Schrijver Ian Buruma over Amerikaanse verkiezingen: ‘Er zal geweld komen’

Donald Trump heeft een dodelijke aanval ingezet op de democratie, vreest Ian Buruma. Hij hoopt maar dat Biden wint. En dat het kiessysteem dan snel hervormd wordt.

Het lijkt ondertussen al eeuwen geleden, maar tot voor kort golden de Amerikanen en Britten als een broedervolk. Tussen de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk, zo ging de mythe, bestond een ‘speciale band’, een gemeenschappelijke missie om wereldwijd vrijheid en democratie uit te dragen. In zijn nieuwe boek Het Churchillcomplex ontleedt de Nederlands-Britse schrijver Ian Buruma de geschiedenis van die speciale relatie. ‘Het idee is vooral aangezwengeld door Winston Churchill’, vertelt hij. ‘Winston Churchill besefte dat hij zonder de Amerikanen nooit kon winnen, en dus verspreidde hij het idee dat de Angelsaksische wereld schouder aan schouder moest staan tegen de nazi’s. Na de oorlog is het idee vooral in het Verenigd Koninkrijk blijven bestaan, omdat het na het instorten van het Britse imperium toch een rol wilde blijven spelen in de wereld.’

Anno 2020, op enkele weken voor de presidentsverkiezingen in Amerika, moet Buruma vaststellen dat de Angelsaksische wereld niet langer een voorbeeld van liberalisme is. ‘Zowel de Verenigde Staten als het Verenigd Koninkrijk hebben nu regeringen die ingaan tegen alles waarvoor Winston Churchill heeft gestreden. Het idee dat die landen ondanks hun onvolkomenheden een baken waren van openheid en vrijheid is totaal verdwenen.’

U schrijft dat de wereld van uw jeugd niet meer bestaat. Is dat definitief?

Ian Buruma: Niets is ooit definitief. Het is perfect mogelijk dat de Democraten de komende verkiezingen winnen, dat er een soort New Deal komt en dat we op de voorbije vier jaar zullen terugkijken als een korte periode van chaos. Maar de dominante positie van de Verenigde Staten van de jaren zestig zal nooit meer terugkomen, alleen al omdat China vandaag sterker is dan de Sovjet-Unie ooit is geweest.

Je hebt in Amerika twee tendensen die voortdurend heen en weer schommelen. De eerste is de neiging tot isolationisme, wat in de jaren dertig vrij sterk was, en waarin Donald Trump ook gelooft. Maar sinds de Tweede Wereldoorlog heeft Amerika eigenlijk het tegenovergestelde gedaan, en zag het zichzelf als de mogendheid die wereldwijd vrijheid en democratie promootte, al deed het dat uiteraard uit strikt eigenbelang.

Qua buitenlands beleid lijkt Trump in zekere zin op Barack Obama. Ze willen beiden een minder actieve Amerikaanse rol.

Buruma: Ik heb de indruk dat die tendens zowel bij de Democraten als bij de Republikeinen in opgang is. Al vind ik niet dat Obama een isolationist was. Hij heeft geprobeerd om Amerika terug te trekken uit de oorlogen die het begonnen was na de aanslagen van 11 september 2001. Maar hij heeft nooit geprobeerd om internationale verdragen op te zeggen of multilaterale organisaties op te doeken. Obama was in alle opzichten een internationalist.

Verbaast het u dat net de twee landen van de Angelsaksische as door populisten zijn overgenomen?

Buruma: Ik denk dat het vooral met het verkiezingssysteem te maken heeft. In een land als België of Nederland moet je altijd coalities vormen. Dat zorgt ervoor dat kleine, radicale partijen geneutraliseerd worden en nooit alleen aan het stuur komen te zitten. In een tweepartijensysteem bestaat de kans dat een radicale minderheid een van de twee klassieke partijen overneemt, zoals dat met de Conservatieve Partij en de Republikeinse Partij is gebeurd. Het is heel moeilijk om dat ongedaan te maken.

