Ruzie tussen bondgenoten: ‘De Polen willen niet dat Oekraïne een tweede Belarus wordt’

Bondgenoten Polen en Oekraïne rollen vechtend over straat over graan- en wapenleveringen. ‘Het dreigement van premier Mateusz Morawiecki was dwaas’, zegt Pawel Wronski van de Poolse kwaliteitskrant Gazeta Wyborcza.

Het was een woedende Oekraïense president Volodymyr Zelensky die vorige week de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties toesprak. Niet nader genoemde ‘vrienden’ – iedereen weet dat hij Polen bedoelde – zouden zich aan ‘politiek theater’ bezondigen met ‘graan als inzet van een thriller’ die uiteindelijk enkel de Russische vijand ten goede zou komen.

Oekraïne dreigde ermee rechtszaken bij de Wereldhandelsorganisatie (WHO) aan te spannen tegen Polen, Hongarije en Slowakije. Dat zijn de drie landen die de invoer en verkoop van Oekraïens graan blijven verbieden, ook al heeft de Europese Unie dat invoerverbod opgeheven. De Poolse boeren vrezen dat het goedkope en overvloedige Oekraïense graan hun graanprijs zal kelderen.

En laten nu net die Poolse boeren een deel van het traditionele electoraat zijn van de nationalistische regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid. Goed twee weken voor de parlementsverkiezingen van 15 oktober is de regering er uiteraard voor beducht om die boerenkiezers voor het hoofd te stoten.

De Poolse premier Mateusz Morawiecki reageerde dan ook scherp op de uitval van Zelensky. ‘We stoppen bij dezen de levering van Poolse wapens aan Oekraïne. We hebben ze zelf nodig voor onze defensie’, zei hij tijdens een tv-interview. Het zit er dus bovenarms op tussen Polen en Oekraïne. Hoe ernstig moeten we de ruzie nemen? Volgens politiek analist Pawel Wronski van de Poolse kwaliteitskrant Gazeta Wyborcza willen de Poolse leiders zich slagvaardig tonen voor het eigen publiek. ‘Maar er is wel degelijk een probleem met het Oekraïense graan. Meteen na het begin van Poetins oorlog beloofde Polen om zo snel mogelijk de grenzen te openen voor Oekraïense producten. Dat heeft ertoe geleid dat de silo’s tjokvol Oekraïens graan zitten. De prijs voor graan in Polen is inderdaad in vrije val.’

Het zeer rechtse Confederacja vindt dat Polen veel te veel steun geeft aan Oekraïne.

Eerder deze maand verviel het uitstel dat Polen van de Europese Unie had gekregen om zijn markt open te stellen voor Oekraïens graan. Zal Warschau uiteindelijk moeten buigen voor de EU?

Pawel Wronski: Zowel Polen als Oekraïne zit in een moeilijke positie. Voor Oekraïne is het graan zowat de nationale schat. Al eeuwen staat het land bekend als ‘de graanschuur van Europa’. Daar speelt dus de geschiedenis mee, naast nationale trots en economische belangen. Ook voor Polen is het een lastig dossier. Op 15 oktober zijn er parlementsverkiezingen. De boeren aarzelen meer dan vroeger om hun steun aan de rechtse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid te geven. In diezelfde vijver vissen ook de traditionele Boerenpartij PSL en de zeer rechtse Confederacja. Confederacja is de enige partij in Polen die inspeelt op historische wrok van Polen tegen Oekraïne, verwijzend naar de Oekraïense rechtse patriotten die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog duizenden Polen hebben vermoord (het werk van het guerrillaleger UPA van massamoordenaar Stepan Bandera, nvdr). Confederacja vindt dat Polen veel te veel steun aan Oekraïne geeft en zit in de peilingen in de lift. Recht en Rechtvaardigheid voelt de hete adem in de nek en lanceert daarom kreten in het genre van ‘Polen zal niet capituleren voor het dictaat van het trio Europese Unie, Berlijn en Kiev’. (lacht) Een Europees Parlementslid van Recht en Rechtvaardigheid kwam op de televisie zelfs vertellen dat Berlijn en Kiev samenwerken tegen Polen. Dat is compleet van de gekke, maar sommigen willen dat geloven.

Tot nu toe zat Polen in de kopgroep van wapenleveranciers, na de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Zo leverde het onder meer al 14 jachtvliegtuigen, 12 helikopters en 460 tanks. De luchthaven nabij de oostelijke stad Rseszow is de draaischijf voor de hele logistiek van de wapenleveringen uit het Westen. Hoe erg zullen ze het voelen aan het front als Polen de militaire steun staakt?

Wronski: Ik denk dat de gespierde uitspraken van Morawiecki zeer slecht vallen bij de Poolse publieke opinie, om niet te zeggen dat zijn dreigement gewoon dwaas is. De woordvoerder van de regering verklaarde meteen daarna dat men de premier verkeerd had begrepen. Polen was een van de landen die het snelst over de brug kwamen met wapens voor Oekraïne, vooral T-72-tanks en de in Polen gefabriceerde howitzer Krab en MIG-29 vliegtuigen. Bij het begin van de oorlog maakten die wapens wel degelijk een verschil. Nu kijkt Oekraïne vooral naar het Westen voor modern wapentuig.

In het westerse kamp heerst ongerustheid over de oorlog. Het tegenoffensief van de Oekraïners vordert maar langzaam en er is nu dat diplomatieke geruzie. Ziet u dat als een eerste signaal dat de solidariteit in het westerse kamp afbrokkelt?

