Steve Bannon, de nieuwe campagneleider van Trump: ‘Als het ergens brandt, dan is hij met lucifers in de buurt’

Stephen ‘Steve’ Bannon leidt sinds deze week de presidentscampagne van Donald Trump. Hij vond het Trumpisme uit voor Trump kandidaat werd, en stond aan het hoofd van een website die een pleisterplek is voor ultrarechts. Zijn motto is: ‘Het kan de honingdas geen reet schelen’.

“De gevaarlijkste politieke operator in Amerika”. Toen de Trumpcampagne de aanstelling van de nieuwe campagneleider aankondigde, gebruikte ze deze omschrijving uit Bloomberg Business om Steve Bannon te duiden.

Bloomberg kreeg maandenlang toegang tot de excentrieke, provocatieve, venijnige, dikke, onophoudelijk zinnen afratelende Bannon, wat resulteerde in een uitgebreid portret dat in oktober 2015 verscheen. In de bijgevoegde foto’s ziet de Bloomberg-lezer de geïnterviewde in shorts in zijn woning in Washington, die tot in de details is ingericht alsof het 1865 is en president Abe Lincoln nog net regeert.

Before joining the Trump campaign, Steve Bannon ran the new vast right-wing conspiracy https://t.co/PmGFOHQchi pic.twitter.com/XeyCEufPiF

— Bloomberg Politics (@bpolitics) August 17, 2016

De omschrijving die Trump overnam, “de gevaarlijkste…”, is allicht overdreven. Maar de verwezenlijkingen van Bannon zijn niet gering. Hij heeft in zijn successite Breitbart eigenhandig de boze, paranoïde, populistische en nationalistische stroming vormgegeven die nu belichaamd wordt door presidentskandidaat Donald Trump. Hij heeft een onderzoekscel opgericht die succesrijk schandalen opspit rond de Clintons, maar ook rond “verwaterde”, “elitaire” Republikeinen als Jeb Bush en speaker Paul Ryan (“een proefbuisbaby” in een glazen schaaltje geconcipieerd in een conservatief instituut, noemde Bannon Ryan ooit). Hij gaf in zijn site ook steeds meer plaats aan wat de alt-right genoemd wordt: de racistische, antifeministische, homofobe stemmen binnen de conservatieve beweging.

Steve Bannon, 62, is van bescheiden komaf. “Arbeidersgezin, Iers katholiek, pro-Kennedy, pro-vakbond, Democraten”, luidt zijn eigen samenvatting.

Zijn vader legde telefoonlijnen, en hijzelf vervoegde de zeemacht. Hij voer op een oorlogsbodem door de Golf terwijl in Iran de revolutie woedde en de Amerikaanse ambassade gegijzeld werd.

Wat er precies speelde, legt hij niet uit, maar hij zag, zei hij aan Bloomberg, “hoe erg” de toenmalige Democratische president Jimmy “Carter de dingen verklootte”. Hij was tot dan zelf apolitiek, maar ineens werd hij een bewonderaar van de Republikein Ronald Reagan, en wat die voorstond: nationale kracht.

Kip met gouden eieren

Na zijn periode in het leger ging hij studeren en kwam hij in dienst bij Goldman Sachs, waar hij bankier en rijk werd. De aanwerving was een toevalstreffer. Toen hij zag hoeveel sollicitanten er waren voor een baan, besloot Bannon het op te geven en liever aan de bar een glas te gaan drinken. Daar geraakte hij in gesprek met figuren die later bleken hoge omes in het bedrijf te zijn. Ze vonden hem interessant en namen hem in dienst, hoewel hij eigenlijk als bijna-dertiger te oud was.

De volgende etappe in zijn eigen rijkdom was ook een toevalstreffer. Bij een entertainmentdeal was er twijfel, en de koper daagde hem uit: als je er toch zo in gelooft, waarom neem je dan geen aandeel in plaats van je gebruikelijke percentage. En zo geschiedde. Bannon werd aandeelhouder van onder meer de prille Seinfeld, een tv-serie die op dat moment ten dode opgeschreven leek, maar die kort na de verkoop het meest succesrijke programma van de jaren 90 werd. Met de heruitzendingen blijft Seinfeld zijn persoonlijke kip met gouden eieren.

