In de aanloop naar de Doemaverkiezingen van volgend weekend is premier Michaïl Misjoestin opvallend afwezig in de campagne. Portret van een datageobsedeerde belastingambtenaar met stille politieke ambities.
Nee, de Doemaverkiezingen die volgend weekend plaatsvinden in Rusland zullen geen al te grote verrassingen brengen. De onafhankelijke oppositie is het voorbije jaar grondig gekortwiekt, de weinige bastions van de vrije pers zijn gebrandmerkt, en gepensioneerden zijn met een eenmalige premie van 10.000 roebel (116 euro, nvdr) gunstig gestemd.
In de nogal kabbelende politieke campagne is premier Michaïl Misjoestin de grote afwezige. Verenigd Rusland, de partij van Vladimir Poetin, schuift in de campagne vooral oudgedienden als buitenlandminister Sergej Lavrov en defensieminister Sergej Sjojgoe naar voren. Nochtans is Misjoestin al anderhalf jaar de rijzende ster binnen het regime. Sinds hij op 16 januari 2020 aangesteld werd als leider van de regering, moet hij in de populariteitspeilingen slechts Poetin en Sjojgoe laten voorgaan. Zijn werkbezoeken in de Russische regio’s zijn intussen vaste prik in de Russische journaals.
Toch was Misjoestin voor januari 2020 ook voor het Russische publiek een nobele onbekende. Tussen 2010 en 2020 had hij carrière gemaakt als directeur van de Federale Belastingdienst. Nooit toonde hij enige interesse voor een politieke loopbaan. ‘Poetin heeft iedereen verrast met zijn keuze’, zegt Tatjana Stanovaja, politiek analist en oprichter van de denktank R.Politik. ‘Hij heeft alle adviezen van zijn administratie en de veiligheidsdiensten in de wind geslagen. Zelfs Misjoestin wist tot twee dagen voor zijn benoeming niet dat hij in de running was om premier te worden.’
IT-pionier
Als bestuurder kan Misjoestin de nodige adelbrieven voorleggen. In de jaren negentig maakte hij carrière als IT-pionier door de Russische overheid aan westerse computers en software te helpen. Als directeur van de Belastingdienst slaagde hij erin een papieren Sovjetmoloch te transformeren tot de meest performante overheidsdienst van Rusland. Door te automatiseren en te digitaliseren stegen de fiscale inkomsten met bijna veertig procent, zonder dat de belastingen verhoogd werden. Daarbij had Misjoestin ook oog voor pr. In 2013 werd kosmonaut Pavel Vinogradov de eerste mens om zijn belastingbrief vanuit de ruimte in te dienen.
Misjoestins benoeming viel samen met het begin van de grootschalige institutionele hervormingen waarbij Poetin een nieuwe grondwet doordrukte. Die nieuwe grondwet legde nog meer macht bij de president, en zorgde ervoor dat Poetins voorgaande ambtstermijnen uitgewist werden. Daardoor kan hij in theorie tot 2036 aan de macht blijven. ‘Misjoestin moet Poetins problemen oplossen’, aldus Stanovaja. ‘Poetin heeft de sociale uitgaven enorm verhoogd om de Russen gunstig te stemmen en instabiliteit te vermijden, maar de economie stagneert al jaren. Hij heeft iemand nodig die op korte termijn economische successen kan boeken, zonder zich te mengen in het politieke spel. Hij wil het systeem stabiliseren, zodat hij de mogelijkheid heeft om af te treden en een opvolger te benoemen.’
