Sancties tegen Rusland: douane rapporteert 47 overtredingen

Op verzoek van de Europese Commissie onderzoekt de douane hoe Belgische droneonderdelen op het slagveld in Oekraïne zijn beland. En anderhalf jaar na de start van het Oekraïneconflict heeft de douane al 47 overtredingen vastgesteld van sancties tegen Rusland, zegt Stephan Legein, adviseur-generaal van de douane, in een interview met Knack.

Omgerekend zijn een kleine honderd Belgische douaniers voltijds zoet met toezicht houden op de sancties tegen Rusland, die de EU instelde na het begin van de invasie van Oekraïne.

‘Onze douaniers moeten rekening houden met wel 80.000 gegevens die in de bijlagen van de Europese sanctieverordening vermeld staan’, zegt Stephan Legein, de nummer twee van de Belgische douane. ‘Sinds de afkondiging van de sancties hebben we in Antwerpen een kleine 40.000 containers een tijdlang geblokkeerd om de nodige documenten na te gaan.’

Maar wat leveren al die controles op? Knack nam contact op met alle Belgische parketten met de vraag hoeveel pv’s over overtredingen de douane inmiddels al heeft overgemaakt. Een aantal parketten heeft geantwoord, maar de rest verwees ons door naar de douane.

Hoeveel overtredingen heeft de douane al vastgesteld?

Stephan Legein: De teller staat op 47. De pv’s gaan bijvoorbeeld over de export van machineonderdelen, chemische producten of brandwerend textiel naar Rusland. Vorige week nog heeft de douane in Zeebrugge 6 pv’s opgemaakt en doorgestuurd naar het parket van Brugge. Daarbij ging het om de uitvoer van zilveraluminiumpasta én de wederinvoer van lege biervaten.

Excuseer? Lege biervaten?

Legein: Bier mag uitgevoerd worden naar Rusland, maar lege biervaten mogen niet terugkeren: de invoer van ijzerwaren en staal uit Rusland is verboden. En dat geldt ook voor biervaten, zo heeft de Europese Commissie verduidelijkt.

Dat klinkt absurd.

Legein: Kan zijn, maar we kunnen het niet maken om dit te laten passeren. De Europese Commissie zal over twee jaar een audit doen, en dan moeten wij kunnen aantonen dat we de sancties strikt hebben nageleefd. Dit is het type voorbeeld waar de Commissie over kan vallen. Europa zit er met een loep op.

Bier mag uitgevoerd worden naar Rusland, maar lege biervaten mogen niet terugkeren.

Zijn er ook voorbeelden van flagrante overtredingen?

Legein: We hebben ook een Barco live image-systeem onderschept. Daarmee kunnen militairen in een crisisomgeving beelden opvolgen. Vraag is in hoeverre het bruikbaar is op het slagveld of niet. Voor alle duidelijkheid: het was niet Barco zelf dat het systeem wilde uitvoeren. Een andere firma had het doorverkocht.

Het parket van Halle-Vilvoorde liet aan Knack weten dat alleen ‘kleine feiten op de luchthaven van Zaventem’ waren vastgesteld door de douane, zoals de uitvoer van ‘een spelconsole’.

Legein: Ook kleine items zoals een IP-telefoon, een virtualrealityhelm of een drone mogen niet worden uitgevoerd. Het kan om een speelgoeddrone gaan, maar ook dat is een overtreding.

Drones spelen dan ook een belangrijke rol op het Oekraïense slagveld.

Legein: Dat klopt. In juli hebben we vanuit de Europese Commissie de opdracht gekregen om na te gaan of er een link is tussen Belgische bedrijven en bepaalde goederen die op het slagveld zijn gevonden – met name drones. Zoiets is heel moeilijk om te controleren, want het is niet omdat iets gemaakt is in België dat het ook vanuit België naar Rusland is gestuurd. In dit stadium gaat het nog om vermoedens dat de aangetroffen droneonderdelen uit België komen. Net dat moeten wij nu verder onderzoeken. Voor drones heeft Europa trouwens een bijkomende sanctie opgelegd: ook naar Iran mogen geen droneonderdelen meer verstuurd worden, aangezien Iran aan Rusland drones levert.

Hebben de 47 pv’s ook al tot vervolging geleid?

Legein: Voor de parketten is dit ook nieuwe materie. Zij moeten eventueel nog bijkomende onderzoeksdaden stellen. Overtreders riskeren een gevangenisstraf van 8 dagen tot 5 jaar en een boete tot 25.000 euro. Maar voor veel van de pv’s hebben we nog geen informatie over wat de parketten ermee doen.

In een aantal gevallen hebben de parketten verder onderzoek aan politiediensten gevraagd. En daarnaast zijn er ook een aantal minnelijke schikkingen voorgesteld – met name wanneer de goederen nog niet richting Rusland vertrokken waren. Gelukkig zijn er nog geen seponeringen geweest. Werk doen waarvan achteraf alles geseponeerd wordt, dat is niet bepaald motiverend voor onze douaniers.

