Sovjetvlaggen boven Berlijn: in 1945 en… in 2023?
Op sociale media wordt heftig gebakkeleid over een iconische foto van soldaten die in 1945 de Sovjetvlag hijsen boven de Berlijnse Reichstag.
De Tweede Wereldoorlog staat in Rusland bekend als de ‘Grote Vaderlandse Oorlog’, een identiteitsbepalende gebeurtenis voor het moderne Rusland.
Toen vorige week de jaarlijkse herdenkingen plaatsvonden van de capitulatie van het naziregime, gebeurde dat in Rusland en daarbuiten voor het tweede jaar op rij in de schaduw van de oorlog in Oekraïne. De geschiedenis en beeldvorming rond de wereldoorlog werden daarbij het voorwerp van verschillende recuperatiepogingen.
Recuperatie
Vooral de iconische foto van soldaten die in mei 1945 de Sovjetvlag plantten op de Reichstag in Berlijn leidde tot hevige discussies op sociale media. Fotograaf Jevgeni Chaldej werd namelijk geboren in wat vandaag de Oekraïense stad Donetsk is, en over de nationaliteiten van de afgebeelde soldaten wordt zelfs een recuperatiestrijd gevoerd tussen Russen, Georgiërs, Oekraïners, Wit-Russen en verschillende Kaukasische deelrepublieken.
En eigenlijk, zo benadrukten anderen, had in de nacht van 30 april – zonder dat het gefotografeerd werd – al een ándere soldaat een vlag op de Reichstag geplant. Die was dan weer geboren in wat vandaag Kazachstan is.
Getrukeerd
Het symbolische belang van de historische vlagplanting blijkt ook uit een opvallende Russische propaganda-actie. Op 8 mei verschenen in verschillende Russische media zoals Tsargrad en Izvestia beelden van de Reichstag in Berlijn waarop, na 78 jaar, opnieuw een Sovjetvlag met hamer en sikkel wapperde. In de video’s waren (nogal artificieel klinkende) Duitse stemmen te horen die zich verwonderden over die ‘rare vlag’ boven het Duitse parlement. Was dit een gewaagde stunt van het Kremlin om het Westen een neus te zetten?
Toch niet, zo bleek. Factcheckers van het Duitse weekblad Stern merkten op dat de eerste versie van de beelden afkomstig was van het Telegramkanaal van Kremlin-journalist Dimitri Smirnov. De beelden konden ook helemaal niet dateren van 8 mei: je kon er bijvoorbeeld een kale boom op zien die op 8 mei al lang in blad stond. De beelden waren dus waarschijnlijk allemaal getrukeerd.
Plunderen
Pittig detail: ook de oorspronkelijke foto van Chaldej uit 1945 was eerder in scène gezet dan spontaan te noemen, en werd later nog verschillende keren bewerkt. Zo voegde de fotograaf rookwolken toe op de achtergrond en verhoogde hij het contrast van de foto om het beeld dramatischer te maken. Ook een horloge om de pols van een soldaat werd weggegumd, om beschuldigingen van plunderen te vermijden.
In tijden van oorlog en propaganda veranderen sommige dingen nooit.