Hij werd filmproducer, hij maakte een serie documentaires die in de serieuze pers doorgaans neergesabeld werden. Tot de onderwerpen behoorden: Ronald Reagan (jubel), Sarah Palin (jubel), de Occupy-beweging (gruwel). Bannon geeft de door Hitler beminde Leni Riefenstahl aan als een van zijn invloeden, naast trouwens de linkse Michael Moore, maar volgens de meeste critici is het resultaat gewoon rommel, met vooral veel evocatieve beelden van roofdieren die op prooi jagen.

De bankencrisis was, na de Iraanse revolutie, zijn tweede ontwaakmoment. Hij had zelf al gemerkt, beschrijft hij, dat de bankiers zich steeds meer ongebreideld en steeds onverantwoordelijker gingen gedragen, maar toen in 2008 de crisis uitbracht, werd het wel heel concreet.

Zijn vader, die zijn leven lang aan telefoonpalen herstellingen had uitgevoerd, had voor zijn pensioen belegde in aandelen, die ineens zo goed als waardeloos werden. Conclusie van Bannon: George W. “Bush had het even erg verkloot als Carter. Het hele land was een ramp”. Dat, zei hij aan Bloomberg, “keerde me tegen het hele establishment”. Het werd zijn uitgangspunt: de elite, het establishment, links, maar ook rechts, kloot de kleine man, en iemand moet dat aanklagen.

Bannon wordt gemotiveerd, zegt hij, door dezelfde populistische afkeer van Washington die de campagnes van Trump tot Bernie Sanders voedde.

Maar hij keerde zich naar rechts. Bij de Tea Party en bij Breitbart, een rechtse anti-establishmentsite, opgericht door Andrew Breitbart, vond hij gelijkgestemden. En toen Andrew Breitbart in 2012 op 43-jarige leeftijd aan een hartaanval stierf, nam Bannon de fakkel over. Onder hem ging de site Breitbart nog stappen verder. Breitbart was altijd furieus over illegale migratie (samengevat: de rechtse elite doet er niets tegen omdat ze goedkope arbeid wil, de linkse elite doet niets omdat het stemmen zou kosten), maar nu ging het vaak tegen alle migratie. Onder hem werden de aanvallen persoonlijker, met vermelding van geloof en etniciteit. Bill Kristol, een van de luidste pleitbezorgers van de Bush-oorlog in Irak, en een van de luidste conservatieve critici van Trump, werd in een Breitbart-titel omschreven als “overgelopen jood” (renegade Jew).

Breitbart runs with ‘renegade Jew’ headline to attack Bill Kristol https://t.co/wGFZDxO5NT pic.twitter.com/xrjTfm0uQW

— Poor Richard (@poor_richard) May 16, 2016

‘Beurs voor witte heteromannen’

De bekendste columnist van Breitbart, Milo Yiannopoulos, is vorige maand levenslang door Twitter geschorst omdat hij beledigingen van de zwarte actrice en komiek Leslie Jones zou uitgelokt hebben. “Fundamentalist van de vrije meningsuiting” Milo ziet zichzelf als slachtoffer van politieke correctheid, en vindt dat hij niet aansprakelijk kan gesteld worden voor de reacties op zijn omschrijvingen. Hij noemde Jones onder meer “een zwarte kerel” en “nauwelijks geletterd” na een ook al vernietigende recensie op de vrouwelijke Ghostbustersfilm.

Bannon is, volgens een reactie die hij gaf aan Vanity Fair, persoonlijk afkerig van de “racistische ophitsing” op zijn site, al geeft hij Milo en gelijkgestemden alle ruimte, en al houdt hij, ook in zijn reactie bij Vanity Fair, wel van de controverse die de columnist opwekt: “It’s great”.

“Als er ergens een ontploffing of een brand is”, verklaarde Matthew Boyle, hoofd van Breitbarts politieke redactie, aan Bloomberg, “dan is Steve waarschijnlijk met lucifers in de buurt”.

Dat is een van de verhaallijnen van Breitbart: witte mannen zijn de dupe in het huidige Amerika. Alle andere groepen hebben hun pleitbezorgers.

De nu door Twitter gewraakte Milo Yiannopoulos, een 32-jarige Grieks-Britse homo, heeft een beurs gefinancierd, “die exclusief beschikbaar is voor witte mannen die hun hogere opvoeding op gelijke voet willen aanvatten met hun vrouwelijke, homofiele of minderheidsklasgenoten”.

