Schrijver Robert D. Kaplan is stellig: ‘Amerika is geen supermacht meer’

Dat Donald Trump de verkiezingen wint, lijkt hem onwaarschijnlijk. Toch is de Amerikaanse worldwatcher Robert D. Kaplan weinig optimistisch over zijn verscheurde land: ‘Ik vrees dat we in de komende maanden onvermijdelijk op een gigantische crisis afstevenen.’

Oorlogsverslaggever, bestsellerschrijver, regeringsadviseur, opiniemaker, analist. Robert D. Kaplan (68) is het in de voorbije vier decennia allemaal geweest. Hij reisde, reisde, reisde – en schreef in totaal 19 boeken. Evengoed over de Hoorn van Afrika, Afghanistan of de Balkan als over de schokkende binnenlanden van zijn geboorteland Amerika. In zijn recentste boek, De barmhartige diplomaat, beschrijft Kaplan het laatste gouden tijdperk van de Amerikaanse diplomatie aan de hand van het uitzonderlijke leven van Bob Gersony. ‘Ondertussen zijn de VS een ander land geworden. We leven in een tijdperk van het neo-isolationisme.’

Politici als Donald Trump denken dat de VS hun waarden niet meer zo fel hoeven te verdedigen in het buitenland, aangezien de Koude Oorlog voorbij is, zo schrijft u. Ze willen zich concentreren op het verbeteren van de maatschappij in eigen land. Maar ook dat laatste was de voorbije vier jaar geen succes.

Robert D. Kaplan: We kunnen het einde van 75 jaar liberaal internationalisme niet ontkennen. In de hele tweede helft van de 20e eeuw waren de VS een supermacht: onze infrastructuur werd niet vernietigd in de Tweede Wereldoorlog, we hadden de hoogste levensstandaard ter wereld, we beschikten over een brede, sterke middenklasse en waren technologische koplopers. Anno 2020 bestáát dat land eenvoudigweg niet meer.

Nu kampen we met een gigantisch uitdijende onderklasse en een middenklasse die in twee groepen uiteenvalt: een minderheid van internationaal georiënteerde whiskydrinkers die een fijn leven hebben en een grote groep van mensen die maar enkele kleine rampen nodig hebben om weg te zakken in totale armoede.

Donald Trump is de politieke manifestatie van die ontwikkeling, die al geruime tijd aan de gang is en die zich doorzet. Als hij straks 45 procent van de stemmen krijgt, is dat omdat de economische malaise in alle 50 staten te voelen is. En omdat die mensen het eens zijn met zijn simplistische analyse: alle problemen – of het nu gaat om de mislukkingen van de oorlogen in Irak en Afghanistan, dan wel de moeilijkheden met China – zijn zonder meer te wijten aan de elite.

De nederlaag van Hilary Clinton in 2016 bewees volgens waarnemers dat de Democraten zich van de witte arbeidersklasse hadden vervreemd. Denkt u dat ze hun oude kiezers kunnen terugwinnen?

Kaplan: Ik weet het niet, want de situatie is erg vreemd: vroeger waren de Republikeinen de partij van bemiddeld Amerika, terwijl de Democraten de armen en de lage middenklasse vertegenwoordigden en beide partijen streden om de gunst van de midden- en hoge middenklasse. Nu profileren de Republikeinen zich als partij van de arbeiders, terwijl de Democraten zowel de armen als de rijken vertegenwoordigen – een opmerkelijke constellatie, toch?

De fundamentele breuk kwam met de globalisering. In plaats van Amerika te integreren in de wereld, heeft de globalisering het land verdeeld. Een behoorlijk grote groep Amerikanen omarmde haar en ontwikkelde, culturele, economische en zelfs emotionele banden met mensen uit de rest van de wereld. De rest verwierp de globalisering en boog het traditionele nationalisme om tot een brute, botte vorm, tot Trumpcultuur.

U zei de voorbije dagen dat u niet gelooft dat Trump een nieuwe ambtstermijn krijgt. Sterker nog, het wordt niet eens erg nipt, denkt u.

Kaplan: Ik kan uiteraard alleen afgaan op de peilingen, en die zijn nu toch al geruime tijd erg consequent. Zowel qua stemmenaantal als gerekend in kiesmannen heeft Joe Biden een behoorlijke voorsprong. Er zal veel moeten gebeuren om dat te veranderen.