Knack vroeg handelsdata op bij Eurostat. Vaststelling: de import uit Armenië is bijna verdubbeld van 2021 naar 2022 (het jaar van de sancties) en die uit Georgië is toegenomen met 40 procent. De import uit Kirgizië is bijna verdriedubbeld.Worden de sancties niet gewoon omzeild door handel met Rusland te drijven via zijn buurlanden?

Legein: Dat zou kunnen. Maar het omzeilen van de sanctiepakketten via een derde land is voor ons op het ogenblik van de invoer van de goederen moeilijk vast te stellen. Bij een eerstelijnscontrole gaan we bijvoorbeeld na of de aangegeven hemden uit Kirgizië inderdaad hemden zijn, en of de facturen en papieren spreken over Kirgizië. Vervolgens moet een tweedelijnscontrole gebeuren bij de firma ter plaatse, om in de boeken van het bedrijf na te kijken hoe er werd betaald en waar de goederen vandaan komen. Is er ergens in de betalingen en correspondentie sprake van Rusland?

Maar de controles om na te gaan of bedrijven willens en wetens goederen uit Rusland invoeren via een tussenpersoon staan momenteel nog in hun kinderschoenen.

Ook naar Iran mogen geen droneonderdelen meer verstuurd worden.

Welke landen komen daarbij in het vizier?

Legein: De Europese Commissie heeft een mededeling aan de marktdeelnemers verspreid waarin dat ze heel duidelijk zegt dat er bij handel met Armenië, Kazachstan en Kirgizië zorgvuldigheidsmaatregelen getroffen moeten worden. Die firma’s wordt gevraagd tijdens besprekingen op papier te laten vermelden dat hun handelspartner de goederen niet doorverkoopt aan Rusland.

Stel dat een Belgisch bedrijf jarenlang uit Rusland importeert en die invoer plots stopzet, en vervolgens uit Armenië begint te importeren…

Legein: Dat is een red flag, en dat bedrijf zal bezoek krijgen.

De exportstatistieken die Knack opvroeg bij Eurostat tonen een gelijklopend patroon. Vooral onze uitvoer naar Kazachstan is vorig jaar geboomd.

Legein: Wij hebben diezelfde vaststelling ook al gedaan. We zijn ermee bezig. Maar het is niet eenvoudig om vanuit die algemene cijfers de precieze oorzaak van de toename te achterhalen.

De export van België naar Armenië is toegenomen met 111 procent, als je 2021 vergelijkt met 2022.

Legein: Als je de cijfers van 2023 in rekening neemt en extrapoleert naar de rest van dit jaar, dan kom je uit op nog eens een verdere stijging met zo’n 10 procent. Armenië, Georgië, Kirgizië en Kazachstan zijn voor ons dan ook de voornaamste landen om op te volgen.

Wij hebben nog niets vastgesteld, maar we vermoeden wel dat bedrijven via die landen proberen om de sancties te omzeilen. We zitten ook regelmatig op Europees niveau samen. Ik heb nog geen weet van een concreet hard geval waar een pv is opgemaakt wegens omzeiling, maar er zijn wel veel aanwijzingen dat er íéts is.

Bovendien is het ook niet uitgesloten dat nog andere, verder afgelegen landen een rol spelen. Denk aan transithubs zoals Maleisië, Singapore, Hongkong of de Verenigde Arabische Emiraten. Daar gaan veel goederen naartoe, en daarna vertrekken ze naar elders. Dan zijn wij het spoor bijster.

De export van België naar Rusland is wél afgenomenmet 17 procent, van 4,3 miljard in 2021 naar 3,6 miljard in 2022.

Legein: Het bevestigt dat er wel degelijk gevolgen zijn. Dat lijkt te tonen dat de bedrijven de sancties opvolgen.

Anderzijds: het gaat nog altijd om 3,6 miljard euro.

Legein: Handel met Rusland is niet verboden, hè? Voedingsproducten mogen bijvoorbeeld nog altijd vertrekken. Het is enkel verboden om voor bepaalde goederen handel te drijven. We hebben de extrapolatie gemaakt op basis van de exportstatistieken van de eerste vijf maanden van dit jaar. Zo kom je aan een exportbedrag van 2,8 miljard euro voor 2023. Dus: dat is nog eens een verdere daling.

Wel opvallend is dat in het jaar van de sancties de waarde van de import uit Rusland is gestegen. Met maar liefst 65 procent.

Legein: Dat laatste komt door het binnenbrengen van vloeibaar aardgas (LNG) via de haven van Zeebrugge. Dat valt niet onder de sancties.

Toch ironisch: als je kijkt naar de inkomsten van Rusland uit België, dan zijn die in het jaar van de oorlog alleen maar toegenomen.

Legein: We kunnen dat alleen maar vaststellen. Het was kiezen tussen mogelijke energieproblemen in België en Europa of die problemen vermijden.