‘Superrijke Russen in Londen: Lebedevs beste investering was misschien wel zijn vriendschap met Boris Johnson’

‘Het gemak waarmee de Russische oligarch Evgeny Lebedev zich een weg hakte naar het hart van de Britse bovenlaag, is het verhaal van de buitenlandse superrijken in Londen’, schrijft Lia Van Bekhoven.

Van alle Russische oligarchen die Londen rijk is, was de Britse elite misschien wel het meest gecharmeerd door Evgeny Lebedev. En waarom ook niet? Lebedevs vader Alexander mag dan een lange loopbaan in de KGB gehad hebben, maar dat kon je zijn zoon niet aanwrijven. Lebedev jr. was charmant, puissant rijk en een gulle gastheer. Het Britse establishment, waaronder prins Andrew, Boris Johnson en anderen die zichzelf ervan overtuigd hebben veel meer waard te zijn dan hun bankrekeningen aangeven, was snel ingepalmd.

Het gemak waarmee Lebedev zich een weg hakte naar het hart van de Britse bovenlaag is het verhaal van de buitenlandse superrijken in Londen. ‘We prostitueerden ons land omdat we betoverd waren door Russische bling’, zei kamerlid Chris Bryant eerder deze week.

Er waren geen geheimen over de connecties van Ruslands nouveau riches met de Londense dienstuitmakers. Hier een foto van Lebedev met de acteur Stephen Fry, hier één met zijn goeie vriend Elton John, en daar nog wat met kunstenaars en modeontwerpers van naam, musici en politici.

Lebedev kocht twee kranten, de Londense Evening Standard en The Independent. Het bezit van dagbladen heeft minder aanzien dan een decennium of wat geleden, maar genoeg status om je kringen in te trekken waar je anders niet komt. In zijn kranten en elders in de Britse media volgde Lebedev de pro-Poetin-lijn. Hij zette vraagtekens achter de moord in Londen op Poetins tegenstander en oud-spion Alexander Litvinenko die volgens de Britse veiligheidsdiensten in opdracht van het Kremlin in 2006 met het radioactieve polonium vermoord was. Hij verdedigde de Russische invasie in de Krim in 2014 omdat het gebied ‘vele jaren lang’ deel van Rusland uitmaakte ‘en pas sinds kort bij Oekraïne behoorde’. In een column in de Evening Standard schreef Lebedev dat de meeste Russen hun president dankbaar waren voor de ‘onvoorstelbare’ vrijheden die de bevolking genoot. In Syrie had Poetin ‘leiderschap getoond’ in de bittere burgeroorlog, vond hij in 2015.

Maar Lebedevs beste investering was misschien wel zijn vriendschap met Boris Johnson die dateert van 2009. Er zijn geen foto’s van de braspartijen in Lebedevs Italiaanse kasteel waar Johnson zich ’s zomers kon gedragen ‘als een ondeugende schooljongen’, volgens de biograaf van de Britse premier Tom Bower. Er zijn echter wel schemerige shots van de afloop van Johnsons meest omstreden logeerpartij in Palazzo Terranova in Perugia. Passagiers spraken in april 2018 van een gedesoriënteerde Johnson die er op het vliegveld uitgezien zou hebben alsof hij ‘in zijn kleren geslapen had’. Johnson was toen minister van Buitenlandse Zaken.

Twee dagen eerder had hij een NAVO-top over Rusland bijgewoond. Met de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken en andere ambtgenoten was besproken hoe de NAVO zich zou opstellen tegenover Moskou op de aanstaande bijeenkomst in juli. Een maand daarvoor was er in de zuid-Engelse stad Salisbury een aanslag gepleegd met novitsjok, een chemisch wapen, bedoeld voor de vroegere Russische spion Sergei Skripal die in die stad woonde. De Russische geheime agenten, door MI6 aangewezen als de daders, hadden voldoende novitsjok bij zich om de hele stad uit te roeien.

Sinds 2013 had MI6 Lebedev aangemerkt als ‘verdacht’. De Rus stond bij de Britse buitenlandse veiligheidsdienst geboekt als ‘een veiligheidsrisico’. MI6 geloofde dat Lebedev erop gebeten was om door te dringen tot de Britse elite.

Twee dagen na de NAVO-bijeenkomst reisde Johnson opnieuw naar Lebedevs onderkomen in Italie voor een feest. Tegen de regels in van alle protocol ging hij alleen. Zijn bewakers bleven achter. Volgens The Guardian ontmoette hij er Evgenys vader, de oud KGB-agent Alexander. Een woordvoerder van Lebedev sr. zou later zeggen dat er niks achter het bezoek te zoeken was. ‘Alexander zit vaak in Europa. Hij kent inmiddels bijna alle vrienden van Evgeny. Dus die ontmoeting (met Johnson, red.) is niet ongebruikelijk’. Johnson werd bij thuiskomst niet ondervraagd door de politie. Tegen de tijd dat het nieuws over de ontmoeting gepubliceerd werd, was de Britse minister premier.

Voor ontvangen bewijzen van gastvrijheid wilde Johnson zijn Russische vriend drie jaar geleden belonen zoals hij andere gulle vriendschappen honoreert: Lebedev moest in de adelstand getild worden met automatische zitplaats in het Hogerhuis. De commissie die zich over aspirantleden van de Senaat boog was niet onder de indruk van de voordracht. De veiligheidsdiensten weigerden de benoeming goed te keuren.

Johnson was met stomheid geslagen. Als er een luchtje zat aan Lebedev, waarom werd hem dat nu pas verteld? Wat was er specifiek verdacht aan Lebedev, vroeg hij. De premier veegde de redenering van tafel dat inlichtingen niet noodzakelijk gebaseerd zijn op daden uit het verleden, maar een inschatting zijn van het risico dat een persoon in de toekomst kan zijn voor de staatsveiligheid. Johnson drukte de benoeming door. Lebedev kreeg zijn hermelijn en zit sinds 2020 in het House of Lords waar hij overigens nog nooit gesproken heeft en geen enkel debat heeft bijgewoond.

Het is mogelijk dat de vriendschap tussen de Britse premier en Evgeny Lebedev oprecht is. Johnson gelooft tenminste niet dat er iets bedenkelijks aan zit. De Britse regeringsleider begrijpt niet waarom hij zijn gedrag en vriendenkring moet aanpassen. Dat op zich is genoeg om je ernstig ongerust te maken.