Breitbart nam het zonder voorbehoud op voor Roger Ailes, de wegens seksueel wangedrag weggestuurde baas van het conservatieve Fox News. In de versie van Breitbart wilden de zonen van Murdoch grote kuis houden bij Fox en zochten ze een excuus. “Niet alleen is James Murdoch een progressieve groene”, aldus Bannon op 6 augustus, “maar zijn vrouw Kathryn is dat ook”. James, schrijft hij ook, had een voorstel om Sky News carbonneutraal te maken. De Murdochs worden bij Breitbart vaak omschreven als degenen die de vrijhandelsakkoorden van Obama en Clinton (en Bush) omarmen.

‘Het helpt als de titel klopt’

CBS omschreef de alt-right-groep die Breitbart en met name Milo aantrekt als volgt: “Een samenraapsel van racisten, casanova’s, mannenrechtenactivisten en andere verderfelijke trollen van het internet”. Maar daarnaast is Breitbart ook de vertegenwoordiger van het rechts-nationalisme dat in Europa tot de brexit leidde, en tot Marine Le Pen en Geert Wilders.

Breitbart gaf een stem aan de kwade witte mannen met elementen die nu de basis vormen van het programma van Trump: de corruptie van de linkse en rechtse elite, misdaad door (illegale) migratie, “het gevaar van de islam”, de “mythe van de opwarming van de planeet”, de economische plundering van het land door vrijhandel etc. Bannon vond het Trumpisme uit, argumenteert Robert Costa, journalist bij The Washington Post, en dat jaren voor Trump zijn kandidatuur stelde.

Onder Bannon is Breitbart in de top tien van politieke sites geklommen, met maandelijks 12,5 miljoen unieke bezoekers.

Een van de karakteristieken van de site (en van Trumps campagne) is: feiten doen er maar matig toe.

Bannon heeft een persoonlijk motto. “Honey badger don’t give a shit“. (vrij vertaald: het kan de honingdas geen reet schelen). Enkele jaren geleden verspreidde National Geographic een documentaire over de honingdas, waarin die in allerlei benarde situaties getoond werd. De documentaire werd op YouTube van een alternatief commentaar voorzien en de slagzin in de miljoenen keren gedeelde persiflage vormt nu Bannons motto: “Het kan de honingdas geen reet schelen”.

Terwijl de journalist van Bloomberg aan zijn portret van Bannon werkte, maakte een Breitbart-medewerker een blunder. Hij haspelde twee verschillende figuren met de naam Loretta Lynch door mekaar voor een beschuldigend artikel over de minister van Justitie van Obama.

De medewerker in kwestie stelde zelf voor een tijd op non-actief geplaatst te worden, maar Bannon wilde daar niet van weten. “We don’t give a shit”, was zijn reactie. “Wij zijn honingdassen”.

De voorbije weken kon de bezoeker van de Breitbart-site in de veronderstelling leven dat Trump alle peilingen aanvoert, een idee dat ook lijkt te leven bij sommige leden van Trumps campagne.

Maar Bannon heeft ook de regel ingevoerd: ‘Het helpt als de titel klopt’.

In het portret van Bloomberg wordt gewezen op het Jeckyll en Hide karakter van Bannon.

Van de ene kant veegt hij, zoals de honingdas, zijn reet aan feiten, maar hij beseft tegelijk dat feitelijke verhalen juist veel effectiever zijn dan opinies of overdrijvingen, en dat de aanvallen op de Clintons in het verleden vaak faalden omdat ze te weinig feitelijke basis hadden.

En dus richtte hij zijn eigen instituut voor onderzoeksjournalistiek op, dat in het voorbije jaar boeken uitbracht tegen de Clintons en tegen Jeb Bush.

In het tweede geval wilde Bannon vooral bewijzen hoe Jeb een product is van “low-energy” vriendjeskapitalisme – ons kent ons en zo wordt een presidentszoon multimiljonair. Dat boek had weinig impact omdat de presidentscampagne van de derde Bush ook zonder hulp van Breitbart in mekaar stortte.

Voor de Clintons wilde Bannon geen oude schandalen opwarmen. Hij wilde nieuw materiaal, over transacties die dateren van na het presidentschap van Bill Clinton.

