Om de inname van de Oost-Congolese stad Goma door Rwanda te begrijpen, moeten we een parallel trekken met Oekraïne.
Op 27 januari heeft de rebellengroepering M23 de controle overgenomen over Goma, de grootste stad in het oosten van Congo. Verschillende VN-vredeshandhavers werden gedood en honderdduizenden inwoners sloegen op de vlucht. Bijna niemand buiten Centraal-Afrika weet wie de leden van M23 zijn of waar ze voor vechten. Om de situatie te begrijpen, is wat er in de Dobas-regio gebeurde een handige analogie.
In 2014 veroverde Vladimir Poetin de Donbas, een oostelijke regio van Oekraïne, en deed hij alsof hij dat niet had gedaan. Als excuus riep hij lokale separatistische strijdkrachten in, die door Rusland werden bewapend, bevoorraad en geleid. Die troepen, zo beweerde hij, beschermden etnische Russen tegen vervolging door fanatieke Oekraïners. Het Kremlin ontkende dat het Russische leger ter plaatse was om de rebellen te helpen, hoewel dat wel het geval was. Later, na de grootschalige invasie van Oekraïne, liet Poetin de schijn varen dat de afgescheiden staatjes in de Donbas ‘onafhankelijk’ waren. In 2022 annexeerde hij ze met geweld.
De Rwandese dictator Paul Kagame heeft die tactiek gekopieerd in Oost-Congo. De M23-rebellen worden bewapend, bevoorraad en geleid door zijn regime. Ze beweren dat ze de Congolese Tutsi’s beschermen tegen vervolging, maar die dreiging wordt overdreven.
De VN schat dat duizenden Rwandese troepen Congo zijn binnengetrokken om te helpen bij deze landroof.
M23 is een proxy-leger voor Rwanda, waardoor het een groot deel van het Congolese grondgebied kan inpikken terwijl het doet alsof het dat niet doet. De Verenigde Naties schatten dat duizenden Rwandese manschappen Congo zijn binnengevallen om te helpen bij de landroof. Rwanda blijft ontkennen.
‘Steeds vaker keren we terug naar de meest brutale en primitieve vormen van kolonisatie’
Heimelijk kolonialisme
Na jaren van gevechten zijn ongeveer 8 miljoen mensen uit hun huizen verdreven in Congo, van wie 400.000 in de afgelopen maand. In een groot deel van het oosten verkrachten en bestelen gewapende mannen de bevolking, zonder dat ze daarvoor vervolgd worden. Kostbare mineralen worden systematisch geplunderd. Rwanda, dat in eigen land weinig goud wint, is op mysterieuze wijze een grote goudexporteur geworden.
En nu is Goma, waar vroeger 2 miljoen mensen woonden, bezet en zijn er nog maar een paar verzetshaarden over. De Congolese regering zegt dat de acties van Rwanda een oorlogsverklaring zijn. In werkelijkheid is het een daad van heimelijk kolonialisme.
Sommige westerse diplomaten maken zich zorgen dat Kagame er uiteindelijk op uit is om de Congolese regering omver te werpen.
De parallel tussen Rusland en Rwanda is niet perfect. Rwanda heeft formeel geen grond van zijn buurland geannexeerd. Een ander verschil is dat Oekraïne een functionerende democratie was toen Poetin het land binnenviel, terwijl Congo een land in chaos is.
Tientallen losjes georganiseerde, gewapende groepen teisteren het oosten. Rwanda is er lang niet de enige agressor, maar wel de machtigste. Zijn leger is gedisciplineerd, gemotiveerd en performant, en daarom kan het stukken uit een land bijten dat 90 keer groter is dan zichzelf.
Demonstranten stichten brand aan Belgische ambassade in Congo
Marionettenstaat
Naar het voorbeeld van de Donbas heeft Rwanda informeel iets gecreëerd wat veel weg heeft van een marionettenstaat op Congolese bodem. En mogelijk blijft het niet bij Goma. Sommige westerse diplomaten maken zich zorgen dat Kagame er uiteindelijk opuit is om de Congolese regering omver te werpen. Dat is niet alleen illegaal, het is een zorgwekkend symptoom van een aftakelende internationale orde.
Het wereldwijde taboe van het innemen van andermans grondgebied brokkelt af. Poetin is er het grootste voorbeeld van. China bedreigt Taiwan en eist de territoriale wateren van andere landen op. En nu heeft ook de president Donald Trump het over het uitbreiden van het Amerikaanse grondgebied. In die context is het niet verwonderlijk dat ook andere leiders concluderen dat imperialisme weer aanvaardbaar is.
Donoren geven Kagame vaak het voordeel van de twijfel en blijven zijn regering financieren.
De agressieve houding van Rwanda in Congo is niet nieuw. De M23-rebellen namen Goma voor het eerst in 2012 in. Maar westerse donoren oefenden snel druk uit op het regime van Kagame, en een goed gefinancierde VN-vredesmacht verdreef de groep. Nu is de situatie anders. De Verenigde Naties staan zwakker in Congo. Het garnizoen in Goma is kansloos. De VN-Veiligheidsraad veroordeelde de aanval en de aanwezigheid van ‘externe krachten’, maar noemde Rwanda niet bij naam.
De externe grootmachten zijn afgeleid en Rwanda heeft meer beschermheren dan in 2012, nu het bondgenootschappen heeft gesloten met landen als China, Qatar en Turkije. Onder president Joe Biden volgden Amerikaanse diplomaten de situatie van nabij en waarschuwden ze Kagame voor militaire avonturen, waardoor ze hem gedeeltelijk in toom konden houden. Niemand weet wat Trumps beleid zal zijn.
Voordeel van de twijfel
Het Westen is verdeeld. Veel regeringen hebben een zwak voor Kagame’s Rwanda. De interne orde van het land maakt het makkelijker om er ontwikkelingsprojecten op te zetten, en de soldaten dienen in VN-vredesmissies. Kagame, een voormalige rebellenleider, geniet aanzien omdat hij drie decennia geleden de genocide stopte. Donoren geven hem vaak het voordeel van de twijfel en blijven zijn regering financieren.
Dat hoeft niet zo te zijn. Rwanda is sterk afhankelijk van hulp: 12 procent van de begroting wordt gedekt door giften, en het grootste deel van de buitenlandse schuld is aangegaan tegen gunstige voorwaarden. Donoren zouden meer druk kunnen uitoefenen op Kagame – wat ze in het verleden ook hebben gedaan. De VS, die sterke militaire banden onderhouden met Rwanda, zouden met één telefoontje een stok achter de deur kunnen steken. Ook andere Afrikaanse landen zouden hun stem kunnen laten horen.
Het alternatief – Kagame zijn Donbas laten houden – is veel kwalijker. Een wereld waarin de sterken straffeloos grondgebied kunnen inpikken: het is een pijnlijke gedachte. Zeker in Afrika zijn er talloze bezwaren tegen de huidige grenzen, maar pogingen om ze te verleggen, lopen meestal uit op een catastrofe. Als grenzen niet gerespecteerd worden, komen er alleen maar meer conflicten. ●
‘De welvaart van Rwanda teert op de anarchie in Oost-Congo’