennitisch-Arabische meerderheid. Als hij hen de oorlogsbuit en de islamitische staat ontneemt die hij had beloofd toen hij Idlib bestuurde, riskeert hij een tegenreactie.

Hij heeft een zijruimte in het presidentieel paleis omgebouwd tot gebedsruimte en de asbakken van de salontafels verwijderd, in lijn met zijn puriteinse stroming binnen de islam. (Hij heeft echter ook zijn snor laten groeien, wat hiermee in tegenspraak lijkt te zijn.)

In ons gesprek schuift hij de kwestie van de sharia, de islamitische wetgeving, door naar een van zijn benoemde organen. Als de interim-wetgevende vergadering de sharia goedkeurt, zegt hij, ‘dan is het mijn rol om die af te dwingen, en als ze die niet goedkeuren, is het mijn rol om hun beslissing af te dwingen’.

In de tussentijd zullen de rechtbanken de enorme achterstand aan rechtszaken afhandelen volgens het oude burgerlijk wetboek, verklaart hij. De oprichting van politieke partijen is een andere kwestie waarover de grondwettelijke commissie zal beslissen. Hij blijft ook vaag over de vraag of vrouwen gelijke rechten en toegang tot macht zullen krijgen. Er zou een ‘brede arbeidsmarkt’ voor vrouwen zijn, zegt hij.

Sektarische spanningen

Dat zal waarschijnlijk niet voldoende zijn om de religieuze minderheden van Syrië tevreden te stellen, met name de alawieten, die onder de Assads veel macht hadden. Wanneer hij over democratie spreekt, vermoeden velen dat hij in werkelijkheid een soennitisch-Arabische meerderheidsregering bedoelt. (‘In onze regio zijn er verschillende definities van democratie’, zegt hij.)

De presidentsverkiezingen zouden op de referenda van andere Arabische veiligheidsregimes kunnen lijken. Syrië is tenslotte gedurende bijna zijn hele moderne geschiedenis een dictatuur geweest , met uitzondering van slechts drie jaar sinds de onafhankelijkheid in 1946.

En Sharaa is vastbesloten de overblijfselen van de gehavende, maar nog functionerende staat die hij heeft geërfd, verder af te breken. Hij heeft de Baath-partij, de veiligheidsdiensten en een groot deel van het ambtenarenapparaat van de Assads ontmanteld, wat onrust veroorzaakt onder de 1,3 miljoen voormalige staatsmedewerkers en hun families. Net zoals de-Baathificatie in Irak sektarische spanningen aanwakkerde, kan ditzelfde effect in Syrië optreden.

Syrische mensenrechtenactivist over de toekomst van zijn land: ‘De wereld mag de rebellenleiders niet erkennen’

Eén uur stroom per dag

De grootste uitdaging voor Sharaa is de economie. De stroomvoorziening hapert en werkt slechts een uur per dag. De schaal van de wederopbouw is nauwelijks te bevatten. Het land kampt met een enorme liquiditeitscrisis (veroorzaakt, volgens bankiers, door vertragingen in de valutaleveringen uit Rusland) en heeft niet genoeg contanten om salarissen te betalen, zelfs niet tegen extreem lage lonen. ‘Zonder economische ontwikkeling zullen we terugkeren naar een staat van chaos’, waarschuwt Sharaa.

Herstel is alleen mogelijk met hulp uit het buitenland. Op 30 januari ontving hij de emir van Qatar, het eerste staatshoofd dat Syrië bezocht sinds de val van Assad. Op 2 februari maakte hij zijn eerste buitenlandse reis als president, naar Saudi-Arabië, waar hij geboren werd. Voorafgaand aan het bezoek noemde hij beide landen als potentiële investeerders in ‘grote… projecten’.

Hulp van de VS

Maar hij heeft ook de VS nodig, wier sancties, zo zegt hij, ‘het grootste risico’ vormen voor zijn plannen: ‘Het Syrische volk heeft genoeg geleden.’ Hij prijst Donald Trump voor zijn inspanningen om ‘vrede in de regio’ te bewerkstelligen en spreekt over het herstellen van diplomatieke betrekkingen ‘binnen enkele dagen’.

Hij heeft ook geprobeerd de regionale positie van Syrië te verbeteren door te beloven de export van captagon, een amfetamine die massaal werd geproduceerd in Syrië onder de Assads, te stoppen en buitenlandse strijders onder regeringscontrole te brengen.

Hij verklaart dat hij aan Turkije heeft ‘toegezegd’ dat Syrië geen uitvalsbasis zou worden voor de PKK, de Koerdische Arbeiderspartij die de Koerdische administratie in het noordoosten steunt.

Maar Sharaa draagt de last van zijn status, en van die van zijn beweging, die als een terroristische organisatie wordt bestempeld. ‘Mijn status is die van president van Syrië, niet van HTS’, protesteert hij. Maar velen in de regio zijn woedend over zijn benoeming van HTS-kaderleden op hoge posities en van buitenlandse jihadisten op militaire posten.

Er zijn aanwijzingen dat die frustratie zijn eerste toenadering tot het Westen kan ondermijnen. Hij zet de bereidheid van Rusland om te onderhandelen over een akkoord over zijn militaire bases af tegen de terughoudendheid van de VS en noemt de aanwezigheid van Amerikaanse troepen in Syrië ‘illegaal’.

Hij verklaart ook dat Israël zich ‘moet terugtrekken’ uit gebieden buiten de wapenstilstandsgrenzen van 1974 die het bezet sinds de val van Assad. De verdrijving van Palestijnen door Israël is ‘een grote misdaad’, vervolgt hij.

Op de vraag of hij bereid zou zijn om de Saudische kroonprins en feitelijke heerser, Mohammed bin Salman, te volgen als die de relaties met Israël zou normaliseren, antwoordt hij: ‘Eigenlijk willen we vrede met alle partijen.’

Maar hij benadrukt dat zolang Israël de Golanhoogten bezet, een bergplateau dat het in 1967 veroverde, een akkoord voorbarig zou zijn. Het zou in elk geval de goedkeuring van een ‘brede publieke opinie’ vereisen.

Voorlopig is Syrië onder Sharaa rustiger dan het sinds de Arabische Lente in 2011 is geweest. Het land ademt iets vrijer na een halve eeuw totalitair bewind. Maar de nieuwe president heeft nog een lange weg te gaan om te bewijzen dat hij inclusief is, dat hij zijn jihadistische wereldbeeld achter zich heeft gelaten en dat hij de beste hoop is voor een nieuw begin in Syrië.

Na de val van Bashar al-Assad: wie zal Syrië regeren?