Andrej Jakovlev is een van de meest toonaangevende Russische economen. Jarenlang doceerde hij aan de Higher School of Economics (HSE) in Moskou. Ondertussen heeft hij het land verlaten, en werkt hij als gasthoogleraar aan het Davis Center for Russian and Eurasian Studies aan Harvard University. Net als het gros van de economen stelt Jakovlev vast dat de Russische economie een stuk veerkrachtiger is dan gedacht. Tegen alle verwachtingen in voorspelt het Internationaal Monetair Fonds dat de Russische economie dit jaar zal groeien. ‘Alle experts verwachtten een harde landing, ook ik’, erkent Jakovlev. ‘Het afgelopen jaar is de Russische economische productie maar met 2 procent gekrompen.’
Waarom zaten de prognoses er zo naast?
Andrej Jakovlev: Er spelen verschillende factoren mee. Er zijn de hoge inkomsten uit de energiesector. Maar de voornaamste reden is toch dat Rusland nog altijd een markteconomie is, die flexibel op crises kan reageren. Duizenden managers en ondernemers doen er alles aan om hun bedrijven te redden. Je moet ook erkennen dat het Russische staatsapparaat in veel opzichten efficiënter werkt dan velen in het Westen denken.
De Russische overheid wordt als corrupt beschouwd.
Jakovlev: Dat is niet verkeerd, maar het is niet de hele waarheid. We zien dat Rusland de afgelopen jaren effectieve vormen van samenwerking heeft ontwikkeld tussen de overheid en de particuliere sector. Dat was een reactie op de protesten van 2011-2012. Het regime greep hard in, maar het besefte ook dat het protest niet alleen over de verkiezingen ging. Er was ook woede over de slechte kwaliteit van het bestuur en de gezondheidszorg. Dat zorgde gedeeltelijk voor een modernisering waarvan Rusland vandaag de vruchten plukt.
Kunt u daar een voorbeeld van geven?
Jakovlev: Rusland heeft op veel administratieve niveaus digitale technologieën ingevoerd, eerder en uitgebreider dan in veel West-Europese landen het geval is. Het Kremlin heeft de selectiecriteria voor zijn personeel veranderd. Vroeger was loyauteit doorslaggevend, nu is ook competentie een factor. Daardoor kennen ambtenaren in de Russische Centrale Bank en in de ministeries van Financiën, Economie en Industrie nu wél iets van wat ze doen.
Toen het Westen vorig jaar zijn sanctiepakketten lanceerde, voorspelde u spanningen in de Russische elite. U had het dus mis.
Jakovlev: De spanningen zijn er, maar ze worden zelden openbaar. Laatst lekte een opname uit van een telefoongesprek tussen een oligarch en een muziekproducent die tekeergingen tegen Poetin. In een wat afgezwakte vorm – en voorzichtiger in de woordkeuze – hoor ik soortgelijke onvrede ook uit de zakenwereld. De spanning binnen de Russische elite is groot. Maar alleen wie een beter alternatief ziet, komt in actie.
En dat is er niet?
Jakovlev: Nee. Voor het grootste deel van de Russische elite lijken alle alternatieve wegen momenteel riskanter dan het status quo met Poetin.
Acht u het mogelijk dat daar verandering in komt?
Jakovlev: We hebben een plan nodig voor wat er gebeurt als Poetin er niet meer is en de oorlog eindigt met een optimaal resultaat voor Oekraïne. Welke plaats heeft Rusland dan in Europa en in de wereld?
Moet het Westen zijn standpunt over Rusland herformuleren?
Jakovlev: Het zou goed zijn als het Westen überhaupt een standpunt over Rusland zou formuleren. Dat is er niet. Het laatste duidelijk geformuleerde standpunt was hetgene dat Europa tot februari 2022 innam: dat radicale ontwikkelingen konden worden voorkomen door nauwe economische banden.
Die aanpak heeft grandioos gefaald.
Jakovlev: Ik begrijp de schok en de teleurstelling, maar we moeten echt een nieuwe strategie ontwikkelen. Al meer dan een jaar is het Westen bijna uitsluitend bezig met sancties.
Wat hebt u tegen sancties?
Jakovlev: De redenen voor de sancties zijn duidelijk, maar ze bereiken hun doel niet. De Russische staat heeft in 2022 meer geld geïnd dan het jaar daarvoor. In plaats van een wig te drijven in de Russische elite, hebben de sancties de oligarchen dichter bij Poetin gebracht. De Russische middenklasse heeft tegenwoordig steeds meer het gevoel dat het niet meer alleen om het regime gaat, maar om Rusland in het algemeen. Het Russische wantrouwen tegenover het Westen zit diep. De Russische elite heeft antwoorden op die vragen nodig om zich een toekomst zonder Poetin voor te kunnen stellen.