Parasiteren in de pers

Onderzoeksjournalist Peter Schweizer pende met geld van Bannon het boek ‘Clinton Cash’ over de verweving tussen wat Bill en Hillary zelf rijker maakte, wat hun Clinton Foundation rijker maakte en wat de privéschenkers rijker maakte. Ook lijstte hij op – dat was minder lastig – welke buitenlandse regeringen flink bijdroegen tot de Clinton Foundation terwijl Hillary minister van Buitenlandse Zaken was.

Bannons uitgangspunt is dat de media geen geld meer hebben voor uitgebreid onderzoek. “Je zou vandaag geen Watergate meer krijgen, omdat niemand het zich kan veroorloven om een journalist zeven maanden aan een zaak te laten werken”, zei hij aan Bloomberg. En dus is de bedoeling dat zijn publicaties onderwerpen of invalshoeken opleveren die voor de “gewone” pers te sappig zijn om te laten liggen. ‘Clinton Cash’ had geen grote primeurs, maar Bannon pochte dat naar aanleiding van het boek de “15 beste onderzoeksjournalisten van het land in de beste 15 kranten van het land achter Hillary Clinton aanzitten”.

Hij vond ook dat, in tegenstelling tot wat Breitbart en Fox News vaak beweren, onderzoeksjournalisten politiek misschien links zijn, maar dat ze hun politieke overtuiging niet laten meespelen als ze een schandaal in handen krijgen. Dan gaan ze even gretig op Clinton los als op een Republikein. Een van zijn invalshoeken kreeg Bannon verkocht aan The New York Times, die enkele dubieuze connecties rond de Clintons op de voorpagina bracht. Dat leverde ‘Clinton Cash’ meteen respectabiliteit op, en de New York Times veel boze lezersreacties. Bannon stelt het zelf in termen van parasieten. Hij plant zijn vreemd sporenmateriaal in de klassieke media, en daar komt het tot bloei.

De combinatie tussen onderzoek met feiten, manipulatie van feiten, en politieke actie maakte Breitbart geducht. Het grootste politieke succes tot dusver was de kiesnederlaag van Eric Cantor, rijzende Republikeinse ster, en fractieleider in het Huis van Afgevaardigden. Breitbart voerde in 2014 tijdens de voorverkiezing voor de huiszetel campagne voor zijn tegenstander Dave Brat. Cantor ging die voorverkiezing in met 30 procent voorsprong in de peilingen en hij kon het veertigvoudige besteden van Tea Party kandidaat Brat. Maar onder meer Breitbart, en conservatieve radiofiguren, bleven maar hameren op de connecties van Cantor met de bankwereld en met Wall Street, en Brat wist de partijfavoriet met 55 procent tegen 45 te verslagen.

Dat wordt nu beschouwd als een proto-Trump-overwinning: de partij werd gevloerd.

Bannon probeerde eerder deze maand, en nu ten dienste Trump, hetzelfde effect te creëren bij de voorverkiezing van speaker Paul Ryan. Cannons en Trumps bondgenoot Sarah Palin voorspelde dat Ryan ‘ge-Cantord’ zou worden. Breitbart publiceerde een peiling waaruit moest blijken dat Ryan op de hielen gezeten werd door zijn onbekende tegenstander, maar dat bleek flut en Ryan haalde het met 80 procent van de stemmen.

Bannon zelf leek bij het begin van deze presidentiële verkiezingscyclus ook Ted Cruz een kans te geven. Een hoofdfinancier van Breitbart leidde een SuperPAC voor Cruz – dat kan een reden geweest zijn.

Maar Breitbart koos na korte tijd resoluut voor Donald Trump, zodanig dat meerdere conservatieve critici Breitbart nu omschrijven als “de Pravda van Trump”. Gedurende de campagne stond Bannon geregeld in contact met The Donald.

In het voorjaar zorgde die innige band voor beroering bij de site.

Breitbart-journaliste Michelle Fields werd na een persconferentie in Florida door de toenmalige campagnemanager Corey Lewandowski onzacht weggesleurd bij Trump. Wat de journalisten binnen de site choqueerde: Bannon trok de versie van de eigen journaliste openlijk in twijfel, ook al werd ze bevestigd door andere aanwezige journalisten en camerabeelden.