Hoe kijkt u naar de campagne in de Verenigde Staten?

Buruma: Ik twijfel er niet aan dat Joe Biden meer stemmen zal behalen dan Donald Trump. Het is maar de vraag of dat genoeg is om ook het Kiescollege binnen te halen. Biden zal dik moeten winnen om Trump van de macht te verdrijven. Als het verschil klein is, zal Trump alles proberen om roet in het eten te gooien en toch aan de macht te blijven. Op een gegeven moment zal die kwestie voor het Hooggerechtshof komen.

Trump heeft al aangekondigd dat, als hij verliest, hij het resultaat van de verkiezingen niet zal aanvaarden.

Buruma: Dat is enorm gevaarlijk. Een democratie functioneert enkel als alle partijen de regels van het spel aanvaarden en zich neerleggen bij de uitslag van de verkiezingen. Als je dat niet doet, stort het systeem in. Door zijn aanhang aan te moedigen om het resultaat niet te erkennen, heeft de president het hele systeem illegitiem verklaard. Dat is een dodelijke aanval op de democratie.

Hij hint dat er problemen komen als hij niet wint. Ziet u daar een strategie in?

Buruma: Hij probeert kiezers te intimideren. Hij heeft ook al aangekondigd dat zijn aanhangers streng zullen toezien op het eerlijke verloop van de stembusgang. Dat betekent eigenlijk dat ze zwaarbewapend naar de stembureaus zullen gaan om kiezers te intimideren.

Is de kans reëel dat de verkiezingen een bloedbad worden?

Buruma: Tja, wat is een bloedbad? (denkt na) Ik ben ervan overtuigd dat er geweld zal komen. Als de president zwaarbewapende aanhangers aanzet om zich tegen de uitslag te verzetten, zal dat zeker navolging krijgen. Als Trump verliest, komt er geweld. Ik geloof niet dat heel het land in lichterlaaie zal staan, of dat er een burgeroorlog zal uitbreken. Daarvoor heb je twee partijen nodig die even sterk bewapend zijn, eventueel het leger dat tussenbeide komt, en dat zie ik hier niet gebeuren. Ik denk dat het eerder tot rellen zal komen.

U denkt dat het leger niet zal ingrijpen?

Buruma: De legerleiding is zeker niet Trumpgezind. Ik kan me niet voorstellen dat de generaals bereid zouden zijn om aan een staatsgreep mee te werken.

Mogen we Amerika nog als een democratie beschouwen?

Buruma: Vooralsnog wel. Er zijn verkiezingen, er is een vrije pers, de rechtspleging is onafhankelijk. Maar het is duidelijk dat het democratische systeem hapert en gebreken vertoont.

Wat zijn de voornaamste gebreken?

Buruma: Er is een fundamenteel probleem dat een handvol staten finaal uitmaakt wie de president wordt. Het lijkt me duidelijk dat het systeem van het Kiescollege onhoudbaar is en dringend hervormd moet worden. En de rol van het geld en de grote bedrijven is te groot. Dat zijn stuk voor stuk duidelijke gebreken.

Komt alles goed als Joe Biden president wordt?

Buruma: Biden heeft veel gebreken. Maar alles wordt wel een stuk beter.

Is het niet tragisch dat net Joe Biden het liberalisme moet redden? Hij is bezwaarlijk een inspirerende figuur.

Buruma: Hij is niet de meest enthousiasmerende politicus, nee. Maar tegelijk snakken veel mensen naar fatsoen, en een beetje rust, een leider bij wie ze zich een beetje veiliger voelen. Biden is duidelijk veel te oud om president te zijn, maar hij is zeker geen slechte keuze. In een verkiezing als deze kun je beter een ‘veilige’ figuur nemen in plaats van een enorm charismatische figuur die door een deel van het electoraat als een bedreiging wordt gezien. Niemand voelt zich bedreigd door Joe Biden. Dat is momenteel zijn grote kracht.