Seksueel geweld in India: ‘Verkrachters zijn geen buitenaardse wezens’

Een nieuw geval van seksueel misbruik heeft in India tot felle protesten en stakingen geleid. Criminoloog Madhumita Pandey interviewde meer dan 100 veroordeelde verkrachters. ‘Ze spraken nooit over zichzelf als daders.’

Twaalf jaar geleden schokte een groepsverkrachting in India het land en de wereld. Zes mannen misbruikten een 22-jarige vrouw in een bus in Delhi. Ze stierf aan inwendige verwondingen. ‘Ik ben geboren en opgegroeid in Delhi. Mijn ouders woonden op een half uur van de plek waar het gebeurde’, zegt Madhumita Pandey wanneer we haar vragen hoe ze ertoe kwam 122 verkrachters te ­interviewen. ‘Ik werd gedreven door de vraag die iedereen zich dan stelt: waarom doen mensen zoiets gruwelijks? Dus ­besloot ik het zelf aan de daders te vragen.’

U kreeg toegang tot de Tihar-gevangenis in Delhi, een van de grootste van het land. Wat ging er door u heen bij uw eerste bezoek?

Madhumita Pandey: Ik was 22 jaar oud. Het idee om met verkrachters te praten gaf me een ongemakkelijk gevoel. Maar het bleek mee te vallen. De veroordeelden bleken heel beleefd.

Wie waren de mannen die u ontmoette?

Pandey: De meesten van hen waren laag opgeleid. Ze waren als kind al begonnen met werken. Ze hadden traditionele ideeën over hoe vrouwen en mannen zich moeten gedragen. Ik sprak met een alleenstaande vader van drie kinderen. Hij vertelde me dat hij zijn tienerdochter had betrapt met een gsm. Hij vermoedde dat een aanbidder haar de telefoon had gegeven, en sloeg haar in het gezicht. Een rechtbank verklaarde hem later schuldig aan de verkrachting van zijn dochter. Hij ontkende, en beweerde dat zij met die valse beschuldiging wraak op hem had willen nemen voor die slag. Zo ging het in de meeste interviews: bijna iedereen die ik interviewde, ontkende zijn schuld.

Dat was wellicht te verwachten?

Pandey: Niet noodzakelijk. Ik heb ook moordenaars geïnterviewd. Zij probeerden ook hun daden te rechtvaardigen, maar ze gaven bijna altijd hun schuld toe. De verkrachters deden dat niet. Ze spraken nooit over zichzelf als daders, maar alleen als ‘gevangenen’. Ze namen geen verantwoordelijkheid voor hun daden.

Welke andere overeenkomsten hebt u gevonden?

Pandey: Het idee was wijdverspreid dat mannen aanspraak kunnen maken op privileges, desnoods met geweld, inclusief seks.

Er was victim blaming: niet de dader treft schuld maar het slachtoffer, omdat het hem zogenaamd had aangezet tot het ­plegen van zijn misdrijf. En typisch was ook het onvermogen om te begrijpen wat ‘wederzijdse instemming’ betekent.

Waaruit bleek dat?

Pandey: Ik bleef maar zinnen horen als ‘Ze heeft twee kinderen en woont gescheiden van haar man. Wat doet ze in een nachtclub zo laat op de avond?’ Een vrouw is ‘als een bloem’, ze ‘heeft altijd bescherming nodig’. Een van de mannen had een affaire met een vrouw. Toen ze het uitmaakte, weigerde hij dat te accepteren: als ze in het verleden bereid was geweest om seks te hebben, waarom zou ze dan plotseling ‘nee’ zeggen? Haar wensen moesten ondergeschikt zijn aan de zijne.

Waarom verkrachten mannen?

Seksueel geweld als straf voor vermeend wangedrag?

Pandey: In één geval stuurde een huisbaas zijn dochter om de huur te innen. De huurder zag dat als een provocatie. Hij zei letterlijk dat hij zich ‘bespot’ voelde door de vrouw. ‘Ik wilde haar een beetje bang maken door haar te zoenen. Soms laat je je meeslepen.’ Terwijl hij zat te praten realiseerde ik me dat ik me de daders helemaal verkeerd had voorgesteld. Ik dacht dat ik monsters te zien zou krijgen, maar ik had te maken met heel gewone mannen.

Heel gewone mannen?

