Sophie De Schaepdrijver: ‘Kamala Harris heeft twee fouten gemaakt: ze heeft geen penis en ze is niet wit’

Trumps overwinning is hard aangekomen bij historica Sophie De Schaepdrijver. ‘Er heerst in de VS een soort oerangst voor een vrouw aan het hoofd. Nee, liever geeft men de nucleaire codes aan een erkend misdadiger en een pathologische leugenaar.’

De Schaepdrijver is stil als ze de telefoon opneemt. De Belgische historica verdeelt haar tijd tussen Brussel en Pennsylvania, de grootste swingstaat van de VS, waar ze les geeft aan Penn State University. ‘De reacties van mijn vrienden, buren en collega’s zijn unaniem: we zijn teleurgesteld, verpletterd. Harris heeft niet gewoon verloren, maar is afgestraft. Een deel van de verklaring daarvoor ligt in het onwrikbare geloof dat een man per definitie competenter is als leider. Ook bij veel vrouwen heerst dat idee. Het zal achteraf wel blijken dat er een genderverschil is bij het stemgedrag, vooral bij jonge mensen, maar blijkbaar was dat niet doorslaggevend.’

Het is in de Verenigde Staten makkelijker om als zwarte man verkozen te raken dan als vrouw?

Sophie De Schaepdrijver: Natuurlijk. Dat was in 2007 al heel duidelijk. Toen Obama in de primary’s opkwam, wist ik onmiddellijk dat Hillary Clinton het wel kon schudden. Clinton heeft in 2016 andere accenten gelegd, maar ook zij werd niet verkozen en is nadien weggezet als een slechte kandidaat. Komaan zeg. Harris heeft Trump in het presidentiële debat met de grond gelijk gemaakt. Maar een gevatte vrouw die zo’n vent in zijn blootje zet is voor veel mensen onverteerbaar. Het kan niet, het mag niet. Het zwijgen opleggen, die heks! Ik zeg niet dat ze de ideale kandidaat was, maar ik ga haar geen dingen aanwrijven die ze niet verdient. Kamala Harris heeft twee zaken verkeerd gedaan: ze heeft geen penis, en ze is niet wit.

Elders is het niet veel beter. Kijk naar onze gemeenteraadsverkiezingen, waar ook maar bitter weinig vrouwen als burgemeester uit de bus zijn gekomen. Maar in de Verenigde Staten speelt er nog iets anders. Wat we nu zien, is een radicale reactie op het verlies van privilege. En het is radicaal op het wrede af. We weten allemaal wat het abortusverbod betekent voor de gezondheid van vrouwen. Maar die wreedheid nemen de Trumpkiezers er dan maar bij, want zo heerst er tenminste orde in de wereld.

Is de rol van abortus als verkiezingsthema overschat geweest?

De Schaepdrijver: Dat denk ik niet, al was het duidelijk niet prioritair. Het idee dat alleen Trump de economie weer recht kan trekken, was belangrijker. Maar dat is pure perceptie. De Amerikaanse economie doet het goed, onder andere dankzij de maatregelen die door huidig president Joe Biden zijn getroffen. Maar die worden niet gezien. En hoe meer mensen geloven dat het land naar de verdoemenis gaat, hoe beter voor Trump. En laten we wel wezen: het idee dat een vrouw, en dan nog een van kleur, in het Witte Huis zou kunnen zitten, maakt deel uit van dat doemdenken. Vervrouwelijking is een teken aan de wand voor de ondergang van hun land.

Wat ook opvalt in deze resultaten is dat steeds meer latino-kiezers en zwarte mannen voor Trump hebben gestemd.

De Schaepdrijver: Ook daar speelt het genderidee. Als je bedenkt dat er in Michigan met zijn grote moslimpopulatie verschillende burgemeesters met een moslimachtergrond zich openlijk achter Trump hebben geschaard, dan weet je genoeg. Er heerst een soort oerangst voor een vrouw aan het hoofd van dit land. Men wil gewoon geen vrouw.

Hebben de Democraten te weinig ingezet op het verleiden van de arbeidersklasse?

De Schaepdrijver: (op dreef) Maar Biden heeft gigantisch veel gedaan! Kijk naar de Inflation Reduction Act. Dat is een van de meest ambitieuze vooruitstrevende herverdelende wettelijke initiatieven geweest sinds de jaren vijftig. De Democraten hebben zeer veel gedaan voor de arbeidersklasse. Dat idee dat zij er enkel voor de hogeropgeleide middenklasse is, klopt niet. De arbeidersklasse die nu voor Trump heeft gestemd heeft tegen haar eigen economische belangen gestemd.

Een ander thema waar onophoudelijk op gehamerd is tijdens deze verkiezingen, is migratie.

De Schaepdrijver: Trump kwam met de grootste leugens. Zo zou Harris naar allerlei landen zijn getrokken om daar ladingen migranten op te halen, zodat die voor haar konden stemmen. De ene absurditeit volgde de andere op. Mensen werd wijsgemaakt dat illegalen hen alles konden afpakken. Mensen zijn daar massaal ingetrapt. Denk aan dat verhaal dat Haïtianen katten en honden zouden opeten. Op Trump-rally’s zag je T-shirts met ‘Pet Lives Matter’ op. Men wíl dat geloven.

‘We zitten in een gigantische kenniscrisis waarbij feiten er niet meer toe doen. Voor de Democratische partij heeft dat oneindig veel meer gevolgen dan voor de andere. De Republikeinse partij is tot een cultus verworden.’

Wat zijn de oorzaken van deze kenniscrisis?

De Schaepdrijver: De oorsprong van deze crisis gaat terug tot Reagan, die de fairness doctrine in 1987 afschafte. Tot dan waren Amerikaanse radiostations verplicht om een deel van hun tijd te besteden aan maatschappelijke onderwerpen, waarbij verschillende meningen aan bod moesten komen. Het was het begin van haatradio.

Vermenigvuldig dat met een factor 1000 en je hebt sociale media. Kijk naar X, dat verworden is tot een platform voor witte suprematie. Mensen halen hun kennis daar, terwijl Project 2025, het aartsconservatieve beleidsplan dat Trumps achterban in elkaar timmerde, erop gericht lijkt om alle mogelijke andere bronnen van feiten, kennis en vrij onderzoek af te sluiten. Er zal ongelooflijk op onderwijs worden ingehakt. De Amerikaanse hogere onderwijsinstellingen mogen dan wel autonoom zijn, je hebt altijd een raad van bestuur die je een andere richting uit kan sturen. Ik verwacht van de universiteiten geen enkele moed. Zij zullen overstag gaan en doen wat hen opgedragen wordt van bovenaf.

Donald Trump, een zege voor de extreme rechterzijde en het grote geld: ‘Zijn kiezers weten perfect waar hij voor staat’

Ziet u parallellen met de jaren dertig?

De Schaepdrijver: Absoluut. Je hebt de Trump-meetings, die feesten van haat zijn waar mensen elkaar opjutten en bevolkingsgroepen demoniseren. Het idee heerst dat er één redder is die orde op zaken kan stellen in deze wereld. En daarachter zit een plan: de systematische en structurele aanval op de instellingen, op justitie, op de ambtenarij. Dat zijn de objectieven van Trumps fameuze Project 2025. Om het in nazitermen te zeggen zal men overgaan tot de Gleichschaltung, alles zal gelijkgesteld worden met het presidentiële beleid. Bovendien wordt Trump gesteund door extreem vermogende mensen, zoals Musk en Bezos, die een belastingsverlaging verwachten. Daar kun je ook de vergelijking maken met de Duitse zakenleiders die in de jaren dertig hun volle gewicht achter Hitler gooiden. Hitler had nooit aan de macht kunnen komen als hij enkel gesteund was door de misnoegde lagere middenklasse. Een zeer significant deel van de elite heeft meegedaan tot het bittere einde. Ook nu zie ik dat kerken, het justitieapparaat, de hogere ambtenarij en het bedrijfsleven geen vuist hebben gemaakt tegen Trump. Ik zeg niet dat Trump de nieuwe Hitler is, elke fascist is anders. Maar parallellen met de jaren dertig zijn er zeker.

Wat zijn de gevolgen voor Europa?

De Schaepdrijver: De overwinning van Trump is verpletterend voor Oekraïne. Dat land gaat voor de wolven gegooid worden, en dat zal rampzalige gevolgen hebben voor andere grenslanden, zoals de Baltische landen. En Oekraïne ligt vlak naast onze deur, zowel geografisch als structureel: wat er daar zal gebeuren zal gigantische repercussies hebben voor de internationale rechtsorde. West-Europa moet misschien niet zozeer vrezen voor een invasie, maar wel voor een herkristallisatie van het internationale machtsevenwicht, en daar gaan wij niet beter van worden.

Het is al langer duidelijk dat we militair autonomer moeten worden. Maar nergens, bij geen enkele verkiezing heb ik een partij gehoord die het daarover heeft. Ze durven niet, men praat altijd maar over draagvlak. Maar plotseling gaan de brute feiten aankloppen, en staan we daar met ons draagvlak.

Wat zullen de gevolgen zijn voor het klimaat?

De Schaepdrijver: Op planetair vlak is de verkiezing van Trump een catastrofe, maar wij hebben niemand anders lessen te leren. Ook tijdens onze verkiezingen hebben alle politieke leiders het klimaatthema volledig links laten liggen. Alle politieke leiders hebben het klimaat weggezet als een bekommernis voor bakvissen of bakfietsers. ‘Mensen maken zich daar niet druk in’, zeiden ze. Het is pollutiepopulisme.

U ziet de toekomst somber in.

De Schaepdrijver: Zeer somber. Dit resultaat is zo enorm teleurstellend. Dat men de nucleaire codes liever aan een erkend misdadiger en een pathologische leugenaar schenkt dan aan een vrouw, is verdorven. Sterker nog: dat is rot.