Strijd om Europese grens- en kustwacht kan opnieuw losbarsten

Al meer dan een decennium wordt erover gepraat, nu is het zo ver. Zoals aangekondigd in de State of the Union van voorzitter Jean-Claude Juncker presenteert de Europese Commissie dinsdag in Straatsburg een concreet voorstel om een Europese grens- en kustwacht uit de grond te stampen. Een nieuwe strijd over soevereniteit dient zich aan.

In mei 2002, tegen de achtergrond van terreurdreiging (de aanslagen van 11 september), felle debatten over illegale migratie en electorale successen van extreemrechts (Jean-Marie Le Pen haalde de tweede ronde van de Franse presidentsverkiezingen), presenteerde toenmalig Commissievoorzitter Romano Prodi een strategie om de bewaking van de Europese buitengrenzen te versterken.

Frontex als compromis

Het einddoel van de strategie was een heus Europees grenskorps, waarbij “reële taken inzake bewaking van de buitengrenzen kunnen worden uitgevoerd door gemengde, uit personen van verschillende nationaliteit bestaande teams”. Het idee stuitte al snel op principiële en constitutionele bezwaren bij de lidstaten

Het compromis werd Frontex, geen Europese grenspolitie met personeel in uniform, maar een agentschap dat sinds 2005 een coördinerende rol speelt bij de bewaking van de Europese buitengrenzen en voor eventuele missies beroep moet doen op materiaal en manschappen uit de lidstaten. Dinsdag onderneemt de Commissie van Jean-Claude Juncker met rugdekking van Berlijn en Parijs een nieuwe poging om gestalte te geven aan een Europese grens- en kustwacht.

De problemen van 2002 zijn vele malen groter geworden en intussen is haarscherp duidelijk dat poreuze buitengrenzen het hele idee van Schengen en een Europa zonder binnengrenzen op de helling zetten.

De Commissie warmde haar plannen de voorbije dagen al uitgebreid op in de pers. Frontex gaat op in een nieuw Europees grens- en kustwachtagentschap dat meer dan dubbel zoveel budget en personeelsleden zal hebben. Het agentschap krijgt ook een pak meer bevoegdheden, onder meer op vlak van de terugkeer van migranten die niet voor asiel in aanmerking komen.

Wat met de soevereiniteit?

Meest geladen is de voorgestelde oprichting van een pool van 1.500 nationale douaniers die in een bestek van dagen kunnen uitrukken om een crisis aan de buitengrenzen aan te pakken. Het raakt de nationale soevereniteit in het hart, want een lidstaat zou de ontplooiing van Europese grensbewakers enkel kunnen tegenhouden met een gekwalificeerde meerderheid van de andere lidstaten achter zich.

“Het is niet zo gewaagd”, sust vicevoorzitter Frans Timmermans maandag in De Volkskrant. “Alleen in uitzonderlijke gevallen, als een lidstaat de crisis niet wil aanpakken of er niet toe in staat is, stuurt het grensagentschap manschappen uit andere landen om de grenzen te bewaken.” Dat zal volgens de Nederlander maar “zeer zelden voorkomen”.

Toch kijkt iedereen meteen naar Griekenland, waarlangs het voorbije jaar honderdduizenden vluchtelingen Europa binnenkwamen. Nu zou een dagelijkse instroom tot 15.000 mensen ook de rijkste lidstaten naar adem doen happen, maar Athene talmde ook wel erg lang met het inroepen van Europese hulp. De plannen van de Commissie ontlokten echter geen stoere verklaringen bij de extreemlinkse premier Alexis Tsipras, nochtans een ervaringsdeskundige in soevereniteitsverlies. Een Europese kustwacht is welkom, zei Tsipras vrijdag in het Griekse parlement, maar hij beklemtoonde ook dat de ultieme zeggenschap over de Griekse grenzen bij de Grieken moet blijven.

Tegenkanting bij voormalige Oostbloklanden

Tegenkanting mag er ook verwacht worden van aan nationale soevereniteit verknochte voormalige Oostbloklanden. Zo protesteerde de conservatieve regering in Polen zondag al bij monde van buitenlandminister Witold Waszczykowski tegen “een instelling die arbitrair zou beslissen over zijn acties zonder deelname van de betrokken lidstaat”.

Oost-Europese landen voeren ook het verzet aan tegen de bindende spreidingsplannen voor vluchtelingen, maar de Commissie laat zich niet ontmoedigen. Naast het voorstel voor het nieuwe agentschap komt ze dinsdag ook nog op de proppen met andere nieuwe ideeën, zoals de hervestiging van Syrische vluchtelingen uit Turkije in Europa en aanpassingen aan de Schengenregels. (Belga/NSK)