Wronski: Nee, ik denk dat de Oekraïners het slachtoffer zijn van hun eigen propaganda. In het begin van de oorlog hielden ze niet alleen stand tegen dat reusachtige Russische leger, ze boekten ook militaire successen. We zijn hen met z’n allen als helden gaan zien, maar ook helden hebben het soms moeilijk aan het front. Nu bijvoorbeeld, bij het Oekraïense tegenoffensief, zie je dat de Russen goed voorbereid zijn. Met hun mijnenvelden en loopgraven is het niet eenvoudig hen te verdrijven. Ook omdat de Oekraïners geen luchtmacht van betekenis hebben om de vijand te bestoken. Dat is allemaal frustrerend, maar het is geen aanleiding voor het Westen om de steun te staken, wel integendeel. De Oekraïners vechten en sneuvelen voor onze idealen. Als we vinden dat het allemaal te lang duurt, moeten we vooral denken aan hen die letterlijk onder de bombardementen leven.

Polen beseffen dat Oekraïne hen beschermt.

Op 15 oktober kiezen de Polen een nieuw parlement. Sinds acht jaar al wordt het land bestuurd door de rechtse, nationalistische partij Recht en Rechtvaardigheid van Jaroslaw Kaczynski. In de campagne is migratie een heet thema. Warschau weigert om (moslim-)migranten uit het Midden-Oosten en Afrika te huisvesten, maar moet verse arbeidskrachten binnenhalen om de economische groei van gemiddeld 5 procent per jaar te onderstutten. Daarom laat de regering 400.000 tijdelijke gastarbeiders toe uit landen zoals Bangladesh, Iran, Pakistan, India en de Verenigde Arabische Emiraten. Maar dat programma is nu midscheeps getroffen door een schandaal met inreisvisa. Mensen betalen enkele duizenden dollars voor dergelijke visa. Mogen we stellen dat de ruzie met Oekraïne van pas komt als bliksemafleider voor dat visa-schandaal?

Wronksi: Natuurlijk! Je ziet dat de regering er alles aan doet om de aandacht af te leiden en de affaire zo klein mogelijk te houden. Niemand weet overigens hoe groot dat schandaal is: de oppositie heeft het over 200.000 visa in twee en een half jaar, de regering heeft het over 200 gevallen. (lacht) Ze ontslaan her en der een betrokkene, zo geven ze de indruk dat ze de zaak onder controle hebben. Op het televisienieuws van de openbare omroep TVP, die je niet anders kunt omschrijven dan als een propagandazender voor de regering, is in twee weken tijd welgeteld nul seconden aan het schandaal besteed. De hele tijd beloven de machthebbers dat er in Polen geen situaties zoals in Lampedusa zullen plaatsvinden. Recht en Rechtvaardigheid heeft maar één doel voor ogen: aan de macht blijven. Volgens de peilingen lijkt dat nog te lukken ook. De partij blijft tussen de 32 en 40 procent scoren, de liberale oppositie behaalt 26 tot 29 procent.

Nog steeds steken elke dag zowat 30.000 mensen de Poolse grens over. Zo heeft Polen al meer dan 10 miljoen Oekraïners verwelkomd. De overgrote meerderheid reist door naar het Westen, vooral naar Duitsland. Maar ook Polen kent een stevige Oekraïense bevolking van naar schatting 1,3 miljoen mensen. De overheid maakte het gemakkelijk om hen een job aan te bieden, ze kregen gratis openbaar vervoer, kinderen werden in Poolse scholen verwelkomd. Blijft die solidariteit ook na anderhalf jaar oorlog overeind?

Wronski: Ik zie signalen dat de solidariteit onveranderd groot blijft. In het warenhuis waar ik mijn inkopen doe, raakt de speciale winkelkar met giften voor Oekraïne nog steeds netjes gevuld. Het is misschien anekdotisch, maar het zegt wel iets. Een ander voorbeeld: in het Westen vind je mensen die niets liever willen dan dat Oekraïne de oorlog stopt, maar in Polen is die mening zo goed als onbestaande. In Polen zijn veel mensen zich ervan bewust dat Oekraïne ons beschermt. Polen kijkt met argusogen naar Belarus: een vijandige en wispelturige buur met dictator Aleksandr Loekasjenko als handpop van Poetin en Rusland. We hebben genoeg aan één zo’n buur, we willen niet dat Oekraïne iets vergelijkbaars wordt.

Wie zal de verkiezingen op 15 oktober winnen, denkt u?

Wronski: Het kan zijn dat Recht en Rechtvaardigheid wint, maar evengoed is het denkbaar dat de partij een coalitie smeedt met de postfascisten van Confederacja. Het is ook mogelijk dat niemand in staat is een stabiele regering te vormen en dan stevenen we snel af op nieuwe verkiezingen.

De sfeer in de Poolse politiek en media is danig verhit en gepolariseerd. Het is niet makkelijk werken als journalist, zeker niet in media die kritisch zijn voor de regering. Zo zijn er tegen de krant waarvoor u werkt, Gazeta Wyborcza, al een honderdtal processen aangespannen, meestal voor laster en eerroof. Bent u ook slachtoffer van die tsunami aan processen?

Wronski: Elke dag komt de advocaat van de krant binnen met een nieuwe stapel processen. De advocaten van de tegenpartij proberen altijd vier, vijf, zeven dossiers tegelijkertijd te behandelen. Zo verdienen ze meer. (lacht) Ik heb tot nu toe drie rechtszaken tegen mij gekregen. Drie keer luidde de aanklacht dat ik mensen die ik interviewde geld gaf om te zeggen wat ik wilde horen en om te liegen. Drie keer ben ik vrijgesproken.