#StoryKillers: 100 journalisten zetten werk van vermoorde Indiase reporter rond desinformatie voort
Eén journaliste werd vermoord. 100 journalisten hebben haar werk rond desinformatie-huurlingen voortgezet: ruim vijf jaar na de moord op Gauri Lankesh publiceert het journalistencollectief Forbidden Stories in samenwerking met 30 media – waaronder Knack en Le Soir – een wereldwijd onderzoek naar manipulatiefabrieken en trollenlegers.
Vanaf 14/02 publiceren we gedurende een hele week onthullingen over de desinformatie-industrie op Knack.be/storykillers
‘In het tijdperk van fake nieuws’, zo begon het laatste artikel van journaliste Gauri Lankesh (55). Daarin verwoordde ze haar bezorgdheid over de opkomst van desinformatie in India. Ze beschreef hoe ‘leugenfabrieken’ – websites die geruchten en halve waarheden publiceren – desinformatie hielpen te verspreiden in India. Lankesh was zelf al een hele tijd doelwit van online haatcampagnes. Ze zou de publicatie van haar laatste artikel niet meer meemaken.
Vier kogels
5 september 2017. Het avondduister is al gevallen wanneer Gauri Lankesh thuiskomt in een rustige woonbuurt van de Indiase stad Bangalore. Plots weerklinken vier geweerschoten. De eerste kogel raakt Lankesh in haar rug, onder haar rechterschouder. Twee kogels doorboren vitale organen in haar buik. Een vierde kogel ketst af op de muur van haar huis. Een motorrijder en zijn medeplichtige vluchten weg, hun gezichten verborgen voor de veiligheidscamera’s die Lankesh had laten installeren. De journaliste is op slag dood.
De moord op Lankesh veroorzaakt schokgolven in heel India. Honderden rouwenden wonen haar begrafenis bij met borden waarop staat: ‘Ik ben ook Gauri.’ Ook de wereldpers bericht over de hatelijke moord.
Ik wil iedereen groeten die nepnieuws aan de kaak stelt. Ik wilde dat er meer van hen waren.
In 2005 had Lankesh een eigen weekblad opgericht, de Gauri Lankesh Patrike. In reportages uit afgelegen gebieden van de Indiase deelstaat Karnataka (met Bangalore als hoofdstad) nam de Patrike het op tegen het establishment en hekelde de opkomst van extreemrechtse hindoenationalisten. Het weekblad onderzocht onder meer illegale mijnbouw, lokale corruptie en religieuze polarisatie. Een van de belangrijkste onderwerpen was de hindoenationalistische Bharatiya Janata Party (BJP).
Online intimidatie
Halverwege de jaren 2010 werden de hindoenationalisten over wie Lankesh schreef mainstream. De verkiezing van Narendra Modi tot premier van India katapulteerde de BJP in 2014 naar de macht, ten minste gedeeltelijk dankzij een uitgebreid netwerk van ‘IT-cellen’ die positief nieuws over de BJP verspreidden en haar tegenstanders aanvielen – een groep waartoe Lankesh zou gaan behoren. Zo werd de journaliste zelf ook het doelwit van bijna constante online pesterijen door extreemrechtse netwerken die banden hadden met de BJP.
De online intimidatie bereikte een hoogtepunt nadat Lankesh een toespraak had gehouden en persoonlijke foto’s online had gezet die door extreemrechtse activisten werden gebruikt om haar af te schilderen als een ‘losgeslagen’ vrouw. De karaktermoord werd tegen het einde van haar leven intensiever, met negatieve inhoud die op populaire rechtse Facebookpagina’s werd geplaatst. In een veel gedeeld bericht beschreef een Indiase website Lankesh als een ‘bekende hindoehater’.
Lankesh’ laatste artikel, dat uiteindelijk twee dagen na haar dood werd gepubliceerd, kwam volgens vrienden en familie voort uit een obsessieve zoektocht naar de waarheid – maar ook om een beoordelingsfout toe te geven. In het artikel schreef Lankesh dat ze per ongeluk een bewerkte foto op Facebook had gedeeld. De foto leek een grote bijeenkomst ten gunste van de oppositiepartij Congress Party te tonen, maar was gefotoshopt om de omvang van de menigte op te blazen, onthulden factcheckers later. ‘Het was niet de bedoeling om aan te zetten tot propaganda’, schreef Lankesh. ‘Ik wilde alleen de boodschap overbrengen dat mensen samenkomen tegen fascistische krachten.’ Ze besloot met een oproep tot actie: ‘Ik wil iedereen groeten die nepnieuws aan de kaak stelt. Ik wilde dat er meer van hen waren.’
Misdaadsyndicaat
Binnen het jaar na de moord op Lankesh identificeerde de Indiase politie 18 mogelijke daders. 17 zijn inmiddels gearresteerd. Ze hadden bijna allemaal banden met de hindoenationalistische sekte Sanatan Sanstha en aanverwante religieuze groeperingen. Sanatan Sanstha geeft geen commentaar omdat het moordproces inmiddels loopt voor de rechtbank van Bangalore. De rechtszaak is in juli 2022 van start gegaan.
Uit goedgeïnformeerde politiebronnen vernamen we dat de moordaanslag op Lankesh gedurende meer dan een jaar was voorbereid door een naamloos misdaadsyndicaat dat wapens bemachtigde en Lankesh’ dagelijkse bewegingen nauwgezet had opgevolgd. Amol Kale, het vermoedelijke brein achter de moord, selecteerde rechtse activisten op religieuze bijeenkomsten en leidde hen op tot moordenaars. Volgens het strafdossier trainde Kale de daders gedurende een maandenlang indoctrinatieproces dat meditatie, wapentraining en religieus onderwijs omvatte. Ze moesten Lankesh’ artikelen lezen en video’s van haar toespraken bekijken. Ten minste vijf leden van het syndicaat kregen een video te zien van een toespraak die Lankesh in 2012 had gehouden en waarin ze de wortels van het hindoeïsme in twijfel lijkt te trekken. Parashuram Waghmare, de huurmoordenaar die uiteindelijk de trekker overhaalde, kon zelfs volledige zinnen uit die video citeren, wat suggereert dat hij de beelden herhaaldelijk te zien kreeg. Dat zegt een lokale politieonderzoeker die anoniem met het journalistencollectief Forbidden Stories sprak. De advocaat van Kale en Waghmare geeft géén commentaar ‘aangezien de zaak nog in behandeling is’.
Belangrijke vaststelling: de video die in het indoctrinatieproces werd gebruikt, bleek gemanipuleerd, zo ontdekte Forbidden Stories. Volgens KL Ashok, die het event coördineerde waar Lankesh in 2012 sprak, was Lankesh’ toespraak niet bedoeld als een aanval op het hindoeïsme. Ashok: ‘De toespraak werd ingekort tot alleen het gedeelte waarin ze zegt dat de hindoeïstische religie geen vader of moeder heeft. De bedoeling daarvan was de pluraliteit van de religie te benadrukken. Er zijn duizenden kasten en verschillende soorten geloof’ Onderzoek in samenwerking met het Digital Witness Lab van Princeton University in de VS toont dat de video via sociale media op grote schaal was verspreid onder Indiase extreemrechtse groeperingen.
Desinformatie-huurlingen
‘Het doden van de journalist zal het verhaal niet doden’ is de centrale boodschap van Forbidden Stories, een internationaal netwerk van journalisten opgericht door de Franse documentairemaker Laurent Richard. Toen hij in 2015 aankwam op zijn kantoor in Parijs, zag Richard hoe de nabijgelegen redactie van Charlie Hebdo getroffen werd door een terreuraanslag. Die ervaring inspireerde hem om de krachten te bundelen en het werk van bedreigde, gevangengenomen of vermoorde journalisten voort te zetten.
Forbidden Stories pikte onder meer het onderzoek op van de Maltese Daphne Caruana Galizia, die in 2017 door een autobom werd gedood, en van de vermoorde Mexicaanse journaliste Regina Martínez, die zich had vastgebeten in de banden tussen Mexicaanse drugskartels en de overheid in haar thuisstaat Veracruz. In 2021 haalde Forbidden Stories het wereldnieuws met onthullingen over de spionagetool Pegasus, ontworpen om de smartphones van terroristen en criminelen te bespioneren, maar massaal ingezet tegen journalisten en mensenrechtenactivisten.
1 op de 4 vermoorde journalisten was eerst doelwit van desinformatie-campagnes.
Naar aanleiding van de moord op Gauri Lankesh bracht Forbidden Stories het voorbije halfjaar meer dan 100 journalisten van 30 media samen om de werking van de geheimzinnige wereld van desinformatie-huurlingen bloot te leggen.
De Finse reporter Jessikka Aro was een van de eerste journalisten die onderzoek deed naar de Russische trollenboerderij Internet Research Agency, gelinkt aan Wagner-baas Jevgeni Prigozjin. Al snel werd Aro zelf het slachtoffer van een desinformatiecampagne opgezet vanuit Rusland. Trollen vielen haar aan op Twitter, stuurden lasterlijke e-mails naar collega’s en politici, en dienden officiële klachten in tegen Aro en haar werkgever, de publieke omroep Yle. Aro ontving zelfs een sms van iemand die zich voordeed als haar overleden vader en beweerde dat hij nog leefde en ‘haar observeerde’.
In de Filipijnen was het journaliste Maria Ressa die de belangrijke rol onthulde van trollenlegers ingezet door president Rodrigo Duterte. Na die artikelenreeks kreeg ze tot 90 haatboodschappen per uur te slikken, en volgde de ene klacht tegen Ressa na de andere. In 2021 kreeg Ressa de Nobelprijs voor de Vrede, maar in de Filipijnen loopt ze tegenwoordig rond met een kogelvrij vest en veiligheidsagenten.
Geïnspireerd door de oproep van Gauri Lankesh traceerden we met Forbidden Stories de oorspronkelijke bronnen van desinformatieverhalen, van India over Zuid-Amerika tot Europa. We gingen op zoek naar de bedrijven die diensten verkopen om de publieke opinie te beïnvloeden, verkiezingen te manipuleren, reputaties te vernietigen en de waarheid uit te wissen.
De desinformatie-industrie is vaak onzichtbaar maar groeit en is winstgevend, zo blijkt uit ons onderzoek. Volgens een rapport van het Oxford Internet Institute namen in 2020 ten minste 81 landen hun toevlucht tot georganiseerde manipulatiecampagnes op sociale media.
Nu staten steeds meer gebruik maken van desinformatie, worden journalisten geconfronteerd met dodelijke gevolgen. Een op de vier journalisten die tussen 2017 en 2022 in niet-conflictgebieden werden gedood, was het doelwit van desinformatiecampagnes of ontving rechtstreekse bedreigingen via socialemedianetwerken, ontdekte Forbidden Stories na analyse van data verzameld door de non-profit Committee to Protect Journalists.
Het onderzoeksproject #StoryKillers is gecoördineerd door Forbidden Stories. Partnermedia: Knack, Le Soir, The Guardian/The Observer, Le Monde, The Washington Post, Der Spiegel, ZDF, Paper Trail Media, Die Zeit, Radio France, Proceso, OCCRP, Haaretz, The Marker, El País, SverigesTelevision, Radio Télévision Suisse, Folha, Confluence Media, IRPI, IStories, Armando Info, Code for Africa, Bird, Tempo Media Group, El Espectador, Der Standard, Tamedia en Krik.