Poetin heeft iemand nodig die op korte termijn economische successen kan boeken, zonder zich te mengen in het politieke spel.’ Tatjana Stanovaja, politiek analist en oprichter van de denktank R.Politik
Halve inlichtingendienst
Als directeur richtte Misjoestin de Belastingdienst in als een halve inlichtingendienst. Elke financiële transactie in Rusland wordt onmiddellijk geregistreerd en binnen de anderhalve minuut doorgestuurd naar het hoofdkwartier in Moskou. De Federale Belastingdienst kreeg onder zijn leiding een heuse situation room, waarbij hij op een muur vol schermen een onwaarschijnlijke hoeveelheid data aan zijn vingertoppen had. Die manier van werken maakt Misjoestin populair bij de inlichtingendienst FSB, die de Belastingdienst graag gebruikt om tegenstanders onder druk te zetten en binnen de presidentiële administratie een enorme invloed heeft. Het geeft hem ook een aanzienlijke macht binnen de elite, vermoedt Fabian Burkhardt, die onderzoek doet naar het Russische politieke systeem aan het Leibniz-Institut für Ost- und Südosteuropaforschung in Regensburg. ‘Hij weet waar de lijken verborgen liggen.’
Als premier moet Misjoestin zijn kunstjes van de Belastingdienst nogmaals overdoen en het logge Russische overheidsapparaat digitaliseren en hervormen. Daarbij dient de voormalige belastingambtenaar voorzichtig te werk te gaan. ‘Zoals zowat alle machthebbers in Rusland gelooft Misjoestin niet dat het systeem fundamenteel hervormd kan worden’, aldus Burkhardt. ‘Hij heeft niet de minste intentie om het systeem te democratiseren of te liberaliseren. Hij heeft hoogstens de ambitie om het bestaande autoritaire systeem iets minder inefficiënt te maken.’
Een van Misjoestins voornaamste plannen is een nieuw onlineplatform waarmee Russische burgers en bedrijven hun interacties met de overheid volledig digitaal kunnen laten verlopen. Hij wil ook databanken aan elkaar koppelen en artificiële intelligentie gebruiken om beslissingen te automatiseren en corruptie op te sporen. ‘Aan de ene kant is het een normale evolutie die overheden overal ter wereld volgen’, zegt Mariëlle Wijermars, die aan de Universiteit van Maastricht onderzoek doet naar cybersecurity en politiek. ‘Maar in Rusland is die evolutie natuurlijk onrustwekkender. Het vergroot de surveillancecapaciteiten van de overheid, en het geeft de machthebbers de mogelijkheid om die gegevens te manipuleren. En in tegenstelling tot Europa hebben Russen geen toegang tot een onafhankelijke en functionerende rechtsstaat om zich tegen misstanden te verdedigen.’
Vanwege die grootschalige digitale ambities wordt Misjoestin geregeld geassocieerd met het digitale autoritarisme dat vooral in China opgang maakt, waarbij de overheid met behulp van data en artificiële intelligentie haar grip op de maatschappij probeert te vergroten. De vergelijking met China vindt Wijermars overdreven. ‘Het Russische internet is momenteel nog redelijk geïntegreerd met het wereldwijde internet. Er zijn zeker pogingen om Rusland daarvan los te koppelen, maar die zijn voorlopig nog niet op alle vlakken even succesvol.’
Mediateam
Aanvankelijk speelde Misjoestin zijn rol als technocraat zonder politieke ambities voortreffelijk. Bij zijn aantreden kondigde hij aan dat hij vooral de Nationale Projecten zou uitvoeren, de grootschalige en niet altijd efficiënte openbare werken waarmee Poetin Rusland de 21e eeuw in wil loodsen. Tegelijk bouwt Misjoestin ook duidelijk aan zijn eigen imago. Eind juli bracht hij een bezoek aan de Koerilen, de eilandengroep waarover Rusland een grensdispuut heeft met Japan. Daarmee mat hij zich voor het eerst ook een geopolitiek profiel aan. ‘Hij is uiterst bezorgd over zijn imago’, bevestigt Burkhardt. ‘Hij heeft de voorbije maanden een heus mediateam om zich heen gebouwd, dat hem graag in de markt zet als een efficiënte manager.’
Dat Misjoestin tijdens de campagne op de achtergrond blijft, hoeft overigens niet te betekenen dat zijn politieke rol bij voorbaat is uitgespeeld. ‘Eigenlijk spreekt dat voor zijn ambities’, aldus Burkhardt. ‘Door op de achtergrond te blijven, hoeft hij zich niet te associëren met het uiterst onpopulaire Verenigd Rusland. Hij houdt zijn politieke potentieel voorlopig gaaf.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