Pandey: We gaan er altijd van uit dat er iets mis is met verkrachters. Dat ze geestesziek zijn of extreem wreedaardig. Maar ik kon niets ongewoons vinden in hun uitspraken. Ik heb vrouwelijke politici op televisie en zelfs vrienden van mij soortgelijke dingen horen zeggen als de mannen in mijn interviews. We moeten ophouden te doen alsof we niets gemeen hebben met die mannen. Alsof ze buitenaardse wezens zijn.

U bedoelt dat in plaats van te vragen wat er mis is met deze mannen, de vraag zou moeten zijn: wat is er mis met een samenleving die zulke individuen voortbrengt?

Pandey: Seksueel geweld is een complexe misdaad. Je zult nooit een duidelijk antwoord vinden op de vraag waarom die ene persoon zoiets doet. Maar er zijn denkpatronen die dergelijke daden bevorderen en ze zijn niet zo uniek als we onszelf willen doen geloven.

Waarin verschilt India hierin van andere landen?

Pandey: India is een recent geïndustrialiseerd land, met nog veel armoede en ­gebrek aan onderwijs. De samenleving is er patriarchaal, en bepaalde vormen van geweld tegen vrouwen komen hier voor onder het mom van traditie. Maar de manier waarop veroordeelde verkrachters in India zichzelf rechtvaardigen verschilt niet veel van die in het Westen. Ze zeggen dingen als: ‘O, als ze het niet wilde, waarom vocht ze dan niet terug?’ Geld of beter onderwijs zal seksueel misbruik niet voorkomen, zoals de #MeToo-beweging heeft aangetoond.

Is het probleem niet veel groter in India dan in het Westen? De recente verkrachtingszaak, waarbij een arts in opleiding op brutale wijze werd vermoord, leidde nogmaals tot nationale verontwaardiging.

Pandey: Als het aan mij lag, gingen we elke dag de straat op vanwege een van de vele vreselijke misdaden tegen vrouwen. Maar ik zie niet dat India opvalt in een internationale vergelijking. Tenminste, dat is niet wat de nationale misdaadstatistieken laten zien. Maar wat betekent dat? Het aantal niet-gerapporteerde gevallen is waarschijnlijk hoog. Ik wil helemaal niet ontkennen dat we een probleem hebben met seksueel geweld. Wat me stoort, is dat de media India afschilderen als ‘rape capital’, als verkrachtingshoofdstad. Alsof wij het enige land zijn dat worstelt met seksueel geweld.

Waarom hebben net deze twee gevallen zo veel woede losgemaakt?

Pandey: Het gaat niet alleen om de begane wreedheden, maar ook om waar het slachtoffer voor staat: een jonge, ambitieuze vrouw, een arts in opleiding, werd dood aangetroffen in een seminarruimte nadat ze 36 uur had gewerkt.

Wat de ouders me vertelden na de dood van hun kind deed me weer denken aan 2012. Beide ouderparen spraken met zo veel trots over de prestaties van hun dochters. Ze vertelden over hoeveel weerstand ze ondervonden van andere familieleden bij de opvoeding van hun meisjes. Het lijkt mij dat seksueel geweld hier als wapen is gebruikt. Als je het autopsierapport leest, zul je diep geschokt zijn. Het getuigt van pure haat.

In 2012 beloofden politici om het land veiliger te maken voor vrouwen. Wat is er veranderd?

Pandey: Er zijn noodnummers en crisiscentra in ziekenhuizen voor slachtoffers van seksueel geweld. Alleen zijn die centra vaak onderbemand en weten veel vrouwen niet dat ze bestaan.

Eén verandering was de invoering van strengere straffen, waaronder de doodstraf voor verkrachters.

Pandey: Strengere straffen kunnen ­belangrijk zijn voor de slachtoffers, maar er is geen bewijs dat ze criminelen afschrikken. Als we aannemen dat diepgewortelde patriarchale structuren de wortel van het kwaad zijn, dan moeten we die ook aanpakken. Dat kan alleen via opvoeding: de ­manier waarop jonge mannen en vrouwen worden gesocialiseerd en de genderrollen die zij normaal vinden. We moeten basiswaarden zoals empathie, respect en verantwoordelijkheid van jongs af aan versterken. En dan moet je niet wachten tot de volgende groepsverkrachting. We moeten van de strijd ­tegen geweld tegen vrouwen een prioriteit maken.