Om de inname van de Oost-Congolese stad Goma door Rwanda te begrijpen, moeten we een parallel trekken met Oekraïne.
Er is iets vreselijks bezig in Congo. De rebellengroepering met de naam M23 heeft op 27 januari de controle gegrepen over Goma, de grootste stad in het oosten van het land, waarbij verschillende VN-vredeshandhavers werden gedood en honderdduizenden inwoners op de vlucht sloegen. Bijna niemand buiten Centraal-Afrika weet wie de leden van M23 zijn of waar ze voor vechten. Dus hier is een nuttige analogie: de Donbas.
In 2014 verovert Vladimir Poetin de Donbas, een oostelijke regio van Oekraïne, en deed alsof hij dat niet had gedaan. Als excuus gebruikte hij lokale separatistische strijdkrachten, die door Rusland werden bewapend, bevoorraad en geleid.
Deze troepen, zo beweerde hij, beschermden etnische Russen tegen vervolging door fanatieke Oekraïners. Het Kremlin ontkende dat het Russische leger zelf ter plaatse was om de rebellen te helpen, hoewel dat wel het geval was. Later, na de grootschalige invasie van Oekraïne door Poetin, liet hij de schijn varen dat de afgescheiden staatjes in de Donbas “onafhankelijk” waren en annexeerde ze met geweld in 2022.
De dictator in Rwanda, Paul Kagame, heeft die tactiek gekopieerd in Oost-Congo. De M23-rebellen worden bewapend, bevoorraad en geleid door zijn regime. Ze beweren de Congolese Tutsi’s te beschermen tegen vervolging, maar deze dreiging wordt overdreven.
De VN schat dat duizenden Rwandese troepen Congo zijn binnengetrokken om te helpen bij deze landroof.
M23 is in feite een proxyleger voor Rwanda, waardoor het een groot stuk Congolees grondgebied kan inpikken terwijl het doet alsof het dat niet doet. De VN schat dat duizenden Rwandese troepen Congo zijn binnengetrokken om te helpen bij deze landroof. Rwanda ontkent wat waarnemers ter plekke duidelijk kunnen zien.
‘Steeds vaker keren we terug naar de meest brutale en primitieve vormen van kolonisatie’
Heimlijk kolonialisme
De gevolgen zijn verschrikkelijk. Na jaren van gevechten zijn ongeveer 8 miljoen mensen uit hun huizen verdreven in Congo, waarvan 400.000 in de afgelopen maand. In een groot deel van het oosten verkrachten en plunderen gewapende mannen, zonder vervolging. Kostbare mineralen worden systematisch geplunderd; Rwanda, dat in eigen land weinig goud wint, is op mysterieuze wijze een grote goudexporteur geworden.
En nu is Goma, waar vroeger 2 miljoen mensen woonden, bezet en zijn er nog maar een paar verzetshaarden over. De regering van Congo zegt dat de acties van Rwanda een regelrechte oorlogsverklaring zijn. In werkelijkheid is het een niet-verklaarde oorlog, een daad van heimelijk kolonialisme.
Sommige westerse diplomaten maken zich zorgen dat Kagame er uiteindelijk op uit is om de Congolese regering omver te werpen.
De parallel tussen Rusland en Rwanda is niet perfect. Rwanda heeft formeel geen grond van zijn buurland geannexeerd. Een ander verschil is dat Oekraïne een functionerende democratie was toen de heer Poetin het land binnenviel, terwijl Congo chaotisch is en op gruwelijke wijze wordt bestuurd.
Tientallen losjes georganiseerde, gewapende groepen teisteren het oosten. Rwanda is lang niet het enige roofdier, maar wel het machtigste. Zijn leger is gedisciplineerd, gemotiveerd en competent, en daarom kan het stukken uit een land bijten dat 90 keer zo groot is als Rwanda.
Demonstranten stichten brand aan Belgische ambassade in Congo
Marionettenstaat
Naar het voorbeeld van de Donbas heeft Rwanda informeel iets gecreëerd dat veel weg heeft van een marionettenstaat op Congolese bodem. En misschien blijft het niet bij Goma. Sommige westerse diplomaten maken zich zorgen dat Kagame er uiteindelijk op uit is om de Congolese regering omver te werpen. Dit is niet alleen illegaal en verkeerd. Het is een zorgwekkend symptoom van een aftakelende internationale orde.
Het wereldwijde taboe tegen het innemen van andermans grondgebied brokkelt af. Poetin is de grootste overtreder, die rivieren van bloed vergiet voor meer grond. China bedreigt Taiwan en eist de territoriale wateren van andere landen op. En nu heeft president Donald Trump het over het uitbreiden van Amerikaans grondgebied. Tegen die achtergrond is het niet verwonderlijk dat andere leiders concluderen dat imperialisme weer in de mode is.
Donoren geven Kagame vaak het voordeel van de twijfel en blijven zijn regering financieren.
Het kwaadaardige gedrag van Rwanda in Congo is niet nieuw. De M23-rebellen namen Goma voor het eerst in 2012 in. Maar westerse donoren oefenden snel druk uit op het regime van Kagame om de scherpschutters terug te trekken, en een goed gefinancierde VN-vredesmacht verpletterde de groep. De Verenigde Naties staan nu zwakker in Congo. Het garnizoen in Goma is kansloos. De VN-Veiligheidsraad veroordeelde de aanval en de aanwezigheid van “externe krachten”, maar noemde Rwanda niet bij naam.
Externe machten zijn wat afgeleid en Rwanda heeft meer beschermheren dan in 2012, nu het bondgenootschappen heeft gesloten met landen als China, Qatar en Turkije. Onder Joe Biden waren Amerikaanse diplomaten betrokken en waarschuwden ze Kagame voor militair avonturisme, waardoor ze hem gedeeltelijk in toom konden houden. Niemand weet wat Trumps beleid zal zijn, maar een preek over desastreuze gevolgen van “Might makes right” zal het wellicht niet inhouden.
Voordeel van de twijfel
Andere westerse regeringen staan verdeeld. Velen hebben een zwak voor Kagame’s Rwanda. De interne orde van het land maakt het makkelijker om er ontwikkelingsprojecten uit te voeren. De soldaten dienen in VN-vredesmissies en beschermen Franse gasoperaties in Mozambique als onderdeel van een door de EU gefinancierde missie.
Kagame, een voormalige rebellenleider, behoudt aanzien voor het stoppen van Rwanda’s genocide drie decennia geleden. Donoren geven Kagame vaak het voordeel van de twijfel en blijven zijn regering financieren.
Ze zouden veel strenger moeten zijn. Rwanda is sterk afhankelijk van hulp: 12 procent van de begroting wordt gedekt door giften en het grootste deel van de buitenlandse schuld tegen gunstige voorwaarden.
Ze zouden meer druk moeten uitoefenen op Kagame, zoals ze in het verleden ook hebben gedaan. Amerika, dat sterke militaire banden heeft met Rwanda, zou Kagame met een telefoontje een andere stimulans kunnen geven. Ook andere Afrikaanse landen zouden hun stem moeten laten horen.
Het alternatief – Kagame zijn Donbas laten houden – is veel erger. Een wereld waarin de sterken grondgebied afpakken van de zwakken zou een enger en gewelddadiger oord zijn. Vooral in Afrika zijn er talloze bezwaren tegen de huidige grenzen, maar pogingen om ze te verleggen zijn meestal uitgelopen op een catastrofe. Als flagrante schendingen van grenzen blijven bestaan, zullen er meer van komen.
‘De welvaart van Rwanda teert op de anarchie in Oost-Congo’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier