Stemmen uit Oekraïne (1): ‘Ik nam afscheid van mijn vrouw met de gedachte dat ik haar nooit meer zou terugzien’

Op reis door Oekraïne legt Knack zijn oor te luister bij Oekraïeners. Hoe kijken zij naar de groeiende spanningen met Rusland? Vandaag: Mykola Semena, de laatste onafhankelijke journalist op de Krim.

‘Kolja, de FSB is hier.’

Mykola Semena weet nog het exacte tijdstip waarop zijn vrouw die woorden sprak: 19 april 2017, om zes uur ’s ochtends. Een tiental mannen, die zich identificeren als agenten van de Russische inlichtingendienst keren zijn huis in Simferopol binnenstebuiten. Ze vragen hem onmiddellijk zijn laptop te geven, alsmede ‘alle drugs en wapens’ die hij in huis heeft.

Op dat moment is Semena al enkele jaren een van de laatste onafhankelijke journalisten op de Krim, het Oekraïense schiereiland dat Rusland in 2014 annexeerde. Hij publiceert al enige tijd onder een valse naam reportages voor het Oekraïense dagblad Den’, en voor Radio Liberty, een medium dat onder andere door Amerika wordt gefinancierd. Bij de plaatselijke ministeries staat zijn naam op een zwarte lijst. Nadat de FSB zijn laptop en archief doorspeurt, wordt hij onmiddellijk opgepakt en gevangen gezet. ‘Ik nam afscheid van mijn vrouw met de gedachte dat ik haar nooit meer zou terugzien.’

Semena voldoet in elk opzicht aan hoe een doorgewinterde Oekraïense journalist er hoort uit te zien. Met kwieke passen beent de 72-jarige door de ruimte. Een kleine man met een lichte bochel, met een scherpe neus, in een gedateerd kostuum dat anderhalve maat te groot lijkt. Zijn raspende stem is een getuige van vijftig jaar krantenjournalistiek en lage accijnzen op tabak. Hoewel hij keurig Russisch praat, schemert zijn Oekraïense accent door naarmate hij zich opwindt. Hoewel corona lelijk huishoudt onder de amper gevaccineerde Oekraïense bevolking, heeft hij geen mondmasker bij zich.

Wanneer hij het FSB-kantoor wordt binnengeleid, merkt hij dat er maar liefst acht collega’s samen met hem zijn opgepakt. Ze worden gedwongen om tegen hem te getuigen. Na urenlange ondervragingen wordt Semena aangeklaagd voor ‘het schenden van de territoriale integriteit van de Russische Federatie’. In zijn artikels schrijft Semena immers dat de Krim betwist territorium is, wat volgens het internationale recht ook klopt.

Semena heeft niets dan misprijzen voor de FSB. ‘Een stelletje domkoppen,’ bromt hij. ‘In de aanklacht stonden maar liefst 78 grammaticale fouten, op twintig bladzijden. Ze konden niet één citaat tonen waar ik de wet zou hebben overtreden. Ik werd veroordeeld voor “de algemene stemming” van mijn stukken.’

Enkele maanden later werd hij veroordeeld tot tweeënhalf jaar huisarrest en een publicatieverbod. Zijn familie en buren krijgen bezoek van de politie, die hen waarschuwen om het contact te verbreken. ‘Ze kregen te horen dat ik een terrorist was die een complot beraamde, en dat het gevaarlijk was om met mij te praten.’ Wanneer zijn huisarrest eindigt, ontvlucht Semena zo snel mogelijk de Krim. Terugkeren durft hij niet. ‘Journalisten die hun familie op de Krim bezoeken, worden geregeld gearresteerd. Het is niet meer mogelijk om er nog te werken.’

Terwijl het Russische leger steeds meer troepen opbouwt aan de Oekraïense grens, blijft Semena redelijk stoïcijns. ‘Niemand weet wat er gaat gebeuren. Er bestaat geen uitweg uit deze crisis. Toch zegt hij geen plannen te hebben om te vluchten, als het tot een invasie zou komen. ‘Toen de Krim bezet werd door de “kleine groene mannetjes”, ben ik ook niet gevlucht. ‘Als het nieuws plots in je slaapkamer binnenvalt, kan je als journalist niet weglopen.’

Meer dan boosheid of ergernis vervult de huidige situatie hem met droefenis. ‘Het had niet zo moeten lopen,’ zucht hij. ‘Als Poetin een landbouwer was geweest, had hij er alles aan gedaan om de landbouw in Rusland op punt te stellen. Als Poetin een ingenieur was geweest, had Rusland nu de beste bruggen ter wereld gehad. Maar jammer genoeg moesten de Russen zo nodig een spion verkiezen. En nu krijgen ze hem niet meer weg.’