Fields was ontdaan en nam ontslag en met haar een prominent politiek commentator, Ben Shapiro.

De groep rond Shapiro is allesbehalve lovend over Bannon.

Dit schreef Shapiro op zijn eigen site, The Daily Wire: “Hij is een wraakzuchtig, gemeen figuur, berucht omdat hij vermeende vrienden verrot scheldt en vijanden bedreigt. Bannon is een slimmere versie van Trump: hij is agressief op zoek naar publiciteit voor zichzelf”. Etcetera. Ook een opmerking van Shapiro. Bannon stapt alleen in win-win-situaties. Wat betekent dat zijn rol als campagneleider hem ook iets zal opleveren als Trump verliest.

Blote vuisten en honing

Trump – dat is de consensus in de Amerikaanse pers – was in toenemende mate gefrustreerd over zijn vorige campagneleider Paul Manafort, omdat hij probeerde de genomineerde te stroomlijnen, en omdat hij te veel het partijapparaat vertegenwoordigde. Manafort was ook in zwaar water met onthullingen rond mogelijke illegale betalingen uit Oekraïne. En dus was het tijd om hem te dumpen.

Maar met de aanstelling van “straatvechter” en “brandstichter” Bannon gaat Trump meer dan ooit op een confrontatie met de eigen partij af. Bannon heeft de partijleiding in alle denkbare termen uitgescholden. Waarnemers verwachtten met de komst van Bannon blote vuisten, een nog meer combattieve Trump.

In de eerste dagen viel daarvan niets te merken. Donderdag drukte Trump spijt uit over pijn die zijn uitspraken hebben veroorzaakt. Vrijdag bezocht hij overstromingsgebied in Louisiana, met noodpakketten. Daar zag men ook wel de hand in van Bannon. Terwijl Obama op vakantie golft, terwijl Hillary elders was, stak Trump de handen uit de mouwen, hoe onhandig ook. Bannon gelooft, zoals Trump, in de populistische boodschap: banen, grenzen, op eigen benen sterk zijn, maar ook de indruk geven aan degenen die uit de boot vallen dat ze erbij horen (als ze aan bepaalde voorwaarden voldoen): “Wanneer iemand pijn heeft, hebben we allemaal pijn”, tweette Trump na zijn trip naar Louisiana.

Een paar uur later had de kandidaat een boodschap voor zwarte Amerikanen: “Wat hebben jullie te verliezen?” vroeg hij tijdens meeting in een zaal die bijna exclusief wit was. “Jullie leven in armoede, jullie scholen zijn niet goed, jullie hebben geen banen, 58 procent van jullie jongeren is werkloos – wat hebben jullie verdomd te verliezen?”

En wat heeft zoveel jaar Democratisch bestuur de zwarte gemeenschap opgeleverd? “Als jullie mij de kans geven, garandeer ik dat over vier jaar 95 procent van de zwarten op mij stemt”.

Dat populisme delen Bannon en Trump, en Trump had voor een keer zelfs zijn das thuisgelaten (Bannon is notoir anti-das). Maar niemand betwijfelt dat de nieuwe campagneleider ook aanvallen op het scherp van de snee tegen Hillary voorbereidt.

Nogal wat Republikeinen zien een herhaling van het scenario dat Roger Ailes, de ex van Fox News, in 1968 voor Nixon bedacht: vermenselijking van de kandidaat, maar tegelijk verharding van de law and order component en versterking van de aanvallen op de tegenpartij. Die cocktail werkte destijds bij onder meer vrouwelijke kiezers.

En als het niets wordt met Trump? Wat is de mogelijke win-win voor Bannon?

Begin augustus, kort na het ontslag van Ailes, omschreef Bannon Breitbart als “een kleine, maar groeiende concurrent voor Fox News”. Hij had het over Breitbart als Sparta tegen het Athene van Fox. Er wordt al druk gespeculeerd over een nieuwszender, rechts van Fox, die Trump, Cannon en mogelijk ook Ailes op poten zouden zetten. Trump heeft al aangegeven dat hij geïnteresseerd is in een zender. Ailes is de moeilijkste partner. Hij heeft wellicht een niet-concurrentie-clausule moeten tekenen om zijn opstapvergoeding van 40 miljoen te kunnen incasseren.

Maar dat zijn zorgen en plannen die ten vroegste over 80 dagen relevant worden.