‘Succes van Trump toont noodzaak van méér democratie, niet minder’

Dat gebeurt er nu wanneer je het volk teveel macht krijgt: dan krijg je Trump als presidentskandidaat. Zo mopperen veel commentatoren. Maar, schrijft Brendan O’Neill, het succes van Trump is niet het gevolg van teveel macht van het volk, maar van te weinig. Immers, “democratie is niet uitgehold door de onredelijkheid van het volk, maar door een losgeweken elite die een debat en een ontmoeting met andere lagen van de bevolking uit de weg gaat.”

Niemand die politiek ook maar een beetje serieus neemt, zou blij moeten zijn dat Donald Trump de Republikeinse presidentskandidaat lijkt te worden. Trump is namelijk de belichaming van anti-politiek. Hij vertegenwoordigt een nieuw dieptepunt in een ontwikkeling, waarbij alles en iedereen wat met politiek te maken heeft wordt gezien als verdacht en onbeduidend.

Trump is dan ook niet tot deze positie opgeklommen dankzij een politieke visie. In plaats daarvan heeft hij slechts gebruikgemaakt van de anti-politieke stemming. Hij is een klassieke demagoog, die de beredeneerde of hartstochtelijke weg van de politiek heeft afgezworen om juist te appeleren aan het breed gedragen gevoel van vermoeidheid bij alles wat riekt naar politiek.

Verval van de Republikeinse partij

Zijn opkomst is dan ook mogelijk gemaakt door het gebrek aan politiek. Hij is de begunstigde van het verval van de Republikeinse partij. Hoe anders valt te verklaren dat een man die tot voor kort nog Democraat was en wordt gehaat door zo’n beetje alle toonaangevende Republikeinen, nu het gezicht wordt van de Republikeinen? Kennelijk heerst er bij die partij een onvermogen om nog te zeggen waar ze nu eigenlijk voor staat. Donald Trump is gesprongen in het gat dat ontstaat als een partij niet langer geldt als een collectief met een coherente verzameling ideeën met een aansprekende leider.

Het is zelfs nog erger. Het kamp van Trump krijgt juist energie, terwijl alle energie is weggezogen uit de Westerse politiek. Trump oogt alleen maar fris en dynamisch, omdat zo’n beetje alle anderen zo weinig authentiek en geprogrammeerd lijken.

Rampzalige interpretatie

Intussen trekt de elite – werkzaam in de politiek en media – helemaal de verkeerde lessen uit de opkomst van Trump. Hun interpretatie kan zelfs rampzalig zijn. Omdat zij Trump zo verachten, oordelen zij dat het bewijs is geleverd dat democratie niet langer werkt.

Die houding is te zien aan hoe zij schrijven en praten over de supporters van Trump. Ze worden omschreven als rednecks, woestelingen, barbaren. Zijn gevolg wordt racisme verweten – wat ironisch is, omdat die opmerking enkele racistische vooroordelen tegen “white trash” onthullen. Maar het duidelijkst zijn de suggesties dat de verkiezing van Trump laat zien dat je gewone mensen niet kunt vertrouwen hun politici te kiezen.

Grillen van het volk

Neem bijvoorbeeld het essay dat Andrew Sullivan schreef in New York magazine, dat binnen mum van tijd onder luid gejuich werd gedeeld door de weldenkende Twitteraars. De onderkop zegt genoeg: “Democratieën lopen spaak wanneer ze te democratisch worden.” Democratie was namelijk bedacht om de “driften van het volk” te temmen. Het was bedoeld om populistische ideeën “te laten bekoelen en beperken”.

Maar helaas is democratie in de laatste jaren “te direct” geworden, stelt Sullivan vast, waarop de “ongebreidelde emoties” van de mensen de politiek vormgeven. Het internet is de schuld, want daar zijn we getuige van een “afbraak van beredeneerde bedachtzaamheid”, die is vervangen door “gevoelens en emoties”. Daarom pleit Sullivan voor het herstellen van een door de elite geleid mechanisme waarbij de politiek zich kan beschermen tegen de grillen van het volk.

Deze door-en-door anti-democratische uithaal deed het goed bij anderen die Trump vrezen. Het essay gaf woorden aan een fundamentele overtuiging: dat Trump is wat er gebeurt wanneer je gewone mensen teveel inspraak geeft in de politiek.

Niet democratisch genoeg

Dit sentiment is precies het sentiment dat in de moderne geschiedenis is aangesproken om iedere uitbreiding van democratie tegen te gaan. Het werd net zo goed gebruikt in de nasleep van de Amerikaanse Onafhankelijkheid als in de dagen dat vrouwen opkwamen voor hun stemrecht. Vrouwen hadden namelijk problemen om “abstracte ideeën” te ontwikkelen, zo werd honderd jaar geleden beweerd, en “als politiek wordt geregeerd door emotie leidt dat tot onrechtvaardigheid”.

Hetzelfde wordt nu gezegd door de “progressieven” die Trump net zo vrezen als het volk: hun gebrek om te redeneren, hun zwakte om te worden overmand door emoties, hun neiging tot onrechtvaardigheid. Dit is volkomen onjuist. Het fenomeen-Trump laat zien dat het Westen niet “te democratisch” is geworden, maar juist dat het niet democratisch genoeg is.

Democratie is uitgehold

Het succes van Trump is het gevolg van de crisis van de democratie. Democratie gaat niet alleen over stemmen. Democratie gaat over inhoud en over debat. Democratie gaat over hoe je de massa de politieke richting van hun samenleving laat vormgeven.

In de afgelopen decennia is democratie echter uitgehold. Politiek is geprofessionaliseerd. Het is een schouwspel geworden, een speeltje voor technocraten en experts die niet langer mét, maar tégen het volk spreken. De politici vormen een kliek die niet námens, maar óver het volk regeert. Politieke en morele beslissingen zijn uitbesteed aan obscure, supranationale instellingen.

Er is een woord voor die trend: anti-politiek. Dat alles is niet de schuld van Donald Trump. Het is eerder de schuld van precies die groep die tegen Trump ageert: de politieke en journalistieke elite. Immers, dit is niet bepaald een ontwikkeling die in gang is gezet door het electoraat, maar juist door de top van de samenleving.

Losgeweken elite

En dat is precies wat het kamp dat Trump zo bekritiseert niet begrijpt: dat de anti-politieke houding van vandaag – de houding die Trump zo cynisch weet te exploiteren – juist een gevolg is van de politieke elite. Het enige wat een politicus vandaag hoeft te doen om populair te zijn, is zich afzetten tegen de politiek, tegen de gevestigde orde – ook al maakt hij daar zelf onderdeel van uit.

De democratie is niet uitgehold door de onredelijkheid van het volk, maar door een losgeweken elite die een debat en een ontmoeting met andere lagen van de bevolking uit de weg gaat. Politici hebben dit Tijdperk van Anti-Politiek gecreëerd.

(Met dank aan Tegengeluid, de nieuwsbrief voor dwarsdenkers. Dit artikel verscheen eerder op de website van Spiked, waarvan Brendan O’Neill hoofdredacteur is. Vertaling: Marco Visscher.)