Kan Trump electoraal voordeel slaan uit zijn bereidheid tot behandeling met experimentele geneesmiddelen, als was hij een proefkonijn voor de natie?

Kaplan: Dat is in theorie mogelijk, maar het punt is dat hij inzake covid-19 totaal gecompromitteerd is. Eerst minimaliseerde hij maandenlang de risico’s, hij loog en spotte met mondmaskers. Begin oktober bleek hij niet alleen zelf besmet te zijn, maar was ook het Witte Huis een gigantische besmettingshaard. En kijk naar de cijfers: geen natie is erger getroffen dan de VS.

Wat mogen we van het VS-buitenlandbeleid verwachten als Biden wint?

Kaplan: Het liberale internationalisme komt echt niet terug. Dat het driekwart eeuw standhield, mag op zich al een wonder heten, zeker in een tijdperk van gigantische technologische veranderingen. Bovendien zijn er ondertussen grote anomalieën ontstaan. Een land als Duitsland heeft een veel hoger welvaartspeil dan de VS en toch staat Washington nog altijd in voor de defensie van dat land. Dat is volstrekt onhoudbaar.

Een Biden-regering zou wel kunnen zorgen voor een terugkeer van expertise op Buitenlandse Zaken. Het traditionele systeem, waarbij de ministeries sterk rekruteren uit de denktanks, werd door Trump onklaar gemaakt. De hervatting daarvan zou resulteren in een gigantische stabilisering van het buitenlandse beleid.

Biden mag niet te ambitieus worden, daar heeft hij de centen noch het maatschappelijk draagvlak voor. Hij zal in samenwerking met de bondgenoten moeten werken, zonder al te zeer de leiding te nemen. Dat betekent dat Europa meer op zichzelf aangewezen zal zijn, terwijl het onmiskenbaar het nieuwe economische en politieke slagveld wordt. Evengoed voor China, met zijn grote belangen in de Middellandse Zee-regio en in de Portugese economie, als voor Rusland.

Hoe kijkt u tegen China en zijn internationale positionering aan?

De groeiende middenklasse zorgt ervoor dat het hoe langer hoe moeilijker wordt om China te besturen. Die maatschappelijke groep is altijd fundamenteel ondankbaar, ze stelt meer eisen, heeft meer verlangens, verwacht meer rekenschap van haar leiders. Wat de impact daarvan op de wereld zal zijn, weten we niet. Richt China zich meer op zichzelf of profileert het zich internationaal juist agressiever? Alles hangt af van de uitdagingen in de komende jaren.

Met de dood van Ruth Bader Ginsburg verloor progressief Amerika vorige maand een belangrijke stem in het Hooggerechtshof. Trump droeg prompt de aartsconservatieve Amy Coney Barrett voor. Wordt zij door de Senaat bekrachtigd, dan is de balans met zes conservatieven versus drie progressieven ver zoek. Meteen opperden sommigen dat de Democraten het aantal rechters kunnen uitbreiden, om die behoudsgezinde wurggreep te doorbreken. Lijkt u dat een goed idee?

Kaplan: Je moet je allereerst afvragen hoe het komt dat het Hooggerechtshof zo doorslaggevend is als het gaat om fundamentele kwesties. De verklaring is dat zowel de uitvoerende als de wetgevende macht in de VS absoluut niet meer zo goed werkt als vroeger. De echte maatschappelijke strijd wordt nu niet door parlementsleden of ministers gevoerd, maar door rechters, wat nooit de bedoeling was. Zou een significante uitbreiding van het aantal rechters soelaas bieden? Ik ben daar niet van overtuigd. Het Hooggerechtshof als instituut met negen voor het leven aangestelde rechters bestaat sinds 1863. De enige die er ooit aan wilde morrelen, was de Democratische president Franklin Delano Roosevelt in 1937, toen het Hooggerechtshof zijn New Deal-wetgeving blokkeerde.

Ik vrees dat we in de komende maanden onvermijdelijk op een gigantische crisis afstevenen – het hoogste orgaan van de rechterlijke macht wordt de zoveelste maatschappelijke splijtzwam. Een fundamentele verandering van zijn samenstelling vinden velen een ontoelaatbare inbreuk op de traditie. Tegelijk zullen de uitspraken die we na de benoeming van Coney Barrett mogen verwachten, voor gigantische maatschappelijke stormen zorgen. Met andere woorden: zelfs als Biden wint, keert de rust in de VS voorlopig niet